Khi hình thành thị trường, giá điện có xu hướng tăng mạnh

Giá điện hiện nay chưa phản ánh đúng chi phí

Ông Nguyễn Anh Tuấn - Phó Chủ tịch Hiệp hội Năng lượng Việt Nam cho biết, nếu vận hành tốt thị trường điện sẽ mang lại lợi ích cho người dân thông qua giá cả hợp lý. Tuy nhiên, nhiều bài học quốc tế cho thấy, sau khi hình thành thị trường, giá điện có xu hướng tăng mạnh. Nguyên nhân là do thị trường thiếu cạnh tranh thực chất, phần lớn vẫn mang tính độc quyền, tăng trưởng không đủ lớn và các điều kiện tham gia thị trường chưa đầy đủ.

Theo ông Tuấn, một thị trường điện vận hành hiệu quả cần ít nhất ba yếu tố cơ bản. Thứ nhất, phải có nhiều người bán, trong khi hiện tại, thị trường điện Việt Nam chỉ khoảng 37% các nhà phát điện tham gia thị trường điện, vẫn còn tới 63% nhà máy chưa tham gia, khiến thị trường chưa thực sự cạnh tranh. Một thị trường đúng nghĩa cần có ít nhất 60-70 đơn vị tham gia.

Thứ hai, phải dư hàng hóa bởi muốn cạnh tranh, nguồn cung điện phải vượt cầu. Trong khi đó, nhu cầu cần tăng khoảng 18.000 MW mỗi năm, nhưng hiện nay chỉ bổ sung được 6.000-7.000 MW/năm, tức là cung chưa đủ, rất khó tạo dư địa cho cạnh tranh.

Ông Nguyễn Anh Tuấn - Phó chủ tịch Hiệp hội Năng lượng Việt Nam phát biểu.

Thứ ba, là giá phải linh hoạt. Theo ông Tuấn, giá điện hiện nay chưa phản ánh đúng chi phí và chưa đủ hấp dẫn để khuyến khích sản xuất, trong khi vẫn phải đảm bảo an sinh xã hội. Sự cứng nhắc trong cơ chế điều chỉnh giá khiến bên bán không dám bán, còn bên mua thì muốn mua rẻ, tạo ra áp lực lớn cho Tập đoàn điện lực Việt Nam (EVN) trong khi phải cân bằng giữa chi phí đầu vào (luôn tăng) và yêu cầu giữ giá ổn định cho người dân.

Ông Đặng Quốc Bảo - Phó Tổng giám đốc Tập đoàn Trung Nam cho rằng, tín dụng của EVN đang ở mức thấp, nếu đánh giá tín dụng được nâng cao và ổn định, các đối tác nước ngoài mới có thể tin tưởng và hỗ trợ vay vốn với điều kiện tốt hơn. Tức là EVN phải hoạt động hiệu quả và có tiềm lực tài chính vững mạnh thì các nhà đầu tư mới dễ dàng tiếp cận được nguồn vốn vay.

Ngoài ra, ông Bảo cho rằng cần tách bạch rõ ràng giữa nhiệm vụ kinh doanh và trách nhiệm an sinh xã hội. Việc đảm bảo an sinh xã hội nên do Nhà nước chịu trách nhiệm và hỗ trợ riêng biệt, thay vì vừa kinh doanh vừa gánh vác cùng lúc.

“Hiện nay, EVN vừa phải duy trì hoạt động kinh doanh hiệu quả, vừa thực hiện các chính sách an sinh xã hội nên rất khó cân bằng, dẫn đến lợi nhuận thấp hoặc thậm chí thua lỗ. Ví như khoản chi phí hơn 44.000 tỷ đồng dành cho an sinh xã hội, nếu được phân định rõ ràng sẽ tạo thuận lợi hơn” - ông Bảo nói.

Ông Hà Đăng Sơn - Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và Tăng trưởng Xanh cũng cho rằng, cần tách biệt rõ phần trách nhiệm an sinh xã hội của EVN, thậm chí có thể xây dựng cơ chế đấu thầu riêng để thực hiện nghĩa vụ này. Nguồn quỹ có thể được trích từ lợi nhuận EVN và đóng góp của khu vực tư nhân. Khi cải thiện được tình hình tài chính của EVN - bên mua điện chủ lực, việc đàm phán và thu hút đầu tư từ khu vực tư nhân cũng sẽ thuận lợi hơn.

