Củng cố pháp luật phòng vệ: Tạo dựng môi trường cạnh tranh công bằng

Đây là đánh giá của Luật sư Nguyễn Thanh Hà - Chủ tịch Công ty Luật SBLAW với phóng viên Báo Công Thương.

Hệ thống pháp luật về phòng vệ thương mại được củng cố, hoàn thiện nhằm tạo "lá chắn" thép bảo vệ ngành sản xuất trong nước. Ảnh: TTXVN

"Lá chắn" bảo vệ ngành sản xuất trong nước

- Pháp luật về phòng vệ thương mại được xem là “lá chắn” quan trọng trong bảo vệ ngành sản xuất nội địa trước sức ép cạnh tranh không lành mạnh từ hàng hóa nhập khẩu. Ông nhìn nhận thế nào về vấn đề này trong bối cảnh hiện nay?

Luật sư Nguyễn Thanh Hà: Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng, các quốc gia, đặc biệt là các nền kinh tế đang phát triển như Việt Nam, vừa đối diện với cơ hội mở rộng thị trường xuất khẩu, vừa đứng trước sức ép cạnh tranh khốc liệt ngay tại thị trường nội địa.

Khi hàng hóa nước ngoài tràn vào với giá rẻ bất thường do bán phá giá, trợ cấp từ Chính phủ nước xuất khẩu hoặc sự gia tăng đột biến không kiểm soát, việc thiết lập các biện pháp phòng vệ thương mại trở thành một nhu cầu tất yếu và cấp bách để bảo vệ ngành sản xuất trong nước. Trong đó, hệ thống pháp luật phòng vệ thương mại chính là công cụ điều tiết, kiểm soát và phản ứng hợp pháp, hiệu quả và đúng chuẩn mực quốc tế.

Theo quy định của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), các thành viên có quyền sử dụng ba biện pháp chính gồm: Chống bán phá giá, chống trợ cấp và tự vệ khi chứng minh được có hành vi vi phạm và thiệt hại thực tế đối với ngành sản xuất trong nước. Pháp luật phòng vệ thương mại của Việt Nam hiện nay đã nội luật hóa các nguyên tắc này tương đối đầy đủ, đặt dưới sự điều chỉnh của Luật Quản lý ngoại thương và các văn bản hướng dẫn thi hành.

Tuy nhiên, vấn đề đặt ra không chỉ là sự tồn tại của quy định pháp lý, mà là khả năng vận hành hiệu quả các quy định đó trong thực tiễn, từ nhận thức của doanh nghiệp, năng lực điều tra của cơ quan quản lý cho đến sự tham gia của các tổ chức tư vấn và luật sư chuyên ngành.

Về mặt chức năng, pháp luật phòng vệ thương mại không nhằm cản trở thương mại mà nhằm đảm bảo môi trường cạnh tranh lành mạnh và bảo vệ sự tồn tại của các ngành sản xuất trong nước trước những "cú sốc" mang tính bất thường từ thương mại quốc tế.

Trong nhiều trường hợp, khi hàng hóa nước ngoài được trợ giá bởi Chính phủ sở tại hoặc bị bán dưới giá thành để thâm nhập thị trường, nếu không có sự can thiệp kịp thời từ phía cơ quan điều tra và áp dụng các biện pháp phù hợp, thì doanh nghiệp nội địa, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa sẽ không thể trụ vững. Khi đó, hậu quả không chỉ là thiệt hại cục bộ về kinh tế mà còn ảnh hưởng đến công ăn việc làm, an ninh lương thực và sự ổn định xã hội nói chung.

- Thời gian qua, Việt Nam đã chủ động tăng cường điều tra, áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại để tạo dựng môi trường cạnh tranh lành mạnh, công bằng. Ông đánh giá gì về tác động, hiệu quả của công tác này?

Luật sư Nguyễn Thanh Hà: Trong một thế giới nơi mà cạnh tranh không chỉ là về giá mà còn về chính sách và thể chế, pháp luật phòng vệ thương mại là trụ cột pháp lý không thể thiếu để bảo đảm tính công bằng, minh bạch trong hoạt động thương mại quốc tế.

Với Việt Nam, việc chủ động sử dụng các công cụ phòng vệ thương mại một cách bài bản, đúng pháp luật và kịp thời, không chỉ giúp bảo vệ lợi ích của doanh nghiệp nội địa, mà còn góp phần nâng cao vị thế quốc gia trên bản đồ thương mại toàn cầu.

Tuy vậy, trên thực tế, số lượng vụ việc phòng vệ thương mại do Việt Nam khởi xướng vẫn còn khá hạn chế nếu so với quy mô nền kinh tế và tốc độ gia tăng nhập khẩu. Nguyên nhân không chỉ đến từ sự phức tạp của quy trình điều tra phòng vệ thương mại, mà còn xuất phát từ sự thiếu hụt về nhận thức, kỹ năng pháp lý và khả năng tập hợp chứng cứ từ phía doanh nghiệp nội địa.

Nhiều doanh nghiệp, ngay cả khi bị thiệt hại rõ ràng, vẫn lúng túng trong việc lập hồ sơ, thống kê chi phí, chứng minh thiệt hại hay phối hợp với cơ quan điều tra. Điều này đòi hỏi một chiến lược lâu dài và toàn diện để phát triển năng lực ứng xử phòng vệ thương mại cho doanh nghiệp, tương tự như việc phát triển năng lực xuất khẩu.

Luật sư Nguyễn Thanh Hà - Chủ tịch Công ty Luật SBLAW

Thúc đẩy xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật phòng vệ thương mại hiện đại

- Mới đây, một nghị định và 5 thông tư mới trong lĩnh vực phòng vệ thương mại đã được ban hành nhằm bảo vệ ngành sản xuất trong nước. Ông chia sẻ gì về việc hệ thống pháp lý về phòng vệ thương mại đang được tăng cường củng cố, hoàn thiện?

Luật sư Nguyễn Thanh Hà: Được biết, hệ thống pháp luật về phòng vệ thương mại Việt Nam đang được củng cố, hoàn thiện. Mới đây, Bộ Công Thương đã ban hành 5 Thông tư, trong đó nổi bật nhất là Thông tư 26/2025/TT‑BCT ban hành ngày 15/5/2025, có hiệu lực từ 1/7/2025, thay thế hoàn toàn Thông tư 37/2019 và Thông tư 42/2023 về các biện pháp chống bán phá giá, chống trợ cấp và tự vệ. Đồng thời, 4 Thông tư bổ sung (số 27 đến 30/2025/TT‑BCT) sửa đổi hướng dẫn tương ứng với các Hiệp định thương mại tự do (FTA) như UKVFTA, EVFTA, RCEP và CPTPP thiết lập khung pháp lý phù hợp từng hiệp định, nâng cao tính linh hoạt trong thực thi phòng vệ thương mại.

Cùng với đó, Nghị định 86/2025/NĐ‑CP của Chính phủ ban hành ngày 11/4/2025 và có hiệu lực đồng thời từ 1/7/2025, đã thay thế Nghị định 10/2018, quy định chi tiết một số điều của Luật Quản lý ngoại thương về cách xác định thiệt hại ngành sản xuất nội địa, chống lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại, xác định trợ cấp, quy trình khởi xướng, rà soát, gia hạn và chấm dứt biện pháp phòng vệ thương mại; văn bản gồm 6 chương với 117 điều chi tiết và rõ ràng.

Sự kết hợp giữa Thông tư 26/2025 và Nghị định 86/2025 tạo nên một hành lang pháp lý đồng bộ, giúp minh bạch thủ tục, tăng năng lực bảo vệ ngành sản xuất nội địa, bảo đảm tuân thủ các nghĩa vụ thương mại quốc tế và nâng mức minh bạch trong các vụ việc phòng vệ thương mại.

Mặt khác, việc áp dụng chính sách pháp lý mới như Thông tư 26/2025/TT‑BCT và Nghị định 86/2025/NĐ‑CP, Việt Nam đã chuyển mình sang một giai đoạn pháp lý phòng vệ thương mại đồng bộ, minh bạch và phù hợp với chuẩn mực quốc tế. Đây là bước đi quan trọng để bảo vệ ngành sản xuất trong nước trong bối cảnh hội nhập sâu rộng.

Tuy nhiên, để thực thi hiệu quả, cần chú trọng đào tạo chuyên môn lực lượng điều tra, đầu tư công nghