Dự thảo Luật Dân số: Cần có chính sách tổng hợp, hỗ trợ thiết thực

Khuyến khích trực tiếp các cặp vợ chồng sinh thêm con

Tại Hội nghị lấy ý kiến đối với dự án Luật Dân số do Thường trực Ủy ban Văn hóa và Xã hội phối hợp với Quỹ dân số Liên Hợp Quốc tại Việt Nam tổ chức mới đây, Cục trưởng Cục Dân số, Bộ Y tế Lê Thanh Dũng nêu rõ, dự thảo Luật Dân số đã bổ sung một số biện pháp có tác dụng khuyến khích trực tiếp các cặp vợ chồng sinh thêm con.

Toàn cảnh Hội nghị. Ảnh H.Ngọc

Theo đó, tăng thời gian nghỉ thai sản khi sinh con thứ hai, phụ nữ được nghỉ thêm 1 tháng, nam giới được nghỉ thêm 5 ngày làm việc khi vợ sinh con. Hỗ trợ tài chính khi sinh con đối với phụ nữ dân tộc ít người; phụ nữ sinh đủ 2 con trước 35 tuổi; phụ nữ ở địa phương có mức sinh thấp.

Dự thảo Luật quy định ưu tiên mua hoặc thuê nhà ở xã hội theo quy định của pháp luật về nhà ở đối với phụ nữ sinh đủ 2 con hoặc nam giới có 2 con đẻ mà không có vợ hoặc vợ đã chết. Chính phủ quy định nội dung và mức hỗ trợ tối thiểu của các biện pháp duy trì mức sinh thay thế.

Căn cứ điều kiện kinh tế - xã hội trong từng thời kỳ và khả năng cân đối ngân sách, chính quyền địa phương quy định đối tượng, nội dung và mức hỗ trợ bảo đảm không thấp hơn mức hỗ trợ do Chính phủ quy định.

Cục trưởng Cục Dân số cho biết, dự thảo Luật cũng bổ sung các biện pháp duy trì mức sinh thay thế, bổ sung đối tượng được áp dụng các biện pháp duy trì mức sinh thay thế.

Quan tâm đến quy định hỗ trợ tài chính khi sinh con đối với phụ nữ dân tộc ít người, phụ nữ sinh đủ 2 con trước 35 tuổi, phụ nữ ở địa phương có mức sinh thấp, đại diện Quỹ Dân số Liên Hợp Quốc tại Việt Nam băn khoăn quy định này có thể gián tiếp can thiệp vào quyền lựa chọn cá nhân và tạo áp lực để sinh con theo một mốc thời gian không thực sự mong muốn. Hơn nữa, hỗ trợ tài chính tại khu vực có mức sinh thấp có thể làm gia tăng bất bình đẳng, vì đây thường là những khu vực phát triển hơn, gây bất lợi cho các gia đình ở vùng có mức sinh cao hoặc vùng khó khăn.

Vì vậy, đại diện Quỹ Dân số Liên Hợp Quốc tại Việt Nam đề xuất nên cân nhắc bỏ các tiêu chí hỗ trợ mang tính ràng buộc dựa trên mức sinh. Thay vào đó, thực hiện áp dụng chính sách hỗ trợ tài chính hoặc hỗ trợ tiền mặt dựa trên số trẻ em sinh ra. Khoản hỗ trợ này cần được chi trả hàng tháng gắn với các giai đoạn phát triển của trẻ, thay vì chỉ hỗ trợ một lần.

Đa dạng hóa chính sách hỗ trợ theo vùng

Khẳng định dự thảo Luật đã thể hiện rõ quyết tâm của Nhà nước trong việc “quản trị dân số” như một chính sách quốc gia, đặt dân số vào mối quan hệ gắn bó với phát triển bền vững, kinh tế - xã hội, môi trường, đại diện Sở Y tế tỉnh Tuyên Quang cho biết, tinh thần của dự án Luật là không ép buộc mà chủ yếu tạo cơ chế khuyến khích, vận động. Đây là hướng tiếp cận phù hợp trong bối cảnh quyền con người và tự do cá nhân được chú trọng.

Đại diện Sở Y tế tỉnh Tuyên Quang đánh giá cao những điểm nổi bật của dự thảo Luật xác định mục tiêu duy trì vững chắc mức sinh thay thế khoảng 2,1 con/phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ trên toàn quốc, để ổn định quy mô dân số đến giữa thế kỷ XXI.

