Đưa cây dược liệu trở thành loại hàng hóa có giá trị kinh tế cao

Với sự tham gia của hơn 1.200 hộ dân cùng trên 2.400 thành viên, HTX Nông nghiệp Cồ Dề Chải ở cao nguyên Bắc Hà không chỉ tạo ra sinh kế bền vững cho người dân địa phương mà còn năng động đưa những sản phẩm dược liệu cao cấp vươn xa ra thị trường.

Tạo sinh kế bền vững cho người dân

Hành trình khởi nghiệp của HTX gắn liền với sự tâm huyết của hai con người: bà Vũ Thị Vân Phượng, một người sáng lập dày dạn kinh nghiệm trong việc chữa bệnh bằng dược liệu truyền thống, và ông Đặng Quang Trung, một giám đốc trẻ dám từ bỏ công việc ổn định để khám phá con đường bảo tồn và phát triển nông nghiệp dược liệu.

Dưới sự dẫn dắt của bà Vũ và ông Phượng, HTX đã tập trung vào việc bảo tồn và phát triển các loại dược liệu quý hiếm như tam thất bắc, tam thất nam, hà thủ ô, sâm Lai Châu, sa nhân tím, ấu tẩu, và thất diệp nhất chi hoa, không chỉ dừng lại ở đó, HTX còn thử nghiệm thành công cả sâm Ngọc Linh.

HTX Cồ Dề Chải đã tập trung vào việc bảo tồn và phát triển các loại dược liệu quý hiếm như tam thất bắc, tam thất nam, hà thủ ô, sâm Lai Châu, sa nhân tím, ấu tẩu, và thất diệp nhất chi hoa, sâm ngọc linh.

Năm 2015, anh Đặng Quang Trung lên Bắc Hà bắt đầu trồng thử nghiệm dược liệu và cùng bà Phượng thành lập HTX với sự hỗ trợ của Liên minh HTX Việt Nam và Liên minh HTX tỉnh. Những ngày đầu, anh Trung đã tự mình khảo sát địa hình và học hỏi kinh nghiệm từ người dân địa phương, vượt qua nhiều khó khăn để chứng minh rằng có thể trồng dược liệu thành công tại vùng đất này.

Từ diện tích ban đầu chỉ 1 ha, HTX đã mở rộng lên đến 45 ha, với số lượng hộ dân tham gia tăng từ 5 lên trên 1.200 hộ.

HTX không chỉ chuyển giao kỹ thuật trồng và bảo quản dược liệu cho người dân mà còn cung cấp nguyên liệu cho các nhà máy dược liệu và y học cổ truyền. Các sản phẩm được chế biến từ dược liệu rất đa dạng, bao gồm kẹo thảo dược, cao xoa bóp, tinh dầu, trà túi lọc, mỹ phẩm và thực phẩm chức năng. Đặc biệt, HTX còn liên kết với doanh nghiệp để nghiên cứu và phát triển những sản phẩm mới, đáp ứng nhu cầu thị trường ngày càng cao.

Sự ra đời và phát triển của HTX đã mang lại nhiều tác động tích cực: bảo tồn và phát triển các giống cây dược liệu quý hiếm của vùng Tây Bắc, tạo sinh kế bền vững cho người dân, giúp họ tăng thu nhập từ việc trồng và chế biến dược liệu. Ngoài ra, việc kết hợp trồng dược liệu với phát triển du lịch sinh thái và văn hóa đã tạo ra không gian chữa lành và trải nghiệm văn hóa bản địa, đồng thời khôi phục và phát huy các phương pháp trồng và chế biến dược liệu truyền thống của đồng bào các dân tộc.

Thu tiền tỷ nhờ sản phẩm dược liệu

Không riêng tại Bắc Hà, thời gian qua, mô hình trồng cây dược liệu tại một số địa phương trên địa bàn tỉnh Lào Cai cũng mang lại hiệu quả cao.

