Giám định pháp y tìm nguyên nhân tử vong - 'Cầu nối' giữa khoa học và pháp luật để bảo đảm công lý
Trước khi đi sâu vào những câu chuyện giám định pháp y nhằm tìm nguyên nhân tử vong, cần nhìn nhận một thực tế rằng, đây chính là khía cạnh khiến không ít người tỏ ra e ngại khi nhắc đến ngành pháp y cũng như nghề giám định viên pháp y…
Gắn bó với truyền thông về hoạt động giám định pháp y hơn hai chục năm, phóng viên đã không ít lần nghe tâm sự buồn của những giám định viên khi họ bị gia đình phản đối, bị xã hội kỳ thị vì nghề. “Giám định viên đến một địa phương giám định nguyên nhân tử vong trong một vụ án, dù các bên đều biết rằng công việc của chúng tôi là cần thiết, nhưng họ vẫn tránh bắt tay, tránh ngồi cùng khi ăn uống, thật buồn!”, giám định viên Ngô Hường Dũng, nguyên Phó Viện trưởng Viện Pháp y quốc gia đã từng kể lại như vậy. Quan niệm cho rằng những người làm công việc này thường xuyên tiếp xúc với người đã khuất nên dễ bị “ám”, “nặng vía” vẫn còn tồn tại trong một bộ phận xã hội. Dù vậy, các giám định viên pháp y luôn vượt qua sự kỳ thị ấy để hoàn thành nhiệm vụ vì họ hiểu công việc của họ chính là “cầu nối” giữa khoa học và pháp luật để bảo đảm công lý được thực thi.

Tập thể bác sỹ, giám định viên, cán bộ TTPYHN (bác sỹ, giám định viên Trịnh Xuân Hà người ở giữa, hàng ngồi). (Ảnh: PV)
Để không có cái chết nào là “cái chết trắng”
Trao đổi với phóng viên, Thạc sỹ, bác sỹ, giám định viên Trịnh Xuân Hà - Phó Giám đốc Trung tâm Pháp y Hà Nội (TTPYHN) cho biết, trong bối cảnh nhiều vụ án hình sự phức tạp, việc đi đến tận cùng sự thật và bảo vệ công lý luôn yêu cầu những chứng cứ khoa học chính xác. Với hoạt động giám định pháp y tìm nguyên nhân tử vong thì việc “không để cái chết nào là cái chết trắng (không xác định được chính xác nguyên nhân)” là yêu cầu bắt buộc. Trong đó, giải phẫu bệnh (chuyên ngành nghiên cứu về sự biến đổi cấu trúc ở cấp độ mô học và tế bào) giữ vai trò trung tâm giúp xác định rất nhiều yếu tố nguyên nhân quan trọng như nguyên nhân tử vong, cơ chế tử vong, thời gian chết…
Theo giám định viên Trịnh Xuân Hà, tại TTPYHN việc áp dụng các kỹ thuật hiện đại trong giải phẫu bệnh đang góp phần làm rõ nhiều vụ án phức tạp, trở thành địa chỉ tin cậy cho cơ quan điều tra, phục vụ tố tụng.
“Tháng 3/2025, chúng tôi nhận được quyết định trưng cầu giám định của cơ quan điều tra về một vụ việc phạm nhân tử vong khi đang chấp hành án. Theo hồ sơ cơ quan điều tra cung cấp, kết quả kiểm tra sức khỏe của phạm nhân khi đến trại giam chấp hành án cho thấy, có tiểu sử cao huyết áp, xếp loại sức khỏe loại III. Trong quá trình chấp hành án tại trại, phạm nhân do sức khỏe yếu được điều trị tại bệnh xá trại và bệnh viện địa phương. Đầu tháng 3/2025, phạm nhân có biểu hiện nôn, yếu nửa người và tăng huyết áp theo dõi tai biến mạch máu não. Cán bộ trại đã đề xuất Ban giám thị cho chuyển đến bệnh viện để điều trị. Do bệnh nặng nên phạm nhân đã tử vong tại bệnh viện. TTPYHN đã thực hiện giám định tử thi, giám định mô bệnh học, giám định hóa pháp và kết luận nguyên nhân tử vong là do xuất huyết não, tai biến mạch máu não gây phù não, thoát vị não dẫn đến suy hô hấp, suy tuần hoàn cấp không hồi phục. Kết luận giám định của chúng tôi đã giúp cho cơ quan điều tra, trại giam cũng như người nhà thoát khỏi sự nghi ngờ nhạy cảm về “cái chết trong trại” của phạm nhân”, giám định viên Trịnh Xuân Hà cho biết.
