ĐBSCL: Phát triển hài hòa, bảo tồn đa dạng sinh học bằng cách nào?
Việc phát triển công nghệ quan trắc, cảnh báo sớm thiên tai sẽ giúp giảm thiểu rủi ro cho người dân và sản xuất. Các công nghệ tiên tiến như viễn thám, GIS, trí tuệ nhân tạo (AI) sẽ được ứng dụng để theo dõi tài nguyên đất - nước và diễn biến môi trường.
Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL), vùng đất trù phú và là vựa lúa của quốc gia, đang đứng trước những thách thức ngày càng nghiêm trọng từ biến đổi khí hậu (BĐKH). Trước bối cảnh đó, Chương trình khoa học và công nghệ (KH&CN) cấp quốc gia đến năm 2030, với mã số KC.15/21-30, đã được Bộ trưởng Bộ KH&CN ký ban hành theo Quyết định số 3289/QĐ-BKHCN. Đây là một chương trình nghiên cứu tổng thể, dài hạn, khẳng định vai trò then chốt của KH&CN trong việc tìm kiếm các giải pháp phát triển bền vững cho vùng.
Cần thiết hóa giải thách thức xâm nhập mặn và sụt lún đất
Việc triển khai chương trình được đánh giá là hết sức cấp thiết, đặc biệt khi khu vực ĐBSCL đang chịu tác động ngày càng nghiêm trọng của nước biển dâng, xâm nhập mặn và sụt lún đất. Thêm vào đó, những tác động gia tăng từ thượng nguồn sông Mê Công càng khiến khu vực này dễ bị tổn thương.
Thu hoạch lúa bằng nông cơ ở ĐBSCL - Ảnh: L.X.C
Chương trình này không chỉ là một kế hoạch nghiên cứu mà là một giải pháp chiến lược. Nó cung cấp cơ sở khoa học đáng tin cậy để xây dựng các giải pháp thích ứng mang tính chủ động, hiệu quả, thay vì chỉ ứng phó mang tính tình thế. Đồng thời, Chương trình tạo nền tảng quan trọng để thực hiện các định hướng lớn của quốc gia, nhằm nâng cao năng lực và khơi thông nguồn lực phát triển bền vững vùng trong kỷ nguyên mới.
Thông qua Chương trình, năng lực KH&CN trong nước được nâng cao, thúc đẩy hợp tác quốc tế và chuyển giao công nghệ. Chương trình còn góp phần bảo đảm sinh kế, giải quyết các vấn đề phát triển trên nền tảng kết hợp các yếu tố KH&CN với kinh tế - xã hội, môi trường và đặc biệt là an ninh lương thực quốc gia.
Bốn mục tiêu phát triển xanh và văn minh sinh thái
Chương trình tập trung thúc đẩy nghiên cứu khoa học, ứng dụng công nghệ, đổi mới sáng tạo, và các giải pháp phát triển kinh tế - xã hội phù hợp với đặc thù hệ sinh thái sông nước. Mục tiêu cao nhất là xây dựng ĐBSCL trở thành vùng kinh tế trọng điểm, văn minh sinh thái, phát triển bền vững và giàu bản sắc văn hóa.
Để đạt được tầm nhìn đó, Chương trình đề ra bốn mục tiêu cụ thể: Phát triển kinh tế bền vững thích ứng biến đổi khí hậu; Phát triển xã hội hài hòa, văn minh sinh thái đặc trưng sông nước; Sử dụng hợp lý tài nguyên, bảo vệ môi trường và bảo tồn đa dạng sinh học; Tích hợp đồng bộ các giải pháp ứng phó biến đổi khí hậu với phát triển bền vững vùng.
Các nội dung nghiên cứu trọng tâm xoay quanh việc xây dựng và chuyển giao các mô hình, công nghệ phục vụ chuyển đổi xanh, kinh tế tuần hoàn, kinh tế sông - biển, nông nghiệp thuận thiên, và chuỗi giá trị nông sản. Các công nghệ cao được ưu tiên ứng dụng bao gồm:
Công nghệ sinh học trong chọn tạo giống lúa, cây ăn quả, thủy sản.
Công nghệ 4.0 phục vụ quản trị kinh tế - xã hội, chuyển đổi số, và dự báo thiên tai.
Bên cạnh đó, Chương trình chú trọng các mô hình phát triển xã hội bền vững như nâng cao năng lực y tế, giáo dục, đào tạo nghề, đảm bảo sinh kế, giảm bất bình đẳng môi trường, và phát triển du lịch sinh thái đặc thù vùng sông nước.
Công cụ hỗ trợ ra quyết định và đổi mới nông nghiệp
Vai trò của KH&CN được thể hiện rõ nét trong việc cung cấp công cụ, dữ liệu và mô hình cho toàn vùng.
KH&CN hỗ trợ hoạch định chính sách và quy hoạch vùng dựa trên dữ liệu khoa học đồng bộ và cập nhật. Chương trình cung cấp các bằng chứng khoa học và mô hình dự báo tin cậy về biến đổi khí hậu, xâm nhập mặn và sụt lún đất. Đặc biệt, việc phát triển công nghệ quan trắc, cảnh báo sớm thiên tai sẽ giúp giảm thiểu rủi ro cho người dân và sản xuất. Các công nghệ tiên tiến như viễn thám, GIS, trí tuệ nhân tạo (AI) sẽ được ứng dụng để theo dõi tài nguyên đất - nước và diễn biến môi trường.
Nông dân vùng ĐBSCL sử dụng thiết bị bay (drone) để chăm sóc ruộng lúa. - Ảnh: Trần Khải, Quốc Anh
Nghiên cứu tập trung vào các giải pháp quản lý tổng hợp tài nguyên nước, bảo đảm an ninh nguồn nước. Các nghiên cứu còn hướng đến giải pháp công trình và phi công trình để giảm sạt lở bờ sông, bờ biển , và xây dựng công nghệ xử lý, trữ, phân phối nước quy mô phù hợp cho vùng ngập - vùng hạn.
Chương trình đề xuất các mô hình nông nghiệp thông minh, tiết kiệm nước và thích ứng mặn, hạn, cùng với việc phát triển giống cây trồng - vật nuôi chịu mặn, chịu hạn, giúp ổn định sinh kế. Thúc đẩy đổi mới sáng tạo và ứng dụng công nghệ cao trong nông nghiệp, thủy sản và quản lý đô thị là một trọng tâm để hỗ trợ chuyển đổi mô hình sinh kế bền vững, thích ứng dài hạn với điều kiện tự nhiên mới.
Chương trình dự kiến sẽ mang lại các sản phẩm cụ thể như mô hình, công nghệ, giải pháp ứng dụng thực tiễn; dữ liệu, bản đồ tích hợp dùng chung cho toàn vùng; sáng chế, giống mới; và tài liệu chuyển giao, đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực tại địa phương.
Mục tiêu ứng dụng được đặt ra rất cao: ít nhất 80% kết quả nghiên cứu được ứng dụng vào thực tiễn khi kết thúc. Về mặt khoa học, Chương trình kỳ vọng tỷ lệ công bố quốc tế đạt tối thiểu 50% và 30% kết quả có đăng ký sở hữu trí tuệ.
Việc triển khai thành công Chương trình KH&CN này sẽ góp phần bảo đảm phát triển bền vững, nâng cao năng lực chống chịu và năng lực cạnh tranh của toàn vùng ĐBSCL , hiện thực hóa các nghị quyết của Chính phủ về phát triển bền vững ĐBSCL thích ứng biến đổi khí hậu
