Khắc phục tình trạng: Thủ đô có luật nhưng chưa được cụ thể hóa

Nhiều chính sách đặc thù chưa được định hình đầy đủ, do đó nếu không có cơ chế tổ chức và chỉ đạo đồng bộ, việc thực thi luật sẽ khó đạt hiệu quả mong muốn. Việc thành lập Ban Chỉ đạo triển khai Luật Thủ đô thể hiện quyết tâm tạo lập bộ máy pháp lý và tổ chức hiệu quả các quyền hạn đặc thù của Thủ đô, đồng thời đảm bảo quyền lợi, trách nhiệm và sự minh bạch trong quản lý đô thị.

Luật Thủ đô số 39/2024/QH15 được Quốc hội khóa XV thông qua ngày 28/6/2024, có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2025 (sau đây gọi tắt là Luật Thủ đô) là một sự kiện chính trị - pháp lý đặc biệt quan trọng có ý nghĩa rất lớn với sự nghiệp xây dựng, phát triển, quản lý và bảo vệ Thủ đô.

Nhiều khó khăn khi triển khai Luật Thủ đô

Theo báo cáo của UBND thành phố về tình hình thi hành Luật Thủ đô số 39/2024/QH15, việc ban hành Luật Thủ đô là một bước tiến quan trọng trong quá trình hoàn thiện thể chế quản lý Nhà nước tại Việt Nam, đồng thời khẳng định vị thế đặc thù của Thủ đô Hà Nội trong hệ thống chính trị và kinh tế của đất nước.

Luật này không chỉ là cơ sở pháp lý để điều chỉnh các hoạt động quản lý, phát triển đô thị, mà còn phản ánh sự quan tâm đặc biệt của Quốc hội và Chính phủ đối với Thủ đô – trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa và khoa học kỹ thuật của cả nước. Trước khi có luật, việc điều hành, quản lý Thủ đô chủ yếu dựa trên các văn bản hướng dẫn mang tính khái quát, chưa đồng bộ và chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu thực tiễn phát triển nhanh chóng của Hà Nội. Do đó, việc có một văn bản luật riêng giúp tạo ra sự minh bạch, thống nhất và rõ ràng về thẩm quyền, trách nhiệm giữa các cơ quan quản lý, từ Trung ương đến địa phương.

Luật Thủ đô còn mang ý nghĩa lớn về mặt pháp lý khi xác lập các chính sách đặc thù phù hợp với thực tế của Hà Nội. Thủ đô là nơi tập trung đông dân cư, hạ tầng phát triển nhanh, nhu cầu dịch vụ công, giáo dục, y tế, giao thông và văn hóa có những yêu cầu khác biệt so với các địa phương khác. Luật cho phép Thủ đô áp dụng các cơ chế, chính sách đặc thù để tăng cường hiệu quả quản lý và khai thác nguồn lực, đồng thời đảm bảo sự phát triển bền vững. Tuy nhiên, ý nghĩa này đi kèm với thách thức lớn: nhiều nội dung của luật là mới mẻ, chưa có hướng dẫn chi tiết, dẫn đến khó khăn trong triển khai. Điều này đặt ra nhu cầu cấp thiết thành lập ban chỉ đạo để điều phối, hướng dẫn thực thi và giải quyết các vướng mắc pháp lý trong quá trình áp dụng luật.

Tuy nhiên, việc triển khai Luật Thủ đô đến nay vẫn đang gặp nhiều thách thức và khó khăn, mặc dù văn bản pháp lý này đã được ban hành nhằm hoàn thiện cơ chế quản lý đặc thù cho Hà Nội. Một trong những trở ngại lớn nhất là nhiều quy định của luật mang tính mới, chưa có tiền lệ triển khai, dẫn đến thiếu hướng dẫn chi tiết từ các cơ quan Trung ương. Điều này khiến các cơ quan quản lý, đặc biệt là cấp thành phố, quận, huyện và phường, gặp khó khăn trong việc áp dụng một cách thống nhất và hiệu quả.

Bên cạnh đó, Luật Thủ đô đặt ra nhiều chính sách đặc thù liên quan đến đất đai, tài chính, quản lý đô thị và phát triển hạ tầng, nhưng cơ chế phối hợp giữa Trung ương và địa phương trong một số trường hợp vẫn chưa rõ ràng. Điều này dẫn đến tình trạng chồng chéo thẩm quyền, gây chậm trễ trong ra quyết định và thực hiện các dự án phát triển.

