Di tích lịch sử nơi cửa biển

Đình Đầm Hà. Ảnh: Long Vũ

Tương truyền, đình Đầm Hà được xây dựng từ thế kỉ XVII (thời Hậu Lê, tiền Nguyễn). Sau nhiều biến cố của lịch sử, đến đầu thế kỉ XIX, quân giặc Tàu Ô từ phương Bắc tới cướp ở vùng này phá mất đình. Cuối thế kỷ XIX, nhân dân trong vùng góp tiền xây dựng lại. Đình Đầm Hà được xây dựng với quy mô lớn nhất vùng, với diện tích trên 2ha, gồm có 7 gian tiền đình và 3 gian hậu cung (theo sử liệu thì tiền đình chỉ có 5 gian, nhưng cuối năm 2008, khi san gạt nền để xây dựng lại đình thì lộ ra móng 7 gian chứ không phải 5 gian). Đình được xây bằng gạch đá gạo, có kích thước: 0,25 x 0,25 x 0,40m.

Làng huy động toàn tổng Đầm Hà mỗi suất đinh từ 18 tuổi trở lên phải đóng góp một viên đá gạo để xây dựng đình. Mái đình hình dáng cũng tương tự nhiều mái đình khác thường thấy ở những vùng quê Việt Nam, lợp ngói âm dương, màu tro, kích thước khoảng 25 x 25cm. Một hàng ngửa, một hàng úp. Cột bằng gỗ lim đường kính khoảng 50-60cm, kê trên một tảng đá lớn. Đình Đầm Hà do thợ từ Thanh Hóa ra thi công.

Năm 1943, đình Đầm Hà được trùng tu lại rộng rãi khang trang, bề thế, hàng năm đều tổ chức lễ hội Xuân (từ 15 đến 20 tháng Giêng). Ngoài ra, dân làng còn duy trì việc tế lễ theo lệ làng và dành làm nơi họp bàn những công việc hệ trọng của làng. Đặc biệt, cuộc bầu cử chính quyền cấp huyện đầu tiên và cuộc bầu cử Quốc hội nước Việt Nam đầu tiên năm 1946 đã được địa phương tổ chức tại đình Đầm Hà. Lần giở các thư tịch Hán Nôm cổ và các đạo sắc phong, bài văn tế của các cụ cao niên làng Đầm Hà, thì đình Đầm Hà hiện thờ 7 vị thần như: Không Lộ, Giác Hải, Quý Minh, Thái Lệ... Ngoài ra, đình Đầm Hà còn thờ 12 vị tiền thân của dòng họ Hoàng và dòng họ Phan, sinh sống lâu năm ở vùng đất này và 14 vị hậu thần của 9 dòng họ.

Lễ hội đình Đầm Hà xưa kia được tổ chức linh đình từ 15 đến 20 tháng Giêng âm lịch hàng năm, gắn với các phong tục tập quán của dân làng Đầm Hà. Ngoài các nghi thức rước tế Thành hoàng như bao lễ hội khác, lễ hội đình Đầm Hà còn có nhiều nét độc đáo riêng biệt. Đó là sự kết hợp các điệu múa trong lúc tế, chạy cờ xung quanh đình, miếu trong lúc rước, hát ca trù, hát xướng đào mừng Thành hoàng về dự hội... Người dân Đầm Hà làm ăn sinh sống ở xa hay ở tại quê hương nếu được thăng quan tiến chức hay đỗ sơ học yếu lược (lớp 4 thời xưa), cho dù rất bận cũng phải về dự lễ Cáo trạng trong ngày hội đình. Đây là hình thức khuyến học, khuyến tài được dân làng Đầm Hà quy định trong lệ làng từ rất sớm. Các nghi thức trên rất riêng biệt và ít thấy trong các lễ hội tín ngưỡng dân gian ở Quảng Ninh.

Từ năm 1957, do nhiều nguyên nhân, lễ hội đình Đầm Hà đã không được tổ chức nữa. Năm 1963, đình Đầm Hà cũng như nhiều ngôi đình khác trong huyện bị dỡ bỏ. Những hình ảnh về đình và lễ hội đình Đầm Hà chỉ còn lưu lại trong trí nhớ của lớp người cao tuổi. Bà Đặng Thị Tự, thôn Trại Giữa, cho biết: “Từ nhỏ, tôi đã được theo mẹ và các chị đi xem hát tế lễ ở đình. Ngôi đình rất linh thiêng. Người dân hay du khách thập phương đến cầu xin việc gì đều được. Vào những ngày hội của đình, thường tổ chức 5 ngày 4 đêm để tế lễ thần rất trang trọng. Cùng với đó, cũng là những canh Hát múa nhà tơ, Hát múa cửa đình tổ chức trang trọng trong những đêm diễn ra lễ hội”. Năm 2008, đình Đầm Hà được xây dựng lại theo đúng kiến trúc truyền thống vốn có của nó. Năm 2011, đình Đầm Hà đã được UBND tỉnh Quảng Ninh xếp hạng và công nhận là di tích lịch sử cấp tỉnh.

Ông Chu Xuân Đỗ, Ban Quản lý đình Đầm Hà cho biết: “Di tích đình Đầm Hà không chỉ đánh dấu một thời kì lịch sử của người dân Việt trong quá trình dựng nước và giữ nước, mà nó còn cho thấy niềm tự hào về truyền thống anh dũng, kiên cường bảo vệ cửa biển, đất nước của cha ông từ hàng trăm năm qua”.

Một điểm đáng chú ý khác là đình Đầm Hà không chỉ là nơi sinh hoạt tín ngưỡng tâm linh của nhân dân trong vùng mà nơi đây còn là nơi sản sinh ra các câu hát Hát nhà tơ, Hát múa cửa đình (một loại hình diễn sướng dân gian trong tế lễ các vị thần). Đình Đầm Hà còn có sự liên hệ mật thiết với các di tích khác trên địa bàn như miếu Ông, miếu Bà... Có thể nói, đình Đầm Hà không chỉ là nơi sinh hoạt tâm linh của người dân ở Đầm Hà và đông đảo du khách thập phương mà nó còn là nơi giáo dục truyền thống đánh giặc cứu nước, giữ gìn bờ cõi thiêng liêng của người dân Việt Nam trong quá trình xây dựng và phát triển đất nước.

Long Vũ