Giải thích ý nghĩa thành ngữ 'Nghiêng nước nghiêng thành'

“Nghiêng nước nghiêng thành” là câu thành ngữ miêu tả vẻ đẹp của người phụ nữ có thể làm cho người ta say mê đến nỗi mất thành, mất nước.

Mục lục

Nghiêng nước nghiêng thành có nghĩa là gì?
Nguồn gốc thành ngữ “Nghiêng nước nghiêng thành”
Những vẻ đẹp “nghiêng nước nghiêng thành” nổi tiếng Trung Quốc

"Nghiêng nước nghiêng thành" có nghĩa là gì?

“Nghiêng nước nghiêng thành” hay “nghiêng thành đổ nước” là một câu thành ngữ được người Việt sử dụng khá nhiều. Câu thành ngữ thường được dùng để chỉ về sắc đẹp phi thường của người phụ nữ.

Trong bài hát của Lý Diên Niên, đời nhà Hán, khi ca ngợi sắc đẹp của mỹ nhân có câu: “Nhất cố khuynh nhân thành/Tái cố khuynh nhân quốc”. Nghĩa là: Quay lại nhìn một lần thì làm nghiêng thành người/Quay lại nhìn lần nữa thì làm nghiêng nước người.

Truyện Kiều của Đại thi hào Nguyễn Du cũng có câu rằng: “Một hai nghiêng nước nghiêng thành/Sắc đành đòi một, tài đành họa hai”

Về sau, dân gian thường dùng chữ “nghiêng nước”, “nghiêng thành” để nói về vẻ đẹp tuyệt sắc của người phụ nữ.

Đồng nghĩa với “Nghiêng nước nghiêng thành” có thể kể đến là “Đổ quán xiêu đình” và “Khuynh thành khuynh quốc".

Nguồn gốc thành ngữ “Nghiêng nước nghiêng thành”

“Nghiêng nước nghiêng thành” là một thành ngữ gốc Hán. Câu thành ngữ có nguồn gốc từ "Khuynh thành khuynh quốc”, xuất hiện lần đầu tiên trong cuốn Hán Thư viết về Hiếu Vũ Lý hoàng hậu (thường gọi là Lý phu nhân).

Theo Hán Thư, Lý phu nhân là người ở tỉnh Hà Bắc. Bà có tất cả 3 người anh em trai và có ít nhất một chị gái. Trong đó, anh thứ Lý Diên Niên là người đã có công đưa bà vào cung làm Phu nhân. Và bà cũng là vị phi tần duy nhất chưa từng làm Hoàng hậu, nhưng vẫn được truy phong thụy hiệu Hoàng hậu trong lịch sử nhà Hán.

Ghi chép rằng, năm Nguyên Đỉnh thứ 6 (111 TCN), Lý Diên Niên vì phạm tội nên bị đưa vào cung nuôi chó. Sau đó, vì ông am hiểu âm luật nên được Hán Vũ Đế ngày càng xem trọng.

Một ngày nọ, khi hầu hát cho Hán Vũ Đế, Lý Diên Hiên bèn hát một khúc như sau:

“Phương Bắc có mỹ nhân,

Vẻ đẹp tuyệt thế không ai sánh bằng.

Một cái nhìn làm ngả nghiêng thành quách,

Nhìn lại lần nữa làm đất nước suy vong.

Thà là không biết cái đẹp khuynh thành khuynh quốc,

Người đẹp như vậy khó lòng gặp đến hai lần.”

Từ đó về sau, từ “Khuynh thành khuynh quốc” trở thành điển cố để hình dung người đẹp.

Những vẻ đẹp “nghiêng nước nghiêng thành” nổi tiếng Trung Quốc

Khi nhắc đến những mỹ nhân đẹp “nghiêng nước nghiêng thành” nổi tiếng thì không thể không nhắc đến Tứ đại mỹ nhân trong lịch sử Trung Quốc, đó là: Tây Thi, Vương Chiêu Quân, Điêu Thuyền và Dương Quý Phi.

