Đua tranh ở Bắc Cực hứa hẹn cuộc 'chạm trán' nảy lửa Nga-Mỹ

Một người lính Nga gác bên một chiếc xe tải quân sự trên đảo Alexandra Land, thuộc quần đảo Franz Josef Land, Bắc Cực. (Nguồn: AFP)

Ngày 19/5, Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken và người đồng cấp Nga Sergey Lavrov có kế hoạch gặp nhau bên lề cuộc họp của Hội đồng Bắc Cực tại thủ đô Reykjavik của Iceland, một thành phố ghi dấu ấn lịch sử trong quan hệ Nga-Mỹ.

Thậm chí trước thềm cuộc đối thoại, dường như để chuẩn bị cho cuộc gặp thượng đỉnh giữa Tổng thống Mỹ Joe Biden và Tổng thống Nga Vladimir Putin vào tháng tới, hai nhà ngoại giao đã thể hiện các lập trường gần như đối lập hoàn toàn cho cuộc gặp, báo hiệu một cuộc trao đổi khó khăn và gây tranh cãi.

Thời điểm "nóng"

Sự kiện này diễn ra sau các vụ trục xuất ngoại giao “ăn miếng trả miếng” khi quan hệ Nga-Mỹ đe dọa trở lại thời Chiến tranh Lạnh. Hai cựu thù đang mâu thuẫn về rất nhiều vấn đề, bao gồm Ukraine, Bắc Cực, cách đối xử của Nga với nhân vật đối lập Alexey Navalny và cáo buộc tấn công mạng, bao gồm cả cáo buộc rằng, tin tặc có trụ sở tại Nga gây ra một cuộc tấn công bằng mã độc nhằm vào một đường ống dẫn nhiên liệu quan trọng của Mỹ.

Ngày 18/5, Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken đã chỉ trích các hoạt động của Nga ở Bắc Cực, mô tả chúng là “yêu sách hàng hải bất hợp pháp” và nhắc lại lời kêu gọi tránh quân sự hóa khu vực này, vài ngày trước cuộc họp của các quốc gia có tuyên bố chủ quyền tại Bắc Cực.

Mỹ trước đây đã lên án Nga về việc đòi hỏi các tàu nước ngoài phải xin phép khi đi qua Bắc Cực, yêu cầu cho phép các hoa tiêu của Nga được lên tàu, đồng thời đe dọa sử dụng vũ lực đối với các tàu không tuân theo.

Phát biểu trong cuộc họp với Ngoại trưởng Iceland tại Reykjavik, ông Blinken nói: "Chúng tôi đã chứng kiến Nga đưa ra các yêu sách hàng hải bất hợp pháp, đặc biệt là quy định của họ đối với các tàu nước ngoài quá cảnh tại tuyến đường biển phía Bắc, vốn không phù hợp với luật quốc tế”.

Ông Blinken cho biết, cuộc gặp của ông với Ngoại trưởng Lavrov sẽ là cơ hội quan trọng để thử nghiệm đề xuất rằng, Mỹ và Nga có thể hợp tác trong một số vấn đề, như chống biến đổi khí hậu, Trung Đông, Iran và Triều Tiên, bất chấp những bất đồng gay gắt về những vấn đề khác. Cuộc họp diễn ra khi phần lớn thế giới đang tập trung vào cuộc chiến giữa Israel và Palestine.

Ông Blinken lưu ý rằng, bất chấp những lời đả kích, Mỹ và Nga đã sớm đồng ý gia hạn Hiệp ước Cắt giảm vũ khí chiến lược (START) mới thêm 5 năm, mà trước đây, cựu Tổng thống Donald Trump đã từ chối gia hạn trước khi ông rời nhiệm sở. Ông Trump đã để lại một di sản hỗn độn trong quan hệ với Nga, bao gồm nghi vấn về mối quan hệ cá nhân với Tổng thống Nga Putin, trong khi chính quyền của ông vẫn áp đặt các lệnh trừng phạt với Nga.

Về phần mình, Ngoại trưởng Nga Lavrov cho biết, Moscow sẽ xác định “các ranh giới đỏ” của họ và nhấn mạnh, trong lĩnh vực ổn định chiến lược, họ sẽ kiên quyết đặt cả vũ khí tấn công và phòng thủ, vũ khí hạt nhân và phi hạt nhân lên bàn đàm phán.

Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken và người đồng cấp Nga Sergey Lavrov có kế hoạch gặp nhau bên lề cuộc họp của Hội đồng Bắc Cực tại thủ đô Reykjavik của Iceland. (Nguồn: MBL)

Mỹ bất bình vì Nga mở rộng ảnh hưởng ở Bắc Cực

Một vấn đề bất đồng khác, tức thời hơn ở Reykjavik, nơi diễn ra hội nghị thượng đỉnh nổi tiếng năm 1986 giữa Tổng thống Ronald Reagan và nhà lãnh đạo Nga Mikhail Gorbachev, là Bắc Cực - nơi Nga đang mở rộng sự hiện diện quân sự và theo đuổi các chính sách nhằm mở rộng ảnh hưởng của mình đến mức báo động với Mỹ.

Ông Blinken đã từ chối lời kêu gọi của Nga về việc khởi động lại các cuộc gặp thường xuyên giữa tổng tham mưu trưởng quân đội của các nước thành viên trong Hội đồng Bắc Cực và bày tỏ lo ngại về hoạt động quân sự gia tăng của Nga ở nơi này.

Ngoại trưởng Mỹ tuyên bố: “Chúng tôi lo ngại về một số hoạt động quân sự gần đây ở Bắc Cực. Điều đó làm tăng nguy cơ tai nạn và các tính toán sai lầm, làm suy yếu mục tiêu chung về một tương lai hòa bình và bền vững cho khu vực. Vì vậy, chúng ta phải cảnh giác về điều đó”.

Bên cạnh đó, ông Blinken cũng yêu cầu Nga đề xuất các quy định hàng hải mới cho khu vực và chỉ trích ông Lavrov về những bình luận cho rằng, Bắc Cực là “lãnh thổ của chúng ta, vùng đất của chúng ta. Chúng ta phải thúc đẩy tất cả, bao gồm cả Nga, hành động dựa trên các quy tắc, dựa trên các chuẩn mực, dựa trên các cam kết mà chúng ta đã đưa ra và tránh những tuyên bố gây tổn hại đến những điều đó”.

Ông Blinken cho biết Mỹ đã thúc giục Nga đệ trình dự thảo quy định lên Tổ chức Hàng hải Quốc tế nhưng Nga vẫn chưa làm vậy. Theo Ngoại trưởng Mỹ, kế hoạch quản lý mà Nga đưa ra không thực sự chú ý đến các quyền đi lại và quyền tự do tại lãnh hải và vùng đặc quyền kinh tế theo yêu cầu của luật quốc tế.

Trong bình luận của mình hôm 17/5, Ngoại trưởng Lavrov đã lưu ý đến những bất bình về các hoạt động quân sự của Nga ở Bắc Cực. Ông Lavrov nhấn mạnh: “Từ lâu, người ta thường biết rằng, đây là lãnh thổ của chúng tôi, vùng đất của chúng tôi. Chúng tôi phụ trách giữ an toàn cho bờ biển Bắc Cực. Tất cả những gì Nga đang làm ở đó là hoàn toàn hợp pháp”.

Moscow và Washington cũng đang vướng vào một cuộc tranh cãi gay gắt về tình trạng của các đại sứ quán và lãnh sự quán của họ sau các vụ trục xuất ngoại giao. Nga đã cho Mỹ thời hạn đến ngày 1/8 để rút tất cả nhân viên không phải là người Mỹ khỏi các cơ quan ngoại giao của họ, điều mà Mỹ cho biết sẽ khiến các cơ sở của họ gần như không thể hoạt động.

(theo AP, Reuters)