Vốn có đam mê với mùi hương của những loại cây thảo dược trong rừng, khi biết có dự án "Nâng cao năng lực tự chủ về sức mạnh cho đồng bào dân tộc thiểu số" với nội dung "Bảo tồn và phát triển cây thuốc cổ truyền", anh Vàng Văn Sưởng người con dân tộc Giáy, sinh ra và lớn lên ở xã Bản Xèo đã không ngần ngại tham gia. Nhờ đó anh đã biết thêm về nhiều loài thảo dược quý có trong rừng, và đã ấp ủ ý tưởng chưng cất tinh dầu của các loại cây đó.

Năm 2012, anh bắt đầu khởi nghiệp với việc thành lập CTCP sản xuất kinh doanh các sản phẩm bản địa Mường Vi cũ, nhưng lúc đó còn chưa có nhiều kinh nghiệm nên việc kinh doanh thua lỗ và anh phải giải thể công ty. Anh đã quyết tâm trở lại từ việc xây dựng HTX Mường Kim.

HTX đã ký kết và hợp tác với những hộ dân trồng gừng tía tại 2 xã Quang Kim và Mường Vi cũ với diện tích trồng lên đến 30ha, và 3ha trồng sả chanh ở xã Mường Vi. Ngoài ra, HTX còn hướng dẫn cho bà con địa phương canh tác bền vững các loại cây thảo dược khác như chùa dù (kinh giới rừng), cây màng tang...

Được sự ủng hộ từ các thành viên trong HTX, anh Sưởng quyết định mở rộng diện tích nhà xưởng từ 200m2 thành 2.000m2 với 3 nồi chưng cất có công suất 4 tấn nguyên liệu/ngày-đêm, chưng cất được 600-700 lít tinh dầu các loại mỗi năm.

Các sản phẩm tinh dầu dược liệu của HTX đã được nhiều công ty sản xuất dược phẩm uy tín ở Hà Nội và TP.HCM liên kết hợp tác đặt hàng với số lượng lớn cùng với cam kết hợp tác lâu dài. Nguyên nhân là do sản phẩm của HTX có chất lượng ưu việt, giá cả hợp lý, mẫu mã đẹp, ngoài ra, HTX còn nhận được sự giúp đỡ từ các cấp chính quyền địa phương.

Các sản phẩm tinh dầu dược liệu của HTX Mường Kim đã được nhiều công ty sản xuất dược phẩm uy tín ở Hà Nội và TP.HCM liên kết hợp tác đặt hàng với số lượng lớn cùng với cam kết hợp tác lâu dài.

Nhận thấy việc kinh doanh cây dược liệu trên địa bàn huyện còn nhiều tiềm năng, anh Sưởng đã đưa thêm sản phẩm vào sản xuất kinh doanh. Sản phẩm cây thuốc tắm được tạo nên từ bài lá tắm cổ truyền của người Dao đỏ Bát Xát rất được thị trường ưa chuộng, sản lượng xuất bán mỗi năm lên đến 48-50 tấn.

Nhờ việc kinh doanh các sản phẩm tinh dầu dược liệu và thuốc lá tắm thảo dược mà mỗi năm HTX thu lãi 1,2 tỷ đồng. HTX cũng tạo công ăn việc làm với mức ổn định từ 4,5-6,5 triệu đồng/tháng cho 6 lao động địa phương. Ngoài ra, HTX cũng tạo công ăn việc làm cho khoảng gần 100 lao động thời vụ trên địa bàn huyện.

Kết hợp với du lịch sinh thái

Lãnh đạo tỉnh nhận xét, thành công của các HTX đã mở ra triển vọng phát triển cây dược liệu bền vững tại địa phương, giúp cho người nông dân có nguồn thu nhập ổn định, nâng cao đời sống.

Dược liệu là cây trồng chủ lực được xác định trong Chiến lược phát triển Nông nghiệp hàng hóa đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050 nhằm khai thác tốt tiềm năng lợi thế so sánh về điều kiện tự nhiên khí hậu, tri thức bản địa và du lịch để gia tăng giá trị thu nhập cho người dân Lào Cai trong công cuộc xóa đói giảm nghèo.

