Dấu mốc lịch sử khi Timor Leste gia nhập ASEAN và Tầm nhìn ASEAN 2045

Dấu mốc lịch sử này càng có ý nghĩa hơn với Tuyên bố Kuala Lumpur về “ASEAN 2045: Tương lai chung của chúng ta” đạt được trong năm Chủ tịch ASEAN 2025 của Malaysia. Có thể thấy, Tầm nhìn 2045 của ASEAN cũng là bước chuyển quan trọng, trong bối cảnh khu vực châu Á - Thái Bình Dương đang trở thành tâm điểm cạnh tranh chiến lược giữa các cường quốc.

Thủ tướng Timor Leste Xanana Gusmao phát biểu tại Ban Thư ký ASEAN hôm 11/12

Timor Leste chính thức trở thành thành viên thứ 11 của ASEAN

Hôm 26/10 vừa qua là một thời khắc lịch sử đối với người dân Timor Leste khi quốc kỳ của nước này được kéo lên cùng với 10 quốc gia thành viên ASEAN khác tại Hội nghị cấp cao ASEAN lần thứ 47 ở thủ đô Kuala Lumpur. Giữa những tràng vỗ tay vang dội, Thủ tướng Timor Leste Xanana Gusmão đã ký tuyên bố gia nhập với những giọt nước mắt, một khoảnh khắc xúc động đánh dấu đỉnh điểm của hành trình ngoại giao kéo dài 14 năm đầy thách thức và kiên trì, với khẳng định"giấc mơ đã thành hiện thực".

Có thể nói kể từ khi giành độc lập vào năm 2002, Timor-Leste đã coi tư cách thành viên ASEAN là một phần không thể thiếu trong bản sắc địa chính trị của mình. Tuy nhiên, lịch sử đầy biến động cùng với những vấn đề về kinh tế và thể chế, khiến còn đường gia nhập ASEAN trở nên khó khăn hơn. Với dân số chỉ khoảng 1,4 triệu người và phụ thuộc nhiều vào doanh thu dầu mỏ, khi Timor-Leste lần đầu tiên nộp đơn xin gia nhập ASEAN vào năm 2011, quốc gia này vẫn đang đối mặt với cơ sở hạ tầng hạn chế, nguồn cung cấp điện không ổn định, đường sá kém phát triển và mạng lưới viễn thông không đầy đủ... Tuy nhiên, đối với Dili, sự chậm trễ lại trở thành cơ hội để củng cố nền tảng của mình. Thời gian qua, chính phủ đã tập trung vào phát triển nguồn nhân lực, hiện đại hóa hệ thống hành chính và điều chỉnh các quy định quốc gia phù hợp với tiêu chuẩn quốc tế. Việc chính thức gia nhập ASEAN minh chứng cho nỗ lực, tinh thần và khát vọng của người dân Timor Leste cũng như mở ra các cơ hội mới quốc gia này.

Lợi ích của Timor Leste khi gia nhập ASEAN là rất rõ ràng. Tư cách thành viên ASEAN mang lại cho Timor Leste quyền tiếp cận các hiệp định thương mại tự do, cơ hội đầu tư và thị trường khu vực rộng lớn hơn của khối. Việc trở thành thành viên chính thức sẽ mang lại cho Timor-Leste một nền tảng quan trọng để tham gia vào việc hoạch định chính sách khu vực, tiếp cận các cơ chế hợp tác phát triển và củng cố vị thế ngoại giao của mình trong khuôn khổ dựa trên sự đồng thuận, đối thoại và hỗ trợ lẫn nhau.

Giấc mơ đã hoàn thành nhưng thách thức đặt ra cho quốc gia non trẻ này cũng không nhỏ khi Timor Leste cần phải sớm hội nhập hòa vào dòng chảy ASEAN, như chính Tổng thống Ramos-Horta nhận định, Timor Leste không gây gánh nặng cho ASEAN và sẽ đóng góp vào tiến trình phát triển, lớn mạnh của cộng đồng chung ASEAN.

Ý nghĩa với ASEAN

Đối với ASEAN, việc kết nạp Timor Leste đã nâng cao tính chính danh của ASEAN như một thực thể Đông Nam Á toàn diện thực sự, bao gồm tất cả 11 quốc gia trong khu vực, khẳng định cam kết trong việc xây dựng một Cộng đồng bao trùm, gắn kết và kiên cường.