Đồng thời nhấn mạnh việc sinh đẻ là quyền của cá nhân, cặp vợ chồng, tránh những chính sách ép buộc. Các biện pháp hỗ trợ được đưa ra trong dự thảo Luật là truyền thông vận động, giáo dục giá trị gia đình, đưa “2 con” trở thành chuẩn mực xã hội, hỗ trợ phụ nữ sinh đủ 2 con ở các địa phương có mức sinh thấp được ưu đãi về nhà ở xã hội, kéo dài thời gian nghỉ thai sản cho lần sinh thứ 2 từ 6 tháng lên 7 tháng, công bố định kỳ tình trạng mức sinh để địa phương có cơ sở xây dựng chính sách phù hợp.

Tuy nhiên, đại diện Sở Y tế tỉnh Tuyên Quang chỉ ra các thách thức như chi phí, điều kiện nuôi con. Việc hỗ trợ từ các quy định như tại dự thảo Luật chỉ là một phần, nếu không được bổ sung bằng các chính sách hỗ trợ tổng hợp thì rất khó thay đổi quyết định sinh thêm con của các gia đình.

Chỉ ra các khu vực có mức sinh thấp như Đông Nam Bộ, đồng bằng sông Cửu Long, đại diện Sở Y tế tỉnh Tuyên Quang nêu rõ, vùng đô thị lớn, già hóa nhanh hơn, chi phí sống cao hơn, văn hóa khác hơn vùng nông thôn, miền núi.

Ở vùng núi phía Bắc còn nhiều khó khăn, cư dân phân bố không đồng đều, chủ yếu sống rải rác ở các xã vùng cao, vùng sâu, tập trung dân chỉ được một số xã vùng thấp và các thị trấn. Một số hộ dân còn sống phân tán lẻ tẻ ở triền đồi, rừng núi, nên rất khó quản lý về dân số cũng như công tác tuyên truyền, vận động. Chỉ ra thực trạng này, đại diện Sở Y tế tỉnh Tuyên Quang nhấn mạnh “một kích cỡ phù hợp cho tất cả” có thể không hiệu quả.

Từ những phân tích trên, đại diện Sở Y tế tỉnh Tuyên Quang đề xuất tăng cường các chính sách hỗ trợ nuôi con nhỏ như: nhà trẻ, mẫu giáo, chăm sóc trẻ em ban ngày, bảo đảm chi phí hợp lý, đặc biệt là đối với người làm trong khu vực công nghiệp, lao động di cư tại các thành phố lớn. Cùng với đó là thực hiện chính sách hỗ trợ thuế hay miễn giảm một số dịch vụ y tế, giáo dục cho gia đình sinh con thứ hai, thứ ba để giảm gánh nặng chi tiêu. Các chính sách về nhà ở xã hội phải thực sự dễ tiếp cận với phụ nữ, gia đình trẻ.

“Cần đa dạng hóa chính sách hỗ trợ theo vùng. Cụ thể vùng thành thị, vùng nông thôn, vùng miền núi, vùng dân tộc thiểu số có điều kiện và nhu cầu khác nhau. Theo dõi dữ liệu mức sinh theo thời gian thực, điều chỉnh chính sách linh hoạt, có chỉ số cảnh báo nếu mức sinh xuống dưới ngưỡng an toàn”, đại diện Sở Y tế tỉnh Tuyên Quang nhấn mạnh.

Cho rằng, dự thảo Luật Dân số cần được rà soát để phù hợp với Luật Thủ đô, đại diện Sở Y tế thành phố Hà Nội lưu ý, vừa khuyến khích sinh, vừa yêu cầu giảm mật độ nội đô, nếu không phân vùng sẽ tạo mâu thuẫn chính sách.

Đại diện Sở Y tế tỉnh Bắc Ninh bày tỏ lo ngại, khi bỏ quy định 1 - 2 con, ở những nơi còn tư tưởng “đông con nhiều phúc” có thể dẫn tới gia tăng dân số, do đó, cần tính toán tác động gây áp lực về y tế, giáo dục, việc làm.

Nhấn mạnh chính sách dân số là bao trùm, có liên quan đến nhiều luật, các đại biểu cũng đề nghị cần rà soát các luật hiện hành, các quy định về y tế, bảo hiểm, lao động… để bảo đảm không có xung đột trong thực thi chính sách dân số.

Anh Thảo