Dùng isotretinoin trị mụn trứng cá, những lưu ý cần biết

1. Isotretinoin có tác dụng gì trong điều trị mụn trứng cá?

Isotretinoin là một dẫn xuất của vitamin A, thuộc nhóm retinoid với tên hóa học là 13-cis-retinoic acid. Đây là thuốc điều trị mụn trứng cá có hiệu lực mạnh, có 2 hàm lượng phổ biến nhất hiện nay là isotretinoin 10mg và isotretinoin 20mg.

Thuốc được bác sĩ chỉ định trong điều trị mụn từ trung bình đến nặng. Đa số bệnh nhân đạt được hiệu quả và cải thiện ngoạn mục các triệu chứng của mụn trứng cá với kết quả hiệu quả lâu dài chỉ sau một liệu trình từ 15-20 tuần sử dụng.

Ngoài ra, thuốc còn có khả năng ức chế sự phân hủy collagen, tăng tổng hợp collagen, ngăn ngừa sẹo mụn hiệu quả.

Isotretinoin có nhiều tên biệt dược khác nhau: Absorica, accutane, amnesteem, claravis, sotret… có cả dạng thuốc bôi và dạng thuốc uống.

Isotretinoin có nhiều tên biệt dươc, có cả dạng uống và bôi, nhưng chỉ được sử dụng khi có chỉ định của bác sĩ da liễu.

- Isotretinoin dạng uống: Thường được bào chế dưới dạng viên nang mềm. Hàm lượng được bác sĩ da liễu kê đơn cho các trường hợp mụn bọc ở cằm, mụn viêm có kích thước to mọc rải rác. Thuốc có tác dụng giảm thiểu nguy cơ bùng phát mụn trong thời gian đầu sử dụng. Hàm lượng 20mg được kê đơn trong các trường hợp mụn nang to và các tình trạng nặng hơn.

- Isotretinoin dạng bôi: Isotretinoin dạng bôi thường được bào chế dưới dạng mỡ, gel, dung dịch. Tùy vào tình trạng mụn, bác sĩ da liễu sẽ cân nhắc kê loại thích hợp.

Trong điều trị mụn trứng cá, isotretinoin tác động lên 4 cơ chế bệnh sinh:

+ Thu nhỏ kích thước tuyến nhờn, giảm tiết bã nhờn, giảm mụn.

+ Ổn định sừng hóa cổ nang lông: Việc giảm tiết bã nhờn giúp pH ở bề mặt ổn định giúp giảm tình trạng sừng hóa, cân bằng hệ khuẩn chí da và giúp lỗ chân lông thông thoáng, ngăn ngừa hình thành nhân mụn, ngăn sự hình thành mụn mới.

+ Kìm hãm sự phát triển của vi khuẩn gây mụn: Do nguồn thức ăn chính của vi khuẩn gây mụn C.acnes là túi bã nhờn, bụi bẩn, tế bào chết… nhưng khi hệ khuẩn chí da được cân bằng, tuyến nhờn ổn định thì nguồn thức ăn của vi khuẩn gây mụn mất đi. Từ đó làm giảm được sự sinh trưởng của vi khuẩn C.acnes và giảm mụn

+ Giảm viêm: Khi vi khuẩn gây mụn C. acnes bị kìm hãm, cơ thể không nhận thấy sự tấn công của vi khuẩn gây mụn, do đó không còn phản ứng lại và tình trạng viêm sẽ hết.

Do tác động được vào cả 4 cơ chế gây mụn trứng cá, nên isotretinoin trở thành liệu pháp rất hiệu quả và mang lại khả năng thuyên giảm mụn lâu dài. Tuy nhiên, cần hiểu rõ tác dụng, tác dụng phụ, nguy cơ và những lưu ý quan trọng khi dùng.

Ai được sử dụng isotretinoin điều trị trứng cá

Isotretinoin thường được chỉ định trong các trường hợp mụn trứng cá từ trung bình đến nặng, không đáp ứng với các liệu pháp điều trị trước đó. Không dùng trong các trường hợp mụn trứng cá nhẹ. Cụ thể, thuốc được chỉ định với các trường hợp sau:

- Mụn trứng cá nặng dạng nang cục, nhiều mụn cục viêm, kích thước lớn hơn 0.5mm, không đáp ứng với kháng sinh đường uống hoặc kháng androgen khi đã sử dụng tối thiểu 6 tháng.

- Mụn trứng cá ác tính, gây sẹo mức độ nặng, làm ảnh hưởng đến thẩm mỹ và tâm lý đáng kể cho người bệnh.

- Tình trạng viêm nang lông do vi khuẩn gram âm gây ra, do việc sử dụng kháng sinh dài ngày ở những bệnh nhân bị mụn.

- Mụn trứng cá dai dẳng, khó điều trị ở những phụ nữ ngoài 30.

Ai không được sử dụng isotretinoin điều trị trứng cá?

Do một số tác dụng phụ mà thuốc isotretinoin tuyệt đối không được sử dụng trong các trường hợp sau đây:

Người sử dụng có tiền sử dị ứng với các dẫn xuất của vitamin A.
Dị ứng hoặc quá mẫn cảm với các thành phần có trong thuốc.
Có dự định hiến máu trong thời gian sắp tới.
Phụ nữ đang dự định mang thai, đang mang thai hoặc đang cho con bú.

