Khám phá di tích lịch sử gắn liền phong trào Xô Viết Nghệ Tĩnh

Sáng 11/9, Phó Thủ tướng Chính phủ Mai Văn Chính đã ký Quyết định số 1959/QĐ-TTg về việc xếp hạng 4 di tích quốc gia đặc biệt (đợt 18, năm 2025).

Theo Quyết định, Di tích lịch sử những địa điểm ghi dấu Phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh (1930 - 1931) tại Nghệ An là một trong 4 di tích được công nhận.

Phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh (1930 – 1931) là một trong những dấu mốc tiêu biểu và bi tráng trong lịch sử cách mạng Việt Nam đầu thế kỷ 20. Đây không chỉ là cao trào đấu tranh rộng lớn của giai cấp công nhân, nông dân và các tầng lớp lao động khác, mà còn là minh chứng sống động cho tinh thần quật khởi, ý chí kiên cường và khát vọng tự do của nhân dân ta trong thời kỳ đất nước chìm trong ách đô hộ thực dân.

Ngược dòng lịch sử, sau Thế chiến I, đời sống xã hội Việt Nam diễn biến phức tạp. Thực dân Pháp tăng cường khai thác thuộc địa, bóc lột nhân công, vơ vét tài nguyên, đồng thời duy trì bộ máy phong kiến tay sai. Sự áp bức này đã khiến đời sống nhân dân vô cùng cực khổ, đặc biệt là ở Nghệ An và Hà Tĩnh, những vùng đất vốn đã nghèo khó, điều kiện tự nhiên khắc nghiệt. Chính trong bối cảnh ấy, khi phong trào cách mạng do Đảng Cộng sản Việt Nam vừa mới thành lập vào đầu năm 1930 đang lan tỏa, tinh thần đấu tranh ở Nghệ Tĩnh đã bùng nổ mạnh mẽ, trở thành đỉnh cao của phong trào cách mạng cả nước trong giai đoạn 1930 – 1931.

Tượng đài Công nông Xô-viết Trường Thi ở Ngã ba Bến Thủy. Ảnh: Quốc Lê.

Từ những cuộc biểu tình lẻ tẻ, phong trào nhanh chóng phát triển thành các cuộc đấu tranh quy mô lớn với sự tham gia đông đảo của công nông và các tầng lớp khác. Điểm nổi bật của phong trào là hình thức đấu tranh vừa có tính chính trị, vừa mang đậm tính quần chúng. Nhiều cuộc tuần hành, biểu tình đã nổ ra với quy mô hàng nghìn, thậm chí hàng vạn người. Trong các cuộc đấu tranh ấy, nông dân đã không chỉ đòi giảm sưu thuế, chống áp bức mà còn hướng tới yêu sách lớn hơn, đó là quyền tự quản, quyền làm chủ đời sống. Khi chính quyền tay sai ở nhiều nơi bị tê liệt, nhân dân tự tổ chức các hình thức quản lý, hình thành những "Xô viết" – tên gọi được mượn từ cách mạng Nga – như một hình thức chính quyền nhân dân sơ khai.

Các Xô viết ở Nghệ An, Hà đã thể hiện rõ tinh thần dân chủ nhân dân. Ở đây, nông dân và công nhân cùng nhau bàn bạc việc chia ruộng đất công bằng, bãi bỏ nhiều thứ sưu thuế vô lý, thành lập các đội tự vệ, mở lớp dạy chữ, vận động đoàn kết tương trợ. Có thể nói, chính quyền Xô viết Nghệ Tĩnh tuy chưa hoàn chỉnh, nhưng đã phản ánh khát vọng tự do và đặt nền móng cho những tư tưởng quản lý mới – nơi nhân dân trực tiếp tham gia điều hành đời sống cộng đồng.

Thực dân Pháp và tay sai vô cùng hoảng sợ trước sự lớn mạnh của phong trào. Chúng đã mở nhiều chiến dịch khủng bố, đàn áp dã man. Hàng vạn người bị bắt bớ, tù đày, hàng nghìn chiến sĩ cách mạng đã ngã xuống.

Tuy phong trào bị dập tắt, nhưng những gì nhân dân Nghệ Tĩnh làm được đã để lại dấu ấn to lớn trong lịch sử.Trước hết, phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh chứng minh sức mạnh to lớn của liên minh công nông – lực lượng chủ chốt của cách mạng Việt Nam. Tinh thần tự giác, tính tổ chức và sự đồng lòng của nhân dân đã khẳng định rằng cách mạng chỉ có thể thành công khi dựa vào quần chúng rộng rãi. Tiếp đó, phong trào là cuộc thử lửa đối với Đảng Cộng sản Việt Nam non trẻ, giúp Đảng rút ra nhiều bài học quý báu về đường lối, phương pháp tổ chức và lãnh đạo cách mạng. Xô viết Nghệ Tĩnh đã trở thành một biểu tượng bất diệt của ý chí kiên cường, để lại cảm hứng và kinh nghiệm cho các phong trào cách mạng sau này, dẫn dắt đến thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám năm 1945.