Thực tế còn cho thấy, năng lực tổ chức thực hiện tại một số cơ quan địa phương chưa đồng đều, cùng với nguồn lực hạn chế, càng làm phức tạp thêm quá trình triển khai luật. Chính vì vậy, việc thành lập ban chỉ đạo, hướng dẫn cụ thể và kiểm soát quá trình áp dụng các chính sách đặc thù là hết sức cần thiết để Luật Thủ đô phát huy hiệu quả như kỳ vọng.

Thành lập tổ công tác triển khai các chính sách đặc thù phát triển Thủ đô

Trước bối cảnh này, thành phố đã quyết định thành lập Ban Chỉ đạo triển khai Luật Thủ đô với nhiệm vụ điều phối, hướng dẫn và giám sát việc thực hiện các quyền hạn đặc thù.

Ban Chỉ đạo đóng vai trò trung tâm trong việc ban hành các văn bản hướng dẫn chi tiết, phân định rõ quyền hạn giữa các cấp chính quyền và giám sát quá trình triển khai, nhằm tránh chồng chéo quyền lực và bảo đảm mọi chính sách đặc thù đi vào thực tiễn một cách minh bạch, hiệu quả. Việc thành lập Ban Chỉ đạo không chỉ giúp xác lập bộ máy pháp lý rõ ràng mà còn tạo điều kiện để các chính sách đặc thù được thực thi nhất quán, đi kèm với sự chịu trách nhiệm minh bạch từ phía các cấp chính quyền.

Bên cạnh đó, để Luật Thủ đô đi vào thực tiễn, Hà Nội tập trung tạo lập thể chế đồng bộ. Thành phố thực hiện việc rà soát toàn bộ hệ thống văn bản pháp luật hiện hành, xác định những quy định cần điều chỉnh hoặc thay thế nhằm đảm bảo sự thống nhất, đặc biệt trong các lĩnh vực quản lý tài chính, ngân sách, quy hoạch đô thị, đất đai, khoa học – công nghệ và văn hóa – xã hội.

Việc tạo lập thể chế đồng bộ này là điều kiện tiên quyết để các chính sách đặc thù phát huy hiệu lực, đảm bảo tính pháp lý vững chắc và tránh tình trạng “luật trên giấy”. Ban Chỉ đạo cũng theo sát quá trình triển khai, kịp thời điều chỉnh các văn bản hướng dẫn khi phát hiện vướng mắc, đồng thời bảo đảm nguyên tắc quyền hạn đi đôi với trách nhiệm, giúp chính sách đặc thù không chỉ tồn tại trên lý thuyết mà được vận hành hiệu quả trong thực tế.

Quang cảnh hội nghị.

Báo cáo nêu rõ, việc trao quyền đặc thù đòi hỏi phải có cơ chế kiểm soát chặt chẽ để tránh tình trạng lạm quyền hoặc thực thi trái quy định. Mối quan hệ giữa các cấp chính quyền, từ thành phố đến quận, huyện, xã, phải được xác lập rõ ràng, tránh chồng chéo quyền hạn. Trong bối cảnh hiện nay, việc chưa có hướng dẫn chi tiết từ các bộ, ngành Trung ương khiến thành phố phải tự xây dựng các quy chế vận hành, đảm bảo các quyền hạn đặc thù được thực thi đồng bộ. Đây chính là lý do Ban Chỉ đạo có vai trò quan trọng: không chỉ hướng dẫn, kiểm tra mà còn đề xuất sửa đổi, bổ sung các cơ chế thể chế để phù hợp với thực tiễn.

Thêm vào đó, thể chế pháp lý cũng cần đảm bảo nguyên tắc minh bạch và trách nhiệm giải trình. Mỗi quyết định liên quan đến chính sách đặc thù đều phải có cơ sở pháp lý rõ ràng, có thể truy nguyên trách nhiệm khi xảy ra sai phạm hoặc hiệu quả không như kỳ vọng. Việc này không chỉ bảo vệ quyền lợi của người dân mà còn củng cố niềm tin vào chính quyền, tạo nền tảng pháp lý vững chắc để các chính sách đặc thù vận hành lâu dài. Sự chuẩn bị kỹ lưỡng về thể chế còn giúp Hà Nội chủ động hơn trong việc triển khai các dự án, điều chỉnh chính sách và xử lý các tình huống phát sinh, đồng thời mở ra khả năng thí điểm cơ chế mới cho các đô thị khác trong nước học tập.