Lưu ý đây thuốc chỉ được kê bởi bác sĩ da liễu, tuyệt đối không được tự ý mua và sử dụng để tránh những tác dụng phụ không đáng có, đặc biệt khi bạn thuộc nhóm chống chỉ định với thuốc này được liệt kê ở trên.

2. Tác dụng phụ của isotretinoin

Do một số tác dụng phụ của isotretinoin, nên đây không phải là lựa chọn được đầu tiên trong điều trị. Một số tác dụng phụ của thuốc có thể gặp:

- Khô môi, khô da, nứt nẻ, bong tróc.

- Nếu sử dụng thuốc này trong thai kỳ có thể gây ra những khiếm khuyết thai nhi nghiêm trọng (sọ mặt, hở hàm ếch, dị tật tim, điếc, khuyết tật hệ thần kinh trung ương…) và tăng nguy cơ sẩy thai.

- Các tác dụng phụ khác có thể xảy ra như khô mắt, chảy máu cam, tăng nhạy cảm với ánh nắng, đau nhức xương khớp, đau đầu dai dẳng, mất thính lực tạm thời. Một số gặp phải trường hợp bùng phát mụn thời gian đầu khi điều trị với thuốc này, tuy nhiên nếu được điều chỉnh với liều lượng phù hợp, tình trạng này có thể được kiểm soát tốt hơn.

Tác dụng phụ của isotretinoin phụ thuộc liều thuốc. Nghĩa là khi sử dụng với liều càng cao thì tác dụng phụ càng nhiều. Để hạn chế điều này, bác sĩ sẽ cân nhắc cho bệnh nhân sử dụng liều thấp kéo dài hoặc sử dụng liệu trình chỉ dùng thuốc vài ngày mỗi tuần hoặc một tuần mỗi tháng. Nếu gặp bất kỳ phản ứng phụ nghiêm trọng nào khi uống isotretinoin, hãy liên hệ với bác sĩ điều trị càng sớm càng tốt để có hướng xử lý phù hợp và kịp thời.

Trong điều trị mụn trứng cá, isotretinoin tác động lên cả 4 cơ chế bệnh sinh.

3. Cách hạn chế tác dụng phụ của thuốc

Để hạn chế tình trạng khó chịu này, nên thực hiện các bước như sau:

- Khô da niêm mạc, viêm môi: Dùng lotion, kem dưỡng ẩm môi (nên tham khảo ý kiến của bác sĩ da liễu để lựa chọn loại phù hợp).

- Chảy máu mũi do khô niêm mạc: Dùng bình xịt nước muối sinh lý

- Khô mắt: Sử dụng thuốc nhỏ mắt (loại nước mắt nhân tạo/thuốc giảm khô và dưỡng ẩm cho mắt).

- Tăng cường chống nắng, che chắn khi ra ngoài bởi vì isotretinoin làm tăng nhạy cảm ánh sáng, nếu không được che chắn kỹ lưỡng, nguy cơ cháy nắng có thể xảy ra.

- Sử dụng sữa rửa mặt và các sản phẩm chăm sóc da dịu nhẹ, phù hợp. Tránh việc bôi kết hợp các loại kem trị mụn khác khi không có chỉ định của bác sĩ, vì điều này có thể làm tăng tình trạng khô da, đỏ da, nóng rát. Trong thời gian điều trị với isotretinoin, không nên bổ sung thực phẩm chức năng chứa vitamin A để giảm thiểu nguy cơ tác dụng phụ gây độc

- Khởi phát đợt mụn cấp: Nếu nhẹ thì không cần điều chỉnh liều điều trị, nhưng nếu tình trạng mụn nặng hơn, cần phải thông báo với bác sĩ ngay để được hướng dẫn ngừng isotretinoin và dùng steroid chống viêm.

Khi dùng isotretinoin, cần xét nghiệm máu định kỳ, nếu thấy có các hiện tượng:

- Tăng triglyceride máu: Nếu tăng nhẹ thì không không cần chỉnh liều thuốc và cũng không cần điều trị. Nếu tăng lên trên 500mg/dl, thì bác sĩ sẽ cho giảm liều isotretinoin và dùng thêm fibrate. Trường hợp triglyceride trên 800mg/dl thì cần ngưng isotretinoin.

- Men gan: Nếu tăng nhẹ thì cần theo dõi thêm và dùng thêm thuốc bổ gan. Nếu men gan tăng gấp 3 lần thì cần ngừng isotretinoin.

- Trong thời gian dùng isotretinoin và sau khi ngừng thuốc 6 tháng, cần tránh sử dụng các biện pháp làm đẹp khác như: Tẩy lông, điều trị sẹo lồi bằng laser để làm mềm da, bởi thuốc có thể làm tăng nguy cơ bị sẹo từ các phương pháp làm đẹp này.

- Kiên trì uống đúng liều đúng giờ theo hướng dẫn của bác sĩ.

BS.Cao Đạt