Để đạt được các mục tiêu đề ra, Lào Cai phát triển vùng nguyên liệu dược liệu làm thuốc; phát triển các sản phẩm dược liệu gắn với du lịch; thu hút nhà đầu tư chiến lược chế biến sâu; xây dựng các vùng tham quan, các điểm du lịch gắn với dược liệu đảm bảo các yếu tố, điều kiện đón khách du lịch tham quan, trải nghiệm.

Thời gian tới, Lào Cai sẽ tiếp tục đẩy mạnh quảng bá hình ảnh các vùng sản xuất dược liệu tập trung gắn với du lịch sinh thái, du lịch trải nghiệm, kết nối tiêu thụ sản phẩm dược liệu làm quà cho du khách tại các khu du lịch trên địa bàn tỉnh. Xây dựng khu trung tâm trưng bày, giới thiệu và kinh doanh quy mô lớn về dược liệu, tổ chức các tour du lịch cho khách trong và ngoài nước tham quan và trải nghiệm sử dụng các sản phẩm dược liệu đặc trưng của địa phương. Tổ chức các lễ hội về dược liệu quy mô lớn lồng ghép với các dịp lễ hội do địa phương tổ chức, nhằm truyền thông, quảng bá hình ảnh về vùng trồng dược liệu và giới thiệu dược liệu Lào Cai tới du khách.

Cùng với đó, xây dựng cơ chế để liên kết các doanh nghiệp, HTX kinh doanh du lịch với doanh nghiệp, HTX kinh doanh dược liệu, tạo ra sự cộng hưởng truyền thông giá trị văn hóa thảo dược; tổ chức các chương trình khảo sát cho các hãng du lịch, phóng viên báo chí, đại diện các ngành chức năng, các doanh nghiệp lữ hành trong và ngoài tỉnh đến khảo sát, trải nghiệm và quảng bá các vùng nguyên liệu dược liệu có tiềm năng trở thành các điểm du lịch hấp dẫn; truyền thông, quảng bá các sản phẩm dược liệu gắn với du lịch; tham gia liên kết tiêu thụ sản phẩm dược liệu phục vụ du lịch thông qua các chuỗi cung ứng bán sỉ, bán lẻ, hệ thống các siêu thị, khu, điểm du lịch.

Bên cạnh đó, tiếp tục ưu tiên nguồn lực cho hoạt động nghiên cứu khoa học ứng dụng công nghệ cao trong việc chọn tạo, sản xuất các giống dược liệu có năng suất, chất lượng và giá trị kinh tế cao phục vụ sản xuất; nghiên cứu tạo ra các sản phẩm chăm sóc sức khỏe từ các cây dược liệu bản địa; đầu tư cơ sở hạ tầng đáp ứng yêu cầu phát triển dược liệu gắn với du lịch; xây dựng hệ thống nhà thu gom, sơ chế, đóng gói và bảo quản sản phẩm tại các vùng quy hoạch để tạo ra sản phẩm dược liệu có chất lượng tốt, đáp ứng nhu cầu và thị hiếu của du khách.

Tại Hội nghị dược liệu Trung Quốc - ASEAN 2025 ở Nam Ninh, Trung Quốc vừa diễn ra, Chủ tịch Liên minh HTX Việt Nam Cao Xuân Thu Vân khẳng định: “Việt Nam có nguồn tài nguyên dược liệu phong phú. Kết hợp với công nghệ, logistics và thị trường rộng lớn của Trung Quốc, hai bên có thể hình thành chuỗi giá trị dược liệu chất lượng cao, phục vụ nhu cầu khu vực và thế giới”.

Sự tham gia của Liên minh HTX Việt Nam không chỉ mở ra hướng đi mới cho ngành dược liệu, mà còn tạo điều kiện để các HTX trong nước kết nối trực tiếp với đối tác quốc tế, nâng cao năng lực chế biến, mở rộng quy mô xuất khẩu.

Việc Liên minh HTX Việt Nam chủ động tham gia và trao đổi hợp tác tại sự kiện cho thấy quyết tâm đưa dược liệu Việt Nam vươn ra thị trường khu vực, xây dựng thương hiệu quốc tế, đồng thời khẳng định vai trò ngày càng lớn của khu vực kinh tế hợp tác trong chiến lược phát triển ngành dược liệu bền vững.

Ngọc Giang