Cuộc đua thay trời làm mưa ở Trung Đông

Trong nhiều năm, Iran lo ngại các quốc gia khác đang tước đoạt một trong những nguồn nước quan trọng của nước này. Nhưng đó không phải từ một con đập ở thượng nguồn hay tầng chứa nước.

Vào năm 2018, trong bối cảnh hạn hán khắc nghiệt và nhiệt độ tăng cao, một số quan chức cấp cao Iran kết luận họ đang bị lấy cắp nước từ những đám mây.

“Israel và một nước khác đang nỗ lực để làm cho những đám mây ở Iran không chuyển thành mưa”, tướng Gholam Reza Jalali cho biết.

Quốc gia giấu tên được nhắc đến trong bài phát biểu năm 2018 của ông Jalali được cho là Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE). Trước đó, nước này đã triển khai một chương trình gieo mây đầy tham vọng, bằng cách rải hóa chất lên các các đám mây nhằm cố gắng tạo ra mưa.

Trên thực tế, những nghi ngờ của Iran không có gì đáng ngạc nhiên, nếu xét đến mối quan hệ căng thẳng của nước này với hầu hết quốc gia vùng Vịnh Ba Tư. Nhưng theo New York Times, mục đích thực sự của những nỗ lực này không phải là ăn cắp nước, mà chỉ đơn giản là cố gắng tạo mưa trên những vùng đất khô cằn.

Khi Trung Đông và Bắc Phi khô cạn, các quốc gia trong khu vực đã bắt tay vào cuộc chạy đua để phát triển hóa chất và kỹ thuật mà họ hy vọng sẽ cho phép những đám mây biến thành mưa thay vì trôi nổi trên đầu.

Với 12 trong số 19 quốc gia tại khu vực có lượng mưa trung bình dưới 254 mm/năm - giảm 20% trong 30 năm qua - gieo mây được một số chính phủ coi là cách nhanh chóng để giải quyết vấn đề.

Một nhân viên tại Trung tâm Khí tượng và Địa chấn UAE theo dõi dữ liệu về chuyển động của đám mây trong khu vực. Ảnh: New York Times.

Và khi những quốc gia giàu có như UAE bơm hàng trăm triệu USD vào nỗ lực này, các nước khác cũng tham gia cuộc đua, để đảm bảo họ không lỡ mất phần mưa của mình, bất chấp câu hỏi về việc có đáng để bỏ công sức và chi phí đến vậy hay không.

Morocco, Ethiopia đã có chương trình gieo mây và Iran cũng vậy. Saudi Arabia cũng mới bắt đầu chương trình ở quy mô lớn, trong khi 6 quốc gia khác ở Trung Đông và Bắc Phi đang xem xét biện pháp này.

Không nằm ngoài cuộc đua, tại châu Á, Trung Quốc đang có mục tiêu triển khai chương trình tham vọng nhất thế giới, nhằm thúc đẩy mưa hoặc ngăn chặn mưa đá trên một nửa diện tích đất nước. Mới đây, trong bối cảnh nắng nóng kỷ lục, Bắc Kinh đã cố gắng tạo ra cơn mưa nhân tạo trên sông Trường Giang.

Công nghệ tạo mưa

Bất chấp lo ngại của Iran, một số chuyên gia đã gạt bỏ suy nghĩ một quốc gia có thể “rút khô” đám mây đáng nhẽ tạo mưa ở nước khác.

Các nhà khoa học khí quyển cho biết “tuổi thọ” của một đám mây, đặc biệt là loại mây tích có nhiều khả năng tạo ra mưa nhất, hiếm khi kéo dài quá một vài giờ. Vì vậy, nó khó có thể tồn tại đủ lâu để đến một quốc gia khác, ngay cả ở Vịnh Ba Tư, nơi có 7 quốc gia nằm sát gần nhau.

Bên cạnh đó, mặc dù công nghệ gieo mây đã tồn tại được 75 năm, các chuyên gia nói rằng vẫn còn nhiều điều trong khoa học chưa được chứng minh.

Dù vậy, một số quốc gia Trung Đông đã gạt bỏ nghi ngờ đó sang một bên và đẩy mạnh kế hoạch “vắt cạn" từng giọt nước từ những đám mây.

Nổi bật trong số đó là UAE. Ngay từ những năm 1990, nhà lãnh đạo đất nước đã nhận ra rằng để là trung tâm tài chính và kinh doanh của Vịnh Ba Tư, việc duy trì nguồn cung cấp nước dồi dào cũng quan trọng như trữ lượng dầu và khí đốt.

Bởi vậy, sau 20 năm nghiên cứu và thử nghiệm, Trung tâm Khí tượng và Địa chấn quốc gia UAE đã vận hành chương trình gieo mây với các giao thức gần giống quân sự.

9 phi công sẽ luân phiên nhau ở chế độ chờ, sẵn sàng bay lên bầu trời ngay khi các nhà khí tượng học phát hiện ra sự hình thành của những đám mây đầy hứa hẹn, tập trung tại khu vực miền núi của đất nước.

Các phi công của Trung tâm Khí tượng và Địa chấn UAE luôn trong trạng thái sẵn sàng chờ gieo mây. Ảnh: New York Times.

Họ phải sẵn sàng ngay lập tức vì những đám mây như vậy không xuất hiện nhiều ở Trung Đông như những nơi khác trên thế giới.

