Đàm phán hòa bình ở Ukraine: Nga 'trên cơ' khi yêu cầu nới lỏng lệnh trừng phạt, Mỹ 'lấp lửng', EU rơi vào thế khó

Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio (thứ hai, từ trái sang) cùng với Cố vấn An ninh quốc gia Mike Waltz trong cuộc gặp Ngoại trưởng Ukraine Andrii Sybiha (thứ hai, từ phải sang) và ông Andriy Yermak, Chánh văn phòng của Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky, tại Jeddah, Saudi Arabia, ngày 11/3. (Nguồn: Reuters)

Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio đã dành nhiều tuần gần đây để nói chuyện với các quan chức EU, những người đang tức giận vì bị loại khỏi các cuộc đàm phán đang diễn ra nhằm chấm dứt xung đột Nga-Ukraine, rằng họ sẽ được mời vào bàn đàm phán khi thảo luận về tương lai của các lệnh trừng phạt.

Lời mời đó có thể đến sớm hơn dự kiến của khối 27 quốc gia thành viên.

Yêu cầu của Nga

Sau vòng đàm phán mới nhất tại Saudi Arabia, Mỹ tuyên bố rằng Nga và Ukraine đã cam kết thực hiện lệnh ngừng bắn một phần đối với "các cơ sở năng lượng", tuy nhiên không đạt được lệnh ngừng bắn toàn diện mà Tổng thống Mỹ Donald Trump đã thúc đẩy.

Các bên cũng đã nhất trí "bảo đảm an toàn hàng hải, loại bỏ việc sử dụng vũ lực và ngăn chặn việc dùng tàu thương mại cho mục đích quân sự ở Biển Đen”.

Các thông báo do Nhà Trắng công bố đã liệt kê những điểm chính của thỏa thuận theo nghĩa rộng, không có bất kỳ chú thích hoặc chi tiết kỹ thuật nào.

Tuy nhiên, Moscow đã nhanh chóng nêu chi tiết danh sách các yêu cầu của mình. Theo đó, trong bản công bố của riêng mình, Điện Kremlin đã thêm 5 đoạn điều kiện phải đáp ứng trước khi Sáng kiến Biển Đen được khôi phục.

Các điều kiện này kêu gọi dỡ bỏ lệnh trừng phạt và hạn chế mà Nga cho rằng đang hạn chế xuất khẩu các sản phẩm thực phẩm và phân bón của nước này trên toàn thế giới, bao gồm cả máy móc nông nghiệp và bảo hiểm hàng hóa.

Yêu cầu đáng chú ý nhất là Ngân hàng Nông nghiệp Nga (Rosselkhozbank) và "các tổ chức tài chính khác" tham gia vào hoạt động thương mại nông nghiệp được kết nối lại với hệ thống SWIFT.

Được thành lập vào năm 1973, SWIFT hiện liên kết hơn 11.000 tổ chức trên hơn 200 quốc gia. Mỗi ngày, có gần 50 triệu tin nhắn tài chính được gửi qua hệ thống này này.

Đây là lúc EU vào cuộc: SWIFT có trụ sở chính tại Bỉ, do đó phải tuân theo luật pháp của liên minh và quan trọng là phải tuân theo lệnh trừng phạt của khối.

Phản ứng của Mỹ

Cho đến ngày 24/2/2022, thời điểm Nga tiến hành chiến dịch quân sự đặc biệt tại Ukraine, SWIFT vẫn phần lớn không được biết đến ngoại trừ những người trong lĩnh vực tài chính. Nhưng sau khi xung đột nổ ra, cái tên này đã nhanh chóng trở nên nổi tiếng trên trường quốc tế.

Kiev bắt đầu kêu gọi trục xuất các ngân hàng Nga khỏi SWIFT. Trước áp lực đó, ngày 2/3/2022, EU quyết định trục xuất 7 ngân hàng Nga khỏi SWIFT.

Đến tháng 6/2022, khối 27 quốc gia thành viên đã đồng ý ngắt kết nối với SWIFT với 3 ngân hàng khác, gồm: Sberbank (ngân hàng lớn nhất của Nga), Credit Bank of Moscow và Rosselkhozbank.

Ủy ban châu Âu (EC) giải thích về quyết định trên: "Những ngân hàng này rất quan trọng đối với hệ thống tài chính của Nga và khả năng tiếp tục tiến hành chiến dịch quân sự. Việc ngắt kết nối sẽ củng cố sự cô lập khu vực tài chính Moscow khỏi hệ thống toàn cầu".

Rosselkhozbank là ngân hàng nhà nước cung cấp nhiều dịch vụ và sản phẩm tài chính cho các công ty nông sản thực phẩm, mang lại nguồn doanh thu thiết yếu cho xứ bạch dương thông qua việc bán các mặt hàng như lúa mì, lúa mạch và ngô trên toàn cầu.

Mặc dù EU chưa bao giờ trừng phạt nông sản xuất khẩu của Nga, thay vào đó là áp dụng mức thuế quan cao, nhưng những hạn chế đối với Rosselkhozbank đã tạo ra trở ngại trong việc thanh toán giữa các nhà xuất và nhập khẩu. Động thái của EU khiến Điện Kremlin không hài lòng, dẫn đến sự sụp đổ của Sáng kiến Biển Đen ban đầu do Thổ Nhĩ Kỳ và Liên hợp quốc thúc đẩy.

Điều này giải thích tại sao Tổng thống Nga Vladimir Putin tin rằng người đồng cấp Trump đã lắng nghe nên ông chủ Điện Kremlin nắm bắt cơ hội để một lần nữa khi yêu cầu EU kết nối lại Rosselkhozbank với SWIFT.

Tuy nhiên, bản thông báo của Nhà Trắng không nhắc lại điều kiện trên của Điện Kremlin, chỉ đơn giản nói rằng Mỹ sẽ giúp Nga khôi phục "quyền tiếp cận thị trường thế giới đối với hàng xuất khẩu nông sản và phân bón, giảm chi phí bảo hiểm hàng hải và tăng cường quyền tiếp cận các cảng cũng như hệ thống thanh toán cho các giao dịch như vậy".

Phần cuối cùng của thông báo từ Nhà Trắng - "hệ thống thanh toán cho các giao dịch như vậy" - có thể ám chỉ đến SWIFT. Tuy nhiên, quyết định này không phải do ông Trump đưa ra, vì SWIFT thuộc thẩm quyền của EU.

Khi được yêu cầu làm rõ bản thông báo, Bộ Ngoại giao Mỹ đã từ chối bình luận.

Phát biểu với các phóng viên, Tổng thống Trump cho biết nhóm của ông sẽ "xem xét" các điều kiện do Điện Kremlin đưa ra. "Chúng tôi đang cân nhắc tất cả các điều kiện đó. Có khoảng 5 hoặc 6 điều kiện. Chúng tôi đang xem xét tất cả các điều kiện đó", ông nói.

EU sẽ làm gì?

Những yêu cầu của Tổng thống Putin khiến EU rơi vào thế khó.

Nếu khối từ chối lời kêu gọi, điều đó có nguy cơ khiến ông Trump tức giận. Mặt khác, nếu khối này chấp thuận lời kêu gọi và nới lỏng lệnh trừng phạt thì có nguy cơ khiến họ được cho là mềm mỏng và “dễ điều khiển”, một thái độ mà Moscow có thể dùng để gây sức ép.

Theo các quy tắc của EU, lệnh trừng phạt Nga cần được gia hạn 6 tháng một lần với sự nhất trí của toàn khối, nghĩa là, chỉ cần một quốc gia thành viên không đồng ý cũng có thể làm chệch hướng quá trình này. (Nguồn: Globsec)

Việc nới lỏng lệnh trừng phạt cũng sẽ trái ngược với lập trường của Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky, người luôn đề nghị phương Tây tăng sức ép trừng phạt đối với Moscow.

Trước đó, trong chuyến thăm Kiev nhân dịp tròn 3 năm xung đột, Chủ tịch EC Ursula von der Leyen cho biết khối này sẽ chỉ bắt đầu dỡ bỏ lệnh trừng phạt sau khi thấy Moscow thực hiện "những bước đi cụ thể" hướng tới một giải pháp lâu dài.

"Những gì chúng ta thấy là các lệnh trừng phạt đã có tác động lớn đến nền kinh tế Nga", bà von der Leyen cho biết, trích dẫn "lạm phát tăng vọt" và "lãi suất tăng vọt".

Nhu cầu nới lỏng lệnh trừng phạt đang ở mức thấp trong số các nhà ngoại giao. Các lệnh trừng phạt đã được xây dựng một cách tỉ mỉ thông qua 16 gói, điều chưa từng có tiền lệ. Việc phá bỏ một cấu trúc phức tạp như vậy chỉ bằng một nét bút không phải là điều dễ dàng đối với EU.

Pháp cho biết, câu hỏi xoay quanh các lệnh trừng phạt "chắc chắn không phải" về việc dỡ bỏ mà là thắt chặt chúng nếu Moscow không đồng ý với lệnh ngừng bắn vô điều kiện mà Kiev đã chấp nhận trong các cuộc đàm phán với Washington.

"Tất nhiên, người Nga luôn có thể liên kết lệnh ngừng bắn với việc dỡ bỏ một số lệnh trừng phạt", Điện Élyseé nhận định. "Nhưng đối với chúng tôi, miễn là Nga chưa dừng chiến dịch quân sự vì chưa đạt được thỏa thuận hòa bình, chưa đưa ra bảo đảm cho Kiev và chưa trả tiền bồi thường, thì lệnh trừng phạt sẽ luôn là công cụ cần thiết để gây áp lực lên Moscow".

Theo các quy tắc của EU, lệnh trừng phạt Nga cần được gia hạn 6 tháng một lần với sự nhất trí của toàn khối, nghĩa là, chỉ cần một quốc gia thành viên không đồng ý cũng có thể làm chệch hướng quá trình này. Kể từ khi ông Trump nhậm chức (tháng 1/2025), Hungary, nước luôn chỉ trích lệnh trừng phạt, đã hai lần đe dọa sẽ chặn việc gia hạn và có thể làm như vậy một lần nữa khi các hạn chế theo ngành được đưa ra tranh luận vào ngày 31/7 tới.

Bà Maria Shagina, thành viên cấp cao tại Viện Nghiên cứu chiến lược quốc tế (IISS) cho biết: "Các lệnh trừng phạt của EU đối với các cá nhân được duy trì vì Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio đã gây sức ép buộc Hungary phải đồng ý”.

Mặc dù cần có sự chấp thuận của EU để đưa Rosselkhozbank kết nối lại với SWIFT, Mỹ có thể chọn, như một giải pháp thay thế, là đưa ra "tín hiệu" rằng, những người thực hiện giao dịch với ngân hàng này sẽ không phải chịu hậu quả pháp lý, bà Shagina giải thích.

Trong khi đó, ông Jan Dunin-Wasowicz, đối tác tại Bennink Dunin-Wasowicz, người tư vấn về việc tuân thủ các lệnh trừng phạt kinh tế, cho biết yêu cầu kết nối lại với SWIFT của Nga dường như được thiết kế để thử thách Washington và EU cùng một lúc.

"Liệu yêu cầu cụ thể đó có được đưa ra cho EU hay không chính là vấn đề. Có vẻ như khối không phải là một phần của cuộc thảo luận đó vào lúc này", ông Dunin-Wasowicz nói.

Có thể thấy rằng, yêu cầu của Moscow gửi đến chính quyền ông Trump có thể là một nỗ lực nhằm gây sức ép với Washington để EU nới lỏng các biện pháp trừng phạt. Cuối cùng, điều này có thể thử thách quyết tâm của EU trong việc duy trì chính sách trừng phạt của mình.

(theo Euro News)

Hải An