Nâng cao năng lực cán bộ - chìa khóa triển khai hiệu quả Luật Thủ đô

Theo báo cáo của UBND thành phố, yếu tố then chốt để Luật Thủ đô phát huy hiệu quả là năng lực của đội ngũ cán bộ, công chức. Hà Nội đã tổ chức các khóa tập huấn cho hàng chục nghìn cán bộ, nhằm nâng cao hiểu biết về Luật Thủ đô và các quyền hạn đặc thù. Việc này đảm bảo mỗi cán bộ không chỉ hiểu rõ luật mà còn thực hiện đúng vai trò, phạm vi quyền hạn và chịu trách nhiệm về các quyết định của mình. Đồng thời, quá trình đào tạo giúp Ban Chỉ đạo phát hiện sớm các khó khăn, vướng mắc, từ đó kiến nghị điều chỉnh văn bản hướng dẫn và chính sách, tạo nền tảng pháp lý chắc chắn cho Thủ đô.

Cùng với đào tạo, Hà Nội chú trọng triển khai các chính sách đặc thù theo hướng sáng tạo và thực tiễn. Luật Thủ đô trao quyền lớn cho thành phố nhưng để cụ thể hóa các quyền hạn, chính quyền phải thí điểm cơ chế trong các lĩnh vực như phát triển đô thị thông minh, quản lý dân số, cải thiện môi trường sống và ưu tiên đầu tư cho khoa học – giáo dục – văn hóa. Những chính sách này không chỉ chứng minh hiệu lực của Luật Thủ đô mà còn giúp nâng cao chất lượng sống của người dân, đồng thời tạo tiền đề cho việc quản trị đô thị hiện đại và hiệu quả hơn.

Việc thành lập Ban Chỉ đạo, ban hành văn bản hướng dẫn, đào tạo cán bộ và giám sát triển khai Luật Thủ đô đã giúp Hà Nội xây dựng một hệ thống pháp lý đầy đủ, minh bạch và hiệu quả. Quyền lực đi đôi với trách nhiệm, sáng tạo đi cùng minh bạch, và đổi mới pháp luật phải song hành cùng năng lực thực thi. Những nguyên tắc này không chỉ đảm bảo việc vận hành các chính sách đặc thù của Thủ đô mà còn là bài học quý báu cho các đô thị lớn khác trong cả nước, hướng tới quản trị đô thị hiện đại, bền vững và hiệu quả.

Việc thành lập Ban Chỉ đạo, xây dựng văn bản hướng dẫn chi tiết, đào tạo cán bộ và giám sát thực thi các chính sách đặc thù cho thấy rằng, quyền lực và trách nhiệm phải song hành để tạo ra hiệu quả thực chất. Một hệ thống pháp luật minh bạch, nhất quán sẽ giúp chính quyền Thủ đô ra quyết định nhanh chóng, xử lý các tình huống phát sinh một cách hợp lý và đảm bảo lợi ích của người dân.

Đặc biệt, thể chế pháp lý còn đóng vai trò như “bản đồ định hướng” cho các sáng kiến, dự án phát triển của thành phố. Trong bối cảnh Hà Nội đang từng bước hiện đại hóa quản trị đô thị, triển khai các chính sách đặc thù như quản lý dân số, phát triển hạ tầng đô thị, bảo vệ môi trường và nâng cao chất lượng sống, những quy định pháp lý chặt chẽ sẽ tạo ra khuôn khổ pháp lý rõ ràng, giúp các sáng kiến đi vào thực tiễn một cách hiệu quả. Sự phối hợp nhịp nhàng giữa các cấp chính quyền, cùng với nguyên tắc minh bạch, chịu trách nhiệm và giám sát liên tục, là chìa khóa để Luật Thủ đô không chỉ là một văn bản pháp lý mà thực sự trở thành công cụ quản trị đô thị hữu hiệu.

Kinh nghiệm triển khai Luật Thủ đô tại Hà Nội cũng là bài học quý giá cho các đô thị lớn khác trên cả nước. Việc xây dựng và vận hành một thể chế pháp lý đồng bộ, kết hợp quyền hạn đặc thù với trách nhiệm quản lý chặt chẽ, chính là nền tảng để các thành phố phát triển bền vững, hiện đại, và đáp ứng được kỳ vọng của người dân. Hà Nội đang đi tiên phong trong việc chứng minh rằng, pháp luật không chỉ là khuôn khổ lý thuyết mà còn là công cụ định hình và nâng cao chất lượng quản trị đô thị, mở ra một giai đoạn phát triển mới cho Thủ đô và cho cả quốc gia.

Khiếu Hương