Cần chính sách ổn định, thật sự bền vững

Ông Trần Hoài Trang - Phó Cục trưởng Cục Điện lực (Bộ Công Thương) thông tin, tính tới tháng 9/2025, tổng sản lượng điện tiêu thụ trên toàn quốc khoảng 241,5 tỷ kWh, tăng 3,4% so với cùng kỳ năm 2024, song vẫn thấp hơn nhiều so với kế hoạch đã được Bộ Công Thương phê duyệt. Nhưng, trong ngày 4/8, hệ thống đã ghi nhận sản lượng điện tiêu thụ cao nhất đạt 1,084 tỷ kWh, tăng 6,3% so với cùng kỳ năm trước, công suất cực đại đạt 54.370MW, tăng 11% so với mức tăng cao nhất năm 2024.

Ông Trần Hoài Trang - Phó Cục trưởng Cục Điện lực thông tin tại tọa đàm.

Tuy đánh giá, hệ thống điện của Việt Nam vẫn vận hành ổn định, cung cấp đầy đủ lượng điện cho sản xuất xã hội và sinh hoạt của người dân, nhưng theo ông Trang “vẫn còn nhiều thách thức sắp tới ngành điện phải đối mặt”. Trong đó phải kể đến mục tiêu tăng trưởng kinh tế. Ông Trang cho rằng, tới nay, có thể đánh giá hệ thống điện đủ đảm bảo cho phát triển kinh tế ở mức 1 con số nhưng những năm tới, với mục tiêu phát triển GDP tăng 2 con số, tăng trưởng ngành điện sẽ cần gấp 1,5 lần so với hiện tại.

Theo ông Hà Đăng Sơn, Việt Nam đang gặp thách thức lớn về công suất và nguồn điện. Mục tiêu Việt Nam phải tăng gấp đôi công suất trong 5 năm tới (đạt 183.000 MW vào năm 2030) nhưng hiện tại, tổng công suất nguồn điện mới đạt hơn 90.000 MW. Tổng công suất nguồn hiện nay là một nỗ lực lớn về đầu tư và triển khai trong suốt thời gian qua, nhưng trong 10 năm gần đây, gần như không có dự án điện lớn nào được triển khai, tạo ra độ trễ nghiêm trọng cho giai đoạn tới.

“Áp lực đảm bảo đủ điện cho phát triển kinh tế ngày càng cấp bách, cả về quy mô và tiến độ. Hầu hết các dự án, kể cả đầu tư công hiện vẫn chưa được kích hoạt hoặc chỉ mới bắt đầu. Đặc biệt, cơ chế chính sách chưa hoàn thiện, gây khó khăn lớn cho thu hút nguồn lực tư nhân, trong khi nhu cầu vốn và công suất lại rất cao” - ông Sơn nói.

Ông Đặng Quốc Bảo - Phó Tổng giám đốc Tập đoàn Trung Nam chia sẻ, nguyên tắc cơ bản của đầu tư là lợi nhuận cao thì rủi ro cao và ngược lại. Ông Bảo cho biết, trước năm 2020, các nhà đầu tư đều chấp nhận rủi ro cao khi đầu tư các dự án điện.

"Lợi nhuận của nhà đầu tư giảm sẽ làm giảm rủi ro. Bởi thế, chúng ta cần chính sách ổn định và thị trường cạnh tranh" - ông Bảo nói và cho rằng với những nỗ lực của Chính phủ và Bộ Công Thương hiện nay, các doanh nghiệp tin thời gian tới sẽ có nhiều tín hiệu tích cực. Mục tiêu nguồn vốn mỗi năm khoảng 20 tỷ USD và 18 GWh/năm cũng có thể đạt được bởi thực tế, năm 2021, tổng vốn đầu tư vào ngành điện đã khoảng từ 15-20 tỷ USD nhưng suốt 3 năm qua lại không duy trì được mức đầu tư này.

“Có thể nói, những nỗ lực mà tất cả chúng ta đã cố gắng bị ngừng lại khiến những người trong ngành điện khá hụt hẫng. Do đó, chúng tôi mong giai đoạn sắp tới, nhà nước sẽ có các chính sách ổn định, thật sự bền vững để các nhà đầu tư có niềm tin - ông Bảo nói.

Ông Nguyễn Anh Tuấn – Phó Chủ tịch Hiệp hội Năng lượng Việt Nam cũng cho rằng, đối với khu vực tư nhân, nếu không có cơ chế rõ ràng, việc tham gia thị trường sẽ rất khó khăn. “Ngay cả các tập đoàn nhà nước, dù có chính sách hỗ trợ, cũng còn e dè trong triển khai, thì càng khó kỳ vọng tư nhân có thể mạnh dạn đầu tư. Muốn thu hút tư nhân, cần nới lỏng một số ràng buộc và tạo hành lang pháp lý đủ rõ ràng, minh bạch” - ông Tuấn nói.

Hoàng Tú