“Chúng tôi luôn sẵn sàng phục vụ 24 giờ. Chúng tôi chỉ sống cách sân bay trong vòng 30-40 phút”, Đại úy Mark Newman, một phi công Nam Phi phụ trách việc gieo mây cho biết. Trong trường hợp có nhiều đám mây có khả năng mang mưa, trung tâm sẽ điều động hơn một máy bay.

UAE sử dụng hai chất gieo mây. Chất truyền thống là i-ốt bạc, trong khi chất khác được phát triển tại Đại học Khalifa ở Abu Dhabi, sử dụng công nghệ nano mà các nhà nghiên cứu cho là thích nghi tốt hơn với điều kiện khô nóng ở Vịnh Ba Tư.

Các phi công sẽ rải chất hóa học, hay còn gọi là vật liệu gieo mây, vào nền đám mây (độ cao thấp nhất của đám mây so với mặt đất). Và sau đó, về lý thuyết, vật liệu gieo mây, được tạo thành từ các phân tử hút ẩm (hút nước), sẽ liên kết với hơi nước tạo thành đám mây.

Các hạt kết hợp đó sẽ tiếp tục hút thêm nhiều hơi nước khiến quá trình tạo mưa diễn ra nhanh hơn và giọt mưa thường lớn hơn. Khi hơi nước tích tụ càng nhiều, giọt nước nặng dần, chúng rơi xuống đất tạo thành mưa, các nhà khoa học cho biết.

Mặt hạn chế

Đó là trên lý thuyết. Nhưng nhiều nhà khoa học nghi ngờ về hiệu quả của phương pháp gieo mây.

Một trở ngại lớn đối với nhiều nhà khoa học khí quyển là khó khăn, thậm chí gần như bất khả thi, trong việc thống kê hiệu quả, ghi lại sự gia tăng thực của lượng mưa từ hoạt động nhân tạo.

“Vấn đề là khi bạn gieo mây, bạn không thể biết chắc đám mây sẽ chuyển thành mưa theo cách nào”, hay khi nào trời sẽ mưa như thường mà không cần đến sự can thiệp, Alan Robock, nhà khoa học khí quyển tại Đại học Rutgers, cho biết.

Theo Roy Rasmussen, nhà khoa học cấp cao và là chuyên gia tại Trung tâm Nghiên cứu Khí quyển Quốc gia ở Boulder, bang Colorado, Mỹ, những đám mây tích cao phổ biến nhất vào mùa hè ở UAE và khu vực lân cận có thể hỗn loạn đến mức rất khó xác định hiệu quả việc gieo mây.

Các nhân viên mặt đất đang trang bị cho máy bay ống pháo sáng để phân tán hóa chất vào phần dưới các đám mây. Ảnh: New York Times.

Israel, quốc gia tiên phong trong lĩnh vực gieo mây, đã tạm dừng chương trình vào năm 2021 sau 50 năm, vì dường như nó chỉ mang lại lượng mưa rất thấp. Pinhas Alpert, giáo sư danh dự tại Đại học Tel Aviv, người đã thực hiện một trong những nghiên cứu toàn diện nhất của chương trình, cho biết “nó không hiệu quả về mặt kinh tế.

Trên thực tế, công nghệ gieo mây bắt đầu được phát triển vào năm 1947, khi các nhà khoa học của công ty General Electric làm việc theo hợp đồng quân sự để tìm cách phá băng trên máy bay trong thời tiết lạnh giá và tạo sương mù che khuất chuyển động của binh lính.

Mặc dù công nghệ gieo mây được phát triển dựa trên khoa học cơ bản có vẻ đơn giản, nhưng trên thực tế, có rất nhiều vấn đề. Không phải tất cả đám mây đều có khả năng tạo ra mưa, và ngay cả một đám mây dường như thích hợp để áp dụng công nghệ này cũng có thể không đủ độ ẩm.

Một thách thức khác trong điều kiện khí hậu nóng là các hạt mưa có thể bốc hơi trước khi chạm đất.

Đôi khi tác động của việc gieo mây có thể lớn hơn dự kiến, tạo ra quá nhiều mưa hoặc tuyết. Gió cũng có thể dẫn đến sự dịch chuyển, mang theo đám mây ra khỏi khu vực gieo ban đầu, làm tăng khả năng xảy ra "hậu quả không mong muốn", theo Hiệp hội Khí tượng Mỹ.

“(Chúng ta) có thể biển đổi một đám mây, nhưng chúng ta không biết điều gì sẽ xảy ra sau đó”, James Fleming, nhà khoa học khí quyển tại Đại học Colby ở Maine, Mỹ cho biết.

“Nó có thể tạo ra tuyết, nó cũng có thể tiêu tan. Nó có thể rơi xuống hạ nguồn, nó cũng có thể gây ra cơn bão ở Boston”, ông nói, khi đề cập đến một thí nghiệm gieo mây trên núi Greylock, phía tây Massachusetts.

Đây dường như là những gì đã xảy ra ở UAE vào mùa hè năm 2019, khi hoạt động gieo mây tạo ra trận mưa lớn ở Dubai, đến mức phải bơm nước ra khỏi các khu dân cư bị ngập lụt và trung tâm mua sắm cao cấp.

Dù vậy, bất chấp những khó khăn trong việc thu thập dữ liệu về hiệu quả của việc gieo mây, ông Abdulla Al Mandous, giám đốc Trung tâm Khí tượng và Địa chấn Quốc gia, đồng thời là người lãnh đạo chương trình gieo mây của UAE, cho biết phương pháp này giúp lượng mưa tăng ít nhất 5% hàng năm, và mang lại một tương lai chắc chắn hơn.

Minh An

Theo New York Times