Ngày nay, khi nhìn lại Xô viết Nghệ Tĩnh 1930 – 1931, chúng ta không chỉ tưởng nhớ những con người kiên trung đã hy sinh cho lý tưởng độc lập, mà còn nhận thức sâu sắc giá trị lịch sử của phong trào. Đó là ngọn đuốc soi sáng con đường cách mạng Việt Nam, là minh chứng rằng trong hoàn cảnh khắc nghiệt nhất, nhân dân vẫn đủ sức mạnh vươn lên, đấu tranh cho một xã hội công bằng, tự do và hạnh phúc. Phong trào ấy vì thế mãi là bản hùng ca bất diệt trong lịch sử đấu tranh giải phóng dân tộc Việt Nam.

Quần thể Di tích lịch sử những địa điểm ghi dấu Phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh gồm 9 điểm di tích thành phần đã được xếp hạng cấp quốc gia, gắn liền với dấu mốc lịch sử hào hùng của phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh, gồm:

- Ngã ba Bến Thủy: Địa điểm đấu tranh của công nông ngày 1/5/1930 (năm 1930, địa điểm này thuộc làng Yên Dũng Hạ, tổng Yên Trường, thành phố Vinh - Bến Thủy. Hiện nay, di tích thuộc phường Trường Vinh, tỉnh Nghệ An).

- Đình Võ Liệt trụ sở của chính quyền Xô viết trong phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh, năm 1930 - 1931 (năm 1930, đình Võ Liệt thuộc xã Võ Liệt, tổng Võ Liệt, huyện Thanh Chương, phủ Anh Sơn. Hiện nay, di tích thuộc xã Kim Bảng, tỉnh Nghệ An).

- Nơi giặc Pháp tàn sát cuộc đấu tranh ngày 12/9/1930 (năm 1930, địa điểm này thuộc xã Thái Lão, huyện Hưng Nguyên, phủ Hưng Nguyên. Hiện nay, di tích thuộc xã Hưng Nguyên, tỉnh Nghệ An).

- Mộ các liệt sĩ Xô viết Nghệ Tĩnh hy sinh ngày 7/11/1930 (năm 1930, địa điểm này thuộc xã Tiên Lý, huyện Diễn Châu, phủ Diễn Châu. Hiện nay, di tích thuộc xã Diễn Châu, tỉnh Nghệ An).

Việc Di tích Xô viết Nghệ Tĩnh được công nhận là Di tích quốc gia đặc biệt là sự tri ân đối với các thế hệ cha ông trên mảnh đất Nghệ Tĩnh. Ảnh: Quốc Lê.

- Nơi xử bắn 72 chiến sĩ Xô viết Nghệ Tĩnh (năm 1930, địa điểm này thuộc xã Vân Đội, tổng Vân Tụ, huyện Đông Thành, phủ Diễn Châu. Hiện nay, di tích thuộc xã Vân Tụ, tỉnh Nghệ An).

- Đình Tám Mái (năm 1930, di tích thuộc xã Quỳnh Thuận, huyện Quỳnh Lưu, phủ Diễn Châu, tỉnh Nghệ An. Hiện nay, di tích thuộc xã Quỳnh Phú, tỉnh Nghệ An).

- Đình Trung (năm 1930, di tích thuộc làng Yên Dũng Thượng, huyện Hưng Nguyên, phủ Hưng Nguyên. Hiện nay, di tích thuộc phường Trường Vinh, tỉnh Nghệ An).

- Đình Lương Sơn nơi thành lập chính quyền Xô viết Nghệ Tĩnh 1930 - 1931 (năm 1930, đình Lương Sơn thuộc làng Lương Sơn, tổng Đặng Sơn, huyện Lương Sơn, phủ Anh Sơn. Hiện nay, di tích thuộc xã Đô Lương, tỉnh Nghệ An.

- Cơ sở cách mạng thời kỳ Xô viết Nghệ Tĩnh năm 1931 - nhà cụ Vi Văn Khang (năm 1930, di tích thuộc mường Quạ, xã Môn Sơn, huyện Con Cuông, phủ Tương Dương, tỉnh Nghệ An. Hiện nay, di tích thuộc xã Môn Sơn, tỉnh Nghệ An).

Việc Di tích Xô viết Nghệ Tĩnh được công nhận là Di tích quốc gia đặc biệt không chỉ khẳng định tầm vóc, giá trị to lớn về lịch sử - văn hóa của phong trào cách mạng 1930 - 1931, mà còn là sự tri ân đối với tinh thần đấu tranh bất khuất, lòng yêu nước và ý chí kiên cường của các thế hệ cha ông trên mảnh đất Nghệ Tĩnh.

Đây cũng là cơ sở pháp lý quan trọng để tỉnh Nghệ An và các cơ quan chức năng triển khai công tác bảo tồn, tu bổ, tôn tạo và phát huy giá trị di tích, gắn với giáo dục truyền thống yêu nước, bồi dưỡng lý tưởng cách mạng cho thế hệ trẻ hôm nay và mai sau.

Thanh Bình