Ở một vụ việc khác, TTPYHN nhận được quyết định trưng cầu giám định của cơ quan điều tra về một vụ mà nạn nhân đã tử vong xảy ra trên địa bàn một phường ở Hà Nội. Ở vụ việc này, câu hỏi đặt ra với giám định viên là cần xác định nguyên nhân tử vong; xác định vết thương nào làm nạn nhân tử vong và bao lâu sau khi bị thương thì tử vong.

Các bác sỹ, giám định viên của TTPYHN có mặt tại hiện trường cùng cơ quan điều tra khi có vụ việc xảy ra. (Nguồn: TTPYHN)
Kết quả giám định cho thấy, nạn nhân tử vong do chấn thương sọ não rất nặng gây tụ máu trong não thất, tụ máu nền sọ dẫn đến suy hô hấp, suy tuần hoàn cấp không hồi phục. “Theo các tài liệu y văn thì tế bào não chịu được thiếu oxy khoảng 5 - 7 phút, sau đó nạn nhân chết não. Sau khi chết lâm sàng, một số tạng vẫn còn hoạt động (theo ghi nhận thì cơ tim có thể co bóp thêm khoảng 20 phút sau chết não). Vì vậy, chúng tôi nhận định sau chấn thương khoảng vài phút đến vài chục phút gây tụ máu não thất. Sau khi tụ máu trong não thất, khoảng 5 - 7 phút tiếp theo nạn nhân hôn mê và rơi vào trạng thái chết lâm sàng. Và khoảng ngoài 20 phút tiếp theo, nạn nhân chết sinh học. Điều này phù hợp với kết quả khám nghiệm, điều tra hiện trường của cơ quan điều tra”, theo giám định viên Trịnh Xuân Hà.
Bằng chứng khoa học giúp giành lại công lý cho nạn nhân
Qua một vài vụ việc trên đây có thể thấy, trong lĩnh vực pháp y, giải phẫu bệnh là công cụ giúp lý giải nguyên nhân tử vong và những tác động bệnh lý, vật lý, độc chất… trên cơ thể nạn nhân, giúp giám định viên xác định được chính xác nguyên nhân chết, mức độ tổn thương và thời gian chết.
Tại Việt Nam, sự phối hợp chặt chẽ giữa các chuyên gia giải phẫu bệnh và bác sĩ pháp y đang được thực hiện rất tốt. Đặc biệt tại TTPYHN, các kỹ thuật giải phẫu bệnh được đầu tư đồng bộ và thường quy hóa trong các quy trình giám định. Các ca tử thi bên ngoài bệnh lý rõ ràng được chuyển ngay sang đơn vị giải phẫu bệnh để phân tích mô, từ đó xác lập các kết luận y khoa mang tính then chốt. Các kết quả phân tích mô học từ TTPYHN đã góp phần xác định nguyên nhân, thời gian tử vong, ví dụ như tử vong do ngạt có phải do treo cổ hay bóp cổ, chẹn cổ, siết cổ, có phải là án mạng hay không; thời gian tử vong có phù hợp với hiện trường vụ việc không; phân biệt vết thương tự nhiên hay do bệnh lý nội khoa; các tổn thương có trước chết hoặc sau chết… Trong nhiều vụ án, đặc biệt là các vụ bạo hành gia đình, tự tử hoặc chết bất thường không rõ nguyên nhân, giải phẫu bệnh đã cung cấp các dẫn chứng khoa học giúp xoay chuyển cục diện vụ án, giành lại công lý cho nạn nhân và gia đình.
Bên cạnh đó, có rất nhiều giáo sư, chuyên gia đầu ngành trong nhiều lĩnh vực đã, đang tham gia và trở thành các cộng tác viên, giám định viên giúp Trung tâm đưa ra kết luận giám định một cách khách quan, chính xác, là bằng chứng đanh thép giúp các cơ quan điều tra, tố tụng có đủ bằng chứng kết luận vụ án.

Giám định pháp y tìm nguyên nhân tử vong là “cầu nối” giữa khoa học và pháp luật để bảo đảm công lý được thực thi. (Ảnh minh họa. Nguồn: Shutterstock)
Cũng theo giám định viên Trịnh Xuân Hà, không chỉ dừng lại ở vai trò chẩn đoán, giải phẫu bệnh, pháp y còn đóng vai trò đối chiếu với lời khai của nghi phạm, đề xuất nghi ngờ và bảo vệ quyền lợi của bị hại. Trong nhiều trường hợp, chính kết luận mô bệnh học đã giúp minh oan cho người bị buộc tội. Đơn cử, TTPYHN đã từng tiếp nhận giám định vụ việc tai nạn giao thông với dấu hiệu tổn thương sọ não rất nặng. Tuy nhiên, nhờ có giải phẫu bệnh đã xác định nạn nhân bị nhồi máu cơ tim cấp dẫn đến tử vong trước khi xảy ra vụ tai nạn, điều này đã giúp chứng minh được người lái xe đi ngược chiều không có lỗi, không gây ra vụ tai nạn giao thông nghiêm trọng đó.
Hay ở vụ việc khác, TTPYHN giám định 2 ca tử vong mà nạn nhân có cùng độ tuổi 25, tiền sử sức khỏe bình thường, khỏe mạnh. Quá trình nạn nhân tử vong đều đến rất nhanh trong quá trình sinh hoạt tập thể cả nhóm thanh niên. Kết quả giám định cho thấy, cả hai nạn nhân đều bị sặc thức ăn trào vào đường thở dẫn đến tử vong. Khớp với điều tra tại hiện trường cho thấy, sau bữa ăn cả nhóm thanh niên đùa nhau, nạn nhân bị đấm mạnh vào vùng thượng vị khiến bị sặc thức ăn trào vào đường thở gây tử vong. Từ vụ việc này, TTPYHN đã cảnh báo cần phổ biến kiến thức cho các hoạt động sinh hoạt tập thể của thanh, thiếu niên, hạn chế tối đa việc đùa nhau bạo lực sau khi ăn. Ở góc độ giải phẫu bệnh trong pháp y, nếu không mổ pháp y không thể biết và dễ chẩn đoán nhầm nạn nhân bị đột quỵ não hoặc tim vì không có dấu hiệu tổn thương gì bên ngoài.
Có thể nói, trong xu hướng chuyên nghiệp hóa công tác pháp y, giải phẫu bệnh đóng vai trò trụ cột không thể thay thế, cùng với các kỹ thuật giám định hiện đại và đội ngũ chuyên gia tận tâm góp phần cho sự nghiệp đấu tranh chống tội phạm, giữ gìn an ninh trật tự xã hội. “Không những thế, giải phẫu bệnh còn đóng vai trò quyết định trong chẩn đoán các bệnh, đặc biệt là bệnh nhân ung thư. Tất cả các bệnh nhân ung thư được chẩn đoán xác định sau khi có kết quả giải phẫu bệnh. Sau khi có kết quả giải phẫu bệnh, bác sĩ điều trị căn cứ vào loại tế bào ung thư (tế bào tuyến, mô, mức độ biệt hóa…) để xác định mức độ di căn, nguồn gốc di căn… từ đó lựa chọn phương pháp điều trị, loại hóa chất điều trị và tiên lượng khi điều trị. TTPYHN đang hướng tới việc ngoài làm nhiệm vụ giám định pháp y sẽ thực hiện xét nghiệm giải phẫu bệnh hỗ trợ cho công tác chẩn đoán, điều trị tại các cơ sở khám, chữa bệnh”, theo Phó Giám đốc TTPYHN Trịnh Xuân Hà.