Việc Timor-Leste gia nhập ASEAN còn mang ý nghĩa chiến lược vượt ra ngoài ý nghĩa biểu tượng. Nó phản ánh sự trưởng thành của ASEAN trong việc thu hẹp khoảng cách phát triển giữa các thành viên và củng cố nguyên tắc không bỏ lại ai phía sau

Là quốc gia thành viên mới nhất, Timor-Leste mang đến những lợi thế vượt trội phù hợp với tầm nhìn và khát vọng dài hạn của ASEAN. Sự năng động về dân số và truyền thống văn hóa đa dạng làm phong phú thêm tính toàn diện của ASEAN, định hình bản sắc khu vực, trong khi vị trí chiến lược giúp tăng cường kết nối trên khắp Đông Nam Á và khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương rộng lớn hơn, mở ra con đường hội nhập khu vực sâu rộng hơn.

Nền kinh tế đang phát triển và cơ sở hạ tầng kỹ thuật số ngày càng mở rộng giúp Timor-Leste có vị thế để đóng góp ý nghĩa vào chương trình đổi mới sáng tạo và các ưu tiên phát triển khu vực của ASEAN. Trong suốt thời gian giữ vai trò Quan sát viên, sự tham gia của Timor-Leste trên cả ba trụ cột của Cộng đồng ASEAN và Kết nối đã tạo nền tảng vững chắc cho việc trở thành thành viên chính thức. Những kinh nghiệm này cho phép Timor-Leste tham gia tích cực vào các quy trình của ASEAN.

Nhìn về phía trước, Tầm nhìn ASEAN 2045, thiết lập một khuôn khổ chiến lược toàn diện cho quỹ đạo phát triển của khu vực. Dân số trẻ của Timor-Leste – tràn đầy năng lượng, tài năng và tham vọng – sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc hiện thực hóa tầm nhìn này. Là một trong những quốc gia có dân số trẻ nhất trong khu vực, Timor-Leste đóng góp những góc nhìn mới mẻ và một thế hệ lãnh đạo đang lên, những người sẽ giúp xây dựng một ASEAN đổi mới, toàn diện và năng động hơn trong những thập kỷ tới.

Kỳ vọng nhiệm kỳ chủ tịch của Philippines trong năm 2026

Nhiệm kỳ chủ tịch ASEAN năm 2025 của Malaysia đã mang lại động lực mới cho hội nhập kinh tế và hợp tác khu vực, bao gồm việc thúc đẩy thực hiện Hiệp định khung về kinh tế số ASEAN (DEFA), thành lập Nhóm đặc nhiệm về địa kinh tế ASEAN, giới thiệu Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN 2045 và nỗ lực hướng tới lộ trình chiến lược dài hạn. Tuy nhiên khối này hiện đang đối mặt với những thử thách chiến lược mang tính quyết định khi vai trò lãnh đạo chuyển giao cho Philippines vào năm tới.

Ngoài các vấn đề xây dựng cộng đồng ASEAN, thúc đẩy hợp tác hội nhập kinh tế khu vực, ASEAN cũng đối mặt với nhiều thách thức từ cuộc khủng hoảng Myanmar đến căng thẳng giữa Campuchia và Thái Lan hay việc cân bằng quan hệ giữa các cường quốc - những vấn đề cần tìm giải pháp thực sự, chứ không đơn thuần chỉ là các hành động mang tính hình thức.

Với chủ đề “Cùng nhau định hướng tương lai”, Philippines đặt mục tiêu duy trì tính liên tục, chứ không phải thay đổi hoàn toàn, tập trung vào ba trụ cột của Cộng đồng ASEAN, bao gồm: tăng cường hòa bình và an ninh; củng cố sự thịnh vượng và quan hệ kinh tế; và thúc đẩy quyền lực của người dân. Trong đó các ưu tiên bao gồm thúc đẩy Bộ Quy tắc ứng xử Biển Đông bị trì hoãn từ lâu, hành động vì khí hậu. Đối với vấn đề Myanmar, Philippines đặt mục tiêu giải quyết cuộc khủng hoảng dựa trên các cam kết của Malaysia, chủ tịch ASEAN hiện tại, thay vì bắt đầu lại từ đầu. Philippines cũng tuyên bố sẵn sàng đóng vai trò là người trung gian hòa giải giữa Campuchia và Thái Lan khi nước này đảm nhiệm chức Chủ tịch ASEAN vào tháng 1/2026.

Nhiệm kỳ chủ tịch luân phiên năm 2025 của Malaysia đã củng cố nền tảng của khối sau nhiều năm nỗ lực tích lũy. Nhưng giai đoạn tiếp theo đòi hỏi sự thực thi, chứ không phải thêm các khuôn khổ mới. Tầm nhìn ASEAN 2045 đã được định hình và giờ đây ASEAN phải quyết định xây dựng gì trên khung khuôn khổ đó và khả năng hành động rõ ràng của ASEAN sẽ được thử thách hơn bao giờ hết dưới nhiệm kỳ chủ tịch của Philippines trong năm 2026.

Phạm Hà/VOV-Jakarta