Hiệp định EVFTA: Việt Nam cần vượt lên chính mình

Ngành thủy sản của Việt Nam được xem là một trong những ngành được hưởng lợi nhất từ EVFTA. Trong ảnh: Gian hàng Việt Nam tại triển lãm Thủy sản toàn cầu thường niên Brussels lần thứ 27 tại Bỉ từ ngày 9-5-2019. Ảnh: TTXVN

Vị thế “chiếu trên” của EU

EVFTA có được kết quả như hôm nay là do nỗ lực của cả hai bên, vì cả hai đều thấy được lợi ích của mình trong hiệp định này. Nhưng phải thừa nhận rằng EU ở vị trí dẫn dắt khi bên cạnh các điều khoản liên quan đến thuế suất, các điều khoản khác như bóng đang trong chân của EU.

Là một dạng hiệp định thương mại tự do (FTA) thế hệ mới, EVFTA còn có các điều khoản liên quan đến bảo hộ sở hữu trí tuệ, tự do đầu tư, phát triển bền vững và quyền của người lao động. Thêm vào đó, Việt Nam cũng phải gỡ bỏ các rào cản phi thuế quan khác, như bỏ kiểm định hay chứng nhận nếu hàng hóa đã có chứng nhận quốc tế, đơn giản và chuẩn mực hóa các thủ tục hải quan (chủ yếu là nhóm hàng ô tô, dược phẩm). Ngoài ra, Việt Nam phải cho phép các doanh nghiệp EU tham gia đấu thầu các dự án công, tham gia sâu hơn thị trường dịch vụ bưu chính, ngân hàng, bảo hiểm, môi trường, và một số ngành dịch vụ khác.

Liên quan đến vấn đề đầu tư, phán quyết của Tòa thượng thẩm EU liên quan đến FTA EU-Singapore ngày 16-5-2017 về việc đầu tư gián tiếp và tranh chấp giữa nhà đầu tư với chính phủ đã tách hiệp định thành hai nội dung với thẩm quyền thông qua khác nhau. Chính vì vậy, EVFTA cũng được tách ra thành Hiệp định Thương mại (FTA) với thẩm quyền ở cấp độ EU và Hiệp định Bảo hộ Đầu tư (IPA) ở cấp độ quốc gia thành viên.

Nội dung bảo hộ đầu tư là một nội dung rất quan trọng. Theo đó, một số lĩnh vực như thực phẩm, vỏ xe, vật liệu xây dựng phải được mở cửa cho các nhà đầu tư EU, một tòa án được lập ra để giải quyết các tranh chấp nếu có giữa các nhà đầu tư EU với Chính phủ Việt Nam (các cơ quan quản lý nhà nước).

Gian nan về đích

Mặc dù EVFTA đã được ký, nhưng để có hiệu lực thì chặng đường còn lắm gian nan. Như đã trình bày ở trên, EVFTA được chia ra thành FTA và IPA. Việc biểu quyết thông qua FTA phụ thuộc vào Nghị viện EU, và biểu quyết thông qua IPA phụ thuộc vào nghị viện từng quốc gia thành viên. Thời gian từ lúc ký kết đến lúc có hiệu lực không thể lường trước được bao lâu, và theo logic thì IPA sẽ lâu hơn FTA.

Nghị viện EU vừa được bầu lại, ra mắt chính thức vào ngày 2-7-2019. Tuy vậy, những thay đổi về số ghế của các nhóm ở nghị viện có thể ảnh hưởng ít nhiều đến việc thông qua. Cụ thể, nhóm “Xanh” đã vươn lên ngoạn mục trong đợt bầu cử vừa qua, trong khi nhóm trung tả và trung hữu mất đi sự thống trị trong suốt 40 năm qua. Thêm vào đó, nhóm cực hữu dân túy như của Le Pen (Pháp) và Salvini (Ý) đang trên đà trỗi dậy. Ngoài ra, nếu Brexit không đạt được thỏa thuận thì việc chia lại các ghế trong Nghị viện EU cũng ảnh hưởng đến việc biểu quyết thông qua EVFTA.

Những thay đổi trong thành phần Nghị viện EU đang theo hướng không có lợi cho việc thông qua EVFTA, vì số lượng phiếu bầu cổ xúy cho các vấn đề môi trường, bảo hộ thị trường nội địa tăng lên. Một vấn đề quan trọng khác là cách hiểu về vấn đề quyền của người lao động còn có sự khác biệt giữa Việt Nam và EU.

Nhưng có thể trong cái rủi có cái may. Chiến tranh thương mại giữa Mỹ-Trung và Mỹ-EU một cách gián tiếp hay trực tiếp có thể thúc đẩy EVFTA được thông qua nhanh hơn. Đó là vì nếu nhiều doanh nghiệp Mỹ hay EU chuyển nhà máy từ Trung Quốc sang Việt Nam, hàng xuất đi từ Việt Nam cần sớm được áp dụng mức thuế suất thấp nhất có thể. Riêng đối với EU, căng thẳng thương mại tiềm ẩn với Mỹ cũng là một áp lực khiến các nhà lập pháp EU có thể sớm thông qua EVFTA, để có được một đối tác thương mại lớn ở khu vực Đông Nam Á, cả về kinh tế lẫn địa chính trị.

EVFTA như vậy không chỉ đơn thuần là vấn đề thương mại, đầu tư, hay kinh tế nói chung, mà còn liên quan đến các vấn đề xã hội quan trọng khác. Việt Nam đã xác định con đường phát triển kinh tế, hội nhập quốc tế, thì không còn cách nào khác là phải vượt lên chính mình. Có những điều kiện, EU biết Việt Nam chưa thể đáp ứng được ngay, nhưng điều EU cần là Việt Nam phải đưa ra thời hạn, lộ trình rõ ràng và thực hiện tốt những cam kết đã đặt ra. Nhiều doanh nghiệp cũng như người dân EU và Việt Nam mong muốn EVFTA sớm được thông qua, nhưng nỗ lực đòi hỏi rất nhiều từ phía Việt Nam.

Võ Đình Trí