'Hiệu ứng lối sống leo thang': Lý giải vì sao thu nhập càng cao lại càng khó tiết kiệm
Nhiều người cho rằng khi thu nhập tăng, khả năng tiết kiệm sẽ nhiều hơn. Tuy nhiên, thực tế mức sống và nhu cầu chi tiêu lại thường tăng nhanh hơn tốc độ thu nhập, khiến khoản tiết kiệm không tăng, thậm chí giảm. Hiện tượng này được gọi là 'hiệu ứng lối sống leo thang'.
Tâm lý "tự thưởng" và so sánh xã hội
Khi thu nhập tăng, phần lớn mọi người nghĩ rằng mình sẽ tiết kiệm được nhiều hơn. Nhưng thực tế, mức sống và nhuGợi ý luôn seo và keyword cuối bài viết nhé! cầu chi tiêu lại thường tăng nhanh hơn tốc độ thu nhập.
Một trong những nguyên nhân chính là tâm lý "mình xứng đáng hơn trước". Khi thu nhập tăng, con người thường có xu hướng "tự thưởng" cho nỗ lực của bản thân bằng những món đồ, trải nghiệm hay dịch vụ tốt hơn. Ví dụ, bữa trưa từ 40.000 đồng lên 80.000 đồng; từ đi xe máy đổi sang ô tô; hoặc thuê căn hộ đắt tiền hơn. Những thay đổi nhỏ này cộng dồn theo thời gian khiến chi tiêu tăng tỷ lệ thuận với thu nhập, làm giảm khả năng tích lũy.
Yếu tố thứ hai là ảnh hưởng từ môi trường và so sánh xã hội. Khi thu nhập cải thiện, một người có xu hướng tiếp xúc với nhóm bạn, đồng nghiệp hoặc môi trường sống có mức chi tiêu cao hơn. Sự so sánh vô hình khiến nhiều người "nâng chuẩn" cuộc sống của mình để không cảm thấy thua kém, dẫn đến chi tiêu tăng, đôi khi vượt khỏi khả năng thực tế.
Cảm giác an toàn giả tạo và thiếu kế hoạch
Thu nhập cao mang lại cảm giác kiểm soát và an toàn tạm thời, khiến nhiều người mất cảnh giác với các khoản chi tiêu nhỏ lặp lại. Họ dễ dàng quẹt thẻ nhiều hơn, đăng ký thêm các dịch vụ định kỳ (như gym, streaming, du lịch ngắn hạn) mà không tính toán kỹ. Kết quả là dù lương tăng, cuối tháng vẫn không dư tiền.
Một nguyên nhân phổ biến khác là không xác định giới hạn chi tiêu và mục tiêu tiết kiệm cụ thể. Khi không có "mức trần" cho từng khoản, mọi chi tiêu đều trở nên hợp lý trong khoảnh khắc.
Khi đã quen với mức sống cao hơn, việc quay trở lại lối sống tiết kiệm cũ trở nên rất khó. Con người dễ "nghiện" sự tiện nghi và coi đó là bình thường. Chính vì vậy, đường cong chi tiêu luôn đi lên.
Thu nhập cao không đồng nghĩa với tài chính vững mạnh. Nếu chi tiêu tăng song song với thu nhập, nhiều người vẫn sẽ rơi vào vòng lặp "làm bao nhiêu – hết bấy nhiêu". Cách để thoát khỏi hiệu ứng lối sống leo thang là duy trì tỷ lệ tiết kiệm cố định (ít nhất 20%), nâng cấp lối sống có chọn lọc và đặt ưu tiên cho mục tiêu dài hạn thay vì chi tiêu theo cảm xúc nhất thời.