Sắc đẹp của họ được mô tả qua 4 cụm ngữ tu từ nổi tiếng dùng để tả về mỹ nhân, theo thứ tự là:

- Tây Thi trầm ngư: Vẻ đẹp của Tây Thi khiến cá phải chìm sâu dưới nước.

- Chiêu Quân lạc nhạn: Vẻ đẹp của Chiêu Quân khiến cho chim nhạn trên cao phải sa xuống đất ngắm nhìn.

- Điêu Thuyền bế nguyệt: Vẻ đẹp của Điêu Thuyền khiến mặt trăng phải giấu mình đi.

- Quý phi tu hoa: Vẻ đẹp của Dương Quý Phi khiến hoa phải xấu hổ.

Họ là những mỹ nhân nổi tiếng trong lịch sử Trung Quốc bởi vẻ đẹp và sự ảnh hưởng đến các vị hoàng đế, cùng những tác động đối với lịch sử Trung Hoa.

Người đầu tiên là Tây Thi, nàng sống ở thời Xuân Thu. Tương truyền Tây Thi đẹp đến nỗi, ngay cả khi nàng nhăn mặt cũng khiến người khác say mê.

Nàng gặp gỡ và yêu Phạm Lãi (một đại thần nước Việt). Khi nước Việt bị Ngô vương Phù Sai đánh bại, nàng được chọn là một trong các mỹ nhân tiến cho Ngô vương.

Ngô vương say đắm vẻ đẹp của Tây Thi, không màng chính sự, quên đi bổn phận làm vua dù được khuyên can, dẫn đến kết cục nước Ngô bị diệt vong.

Người thứ hai là Vương Chiêu Quân, sống thời nhà Tây Hán. Nàng nhập cung làm Giai nhân tử nhưng Hán Nguyên Đế thời điểm ấy không hề hay biết.

Sau đó, trong một lần Hung Nô đến cầu thân, nàng đã tự đề cử mình đi Hung Nô. Khi Hán Vũ Đến nhìn thấy Vương Chiêu Quân liền sửng sốt trước vẻ đẹp của nàng, nhưng lại không thể thu hồi thánh mệnh nên đành để nàng xuất giá đi Hung Nô trong sự luyến tiếc.

Vương Chiêu Quân đi vào lịch sử Trung Quốc như một mỹ nhân hòa bình, sự quên mình của nàng đã mang lại hòa bình giữa hai nhà Hán và Hung Nô trong 60 năm.

Người thứ ba là Điêu Thuyền, nàng sống ở thời Tam Quốc. Khi triều Đông Hán suy thoái do sự chuyên quyền của Đổng Trác. Nàng đã cùng cha nuôi - Tư đồ Vương Doãn - dùng “liên hoàn kế” để khiến Đổng Trác và người con nuôi là Lữ bố đều si mê. Cuối cùng, vì tranh giành Điêu Thuyền mà Lữ Bố đã giết chết Đổng Trác.

Mỹ nhân cuối cùng trong Tứ đại mỹ nhân Trung Quốc chính là Dương Quý Phi (Dương Ngọc Hoàn), nàng sống ở thời nhà Đường. Khi đến tuổi cập kê, Dương Ngọc Hoàn nổi tiếng vì sắc đẹp tuyệt trần, nàng được gả cho Thọ vương Lý Mạo, con trai Đường Huyền Tông Lý Long Cơ.

Trong một lần nhìn thấy dung mạo của Dương Ngọc Hoàn, Đường Huyền Tông liền say mê, quyết đoạt nàng từ tay con trai đưa vào cung. Không lâu sau đó, Dương thị được phong làm quý phi.

Khi Loạn An Sử nổ ra, nàng đã bị sát trong lúc cùng Đường Huyền Tông rời khỏi thành Trường An.

Có thể thấy, cả 4 mỹ nhân có vẻ đẹp gọi là “nghiêng nước nghiêng thành” trên đều có những kết thúc không có hậu, hoặc vẫn còn là bí ẩn. Do đó, dân gian hay ví những người đẹp “Nghiêng nước nghiêng thành” đều là “Hồng nhan bạc mệnh”.

Hùng Cường