Hành trình gian nan với nhà sản xuất để tuân thủ trách nhiệm mở rộng

Nỗ lực của các nhà sản xuất trong tuân thủ EPR. Ảnh: TL

Các doanh nghiệp hành động

Trong bối cảnh toàn cầu đề cao phát triển bền vững, trung hòa carbon và bảo vệ tài nguyên, chuyển đổi sang kinh tế tuần hoàn là bắt buộc với doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt ngành hàng tiêu dùng nhanh, nhằm nâng cao cạnh tranh, xây dựng thương hiệu bền vững và phát triển lâu dài.

Một bước ngoặt quan trọng trong hành trình bảo vệ môi trường là cơ chế EPR, có hiệu lực từ 1-1-2024 theo Luật Bảo vệ Môi trường 2020.

Ngoài nghĩa vụ pháp lý, EPR mở ra cơ hội sáng tạo trong thiết kế sản phẩm, vật liệu thân thiện môi trường, tối ưu vòng đời sản phẩm và bao bì. Điều này giúp doanh nghiệp nâng cao hình ảnh thương hiệu, mở rộng thị trường và cạnh tranh toàn cầu.

Nhiều doanh nghiệp cũng đã nhận thức EPR như đòn bẩy thúc đẩy đổi mới, nâng cao hiệu quả vận hành và xây dựng thương hiệu bền vững. Đơn cử, Tổng Công ty cổ phần bia - rượu - nước giải khát Sài Gòn (Sabeco) đã chủ động tích hợp EPR vào chiến lược vận hành.

Ông Larry Lee, Phó Tổng Giám đốc Sabeco, cho biết doanh nghiệp coi bao bì là điểm khởi đầu của đổi mới, tập trung cải tiến vật liệu, giảm độ dày nhôm từ 0,245mm xuống 0,240mm, giảm 15% trọng lượng lon, tiết kiệm năng lượng vận chuyển và giảm phát thải. Toàn bộ bao bì đều có thể tái chế hoặc tái sử dụng, phù hợp hạ tầng hiện hành, tạo nền tảng cho kinh tế tuần hoàn. Nhờ các sáng kiến này, năm ngoái, Sabeco cắt giảm được 22,6% lượng nắp chai sử dụng, giảm tiêu thụ gạo 2,2% và hạ 9,3% lượng phát thải khí nhà kính.

Các doanh nghiệp lớn như Coca Cola, Suntory PepsiCo, Nestlé, Unilever, FrieslandCampina, URC, MM Mega Market, GO!… cũng tuân thủ EPR với nhiều cách thức khác nhau nhằm hạn chế rác thải, tái chế bao bì theo kinh tế tuần hoàn.

Tương tự, các doanh nghiệp trong ngành giấy đã tham gia Liên minh tái chế bao bì Việt Nam (PRO Việt Nam) để cùng thực hiện trách nhiệm thu gom, tái chế sau sử dụng. Theo ông Lương Chí Hiếu, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu và Phát triển (Hiệp hội Giấy và Bột giấy Việt Nam (VPPA)), ngoài đầu tư dây chuyền tái chế hiện đại, các doanh nghiệp đã áp dụng mô hình sản xuất sạch hơn, kiểm soát tốt chất lượng nước, khí thải, đồng thời tích cực thu gom giấy đã qua sử dụng để tận dụng nguồn nguyên liệu thứ cấp hiệu quả, giảm phụ thuộc nhập khẩu.

Còn lĩnh vực thực phẩm, Công ty Thực phẩm Sao Khuê (SKfood) trong những năm qua sáng tạo với sản phẩm ống hút từ gạo tự phân hủy sinh học, thay thế ống hút nhựa, bảo vệ môi trường.

Luật pháp hiện không còn cho phép tự nguyện trong tái chế, bắt buộc doanh nghiệp tuân thủ quy định về tỷ lệ, quy cách tái chế, cùng trách nhiệm kê khai, báo cáo và đóng góp tài chính. Vi phạm có thể dẫn đến phạt tiền hàng tỉ đồng, đình chỉ hoạt động hoặc công khai vi phạm. Điều này thúc đẩy doanh nghiệp hành động trách nhiệm, nâng cao hình ảnh thương hiệu và đảm bảo môi trường bền vững.

Gỡ khó khâu thu gom

Việc thực hiện EPR thúc đẩy hoạt động tái chế, giảm thiểu chất thải và hướng tới phát triển bền vững. Đồng thời, nó là yếu tố then chốt giúp sản phẩm doanh nghiệp tồn tại, cạnh tranh và duy trì xuất khẩu trên thị trường quốc tế, góp phần nâng cao vị thế và trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp.

Tuy nhiên, thực tiễn triển khai EPR gặp nhiều khó khăn như hạ tầng thu gom, tái chế chưa hoàn chỉnh, chi phí cao, vật liệu tái chế khó tiêu thụ trong nước, cùng hệ thống pháp lý chưa rõ ràng và thiếu cơ chế giám sát hiệu quả. Các vướng mắc này làm giảm hiệu quả hoạt động tái chế, ảnh hưởng đến khả năng thực hiện trách nhiệm của doanh nghiệp.

Rác thải nhựa được phân loại, làm sạch để tái chế. Ảnh: TL

Đáng chú ý, phân loại rác tại nguồn ở Việt Nam đang đối mặt với nhiều rào cản lớn. Bà Chu Thị Kim Thanh, Giám đốc vận hành PRO Vietnam, nhận định hệ thống thu gom hiện tại còn yếu, các trung tâm thu hồi vật liệu gặp nhiều khó khăn. Dù quy định bắt buộc phân loại rác tại nguồn, nhưng nhiều địa phương vẫn chưa triển khai, dẫn đến chi phí xử lý và sơ chế tăng cao, đồng thời phát sinh nguy cơ ô nhiễm thứ cấp.

“Nếu không phân loại tại nguồn, rác thu được sẽ có chất lượng kém, chi phí sơ chế cao và có thể gây hại môi trường hơn là không tái chế”, bà Thanh cảnh báo.

Thêm vào đó, số lượng cơ sở tái chế đạt chuẩn còn ít, trong khi khoảng 80% rác tái chế đến từ các đơn vị nhỏ lẻ, không có hóa đơn hợp lệ. Điều này gây khó khăn cho doanh nghiệp tái chế trong việc quyết toán chi phí thu gom, dẫn tới thiệt hại tài chính đáng kể.

Ông Hoàng Trung Sơn, Chủ tịch VPPA, nhấn mạnh rằng thách thức lớn nhất là khâu thu gom bao bì cũ. Hơn nữa, hơn 50% nguyên liệu giấy tái chế phải nhập khẩu do hệ thống thu gom nội địa chưa chuyên nghiệp, chi phí cao và thiếu chứng từ hợp lệ.

Các cơ sở tái chế đạt chuẩn tại Việt Nam còn hạn chế. Ông Sơn nhận định, người dân chưa có thói quen phân loại tại nguồn, hệ thống thu gom phân mảnh, dẫn đến quá trình từ rác thải đến nhà máy tái chế kéo dài, nguyên liệu giảm chất lượng, đồng thời làm tăng nguy cơ ô nhiễm.

Từ góc độ doanh nghiệp tái chế, ông Lê Anh, Giám đốc Phát triển bền vững Công ty Nhựa tái chế Duy Tân, chia sẻ doanh nghiệp đang ứng dụng công nghệ “chai ra chai”, việc phân loại rác tại nguồn vẫn là thách thức lớn khiến chi phí xử lý tăng cao. Ông đề xuất chuẩn hóa hệ thống phân loại và có cơ chế hỗ trợ doanh nghiệp đầu tư công nghệ, vận hành hiệu quả hơn.

Ông Bùi Lê Thanh Khiết, Trưởng nhóm Kinh tế tuần hoàn rác thải nhựa, Viện Nghiên cứu phát triển kinh tế tuần hoàn, cũng chỉ rõ rằng tỷ lệ tái chế các loại bao bì đa vật liệu như hộp sữa, bì gói rất thấp do giá trị kinh tế không cao, gây khó khăn cho cả người thu gom và doanh nghiệp tái chế.

Phần lớn thu gom do nhóm dân lập (ve chai) thực hiện, chiếm hơn 90% lượng bao bì, gây ô nhiễm môi trường và khó khăn trong cạnh tranh. Hơn nữa, thiếu chứng từ, hóa đơn rõ ràng của các nhóm dân lập gây khó khăn cho doanh nghiệp hợp pháp trong xác minh nguồn gốc nguyên liệu và tiếp cận các quỹ hỗ trợ môi trường.

Về phía doanh nghiệp sản xuất, bà Phạm Thị Bích Phượng, Giám đốc kinh doanh Công ty Thực phẩm Sao Khuê, cũng lo ngại về chi phí thu gom và tái chế cao trong khi giá thành bao bì gốc lại rất rẻ. Mặt khác, để đáp ứng yêu cầu bảo quản trong xuất khẩu, nhiều sản phẩm phải dùng bao bì nhiều lớp, khó phân hủy, làm tăng chi phí xử lý mà chưa có chính sách hỗ trợ phù hợp.

Những thách thức này đòi hỏi các cơ quan chức năng và doanh nghiệp phối hợp chặt chẽ hơn để xây dựng hệ thống thu gom, phân loại rác tại nguồn hiệu quả, thúc đẩy ngành công nghiệp tái chế phát triển bền vững, góp phần bảo vệ môi trường và nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp.

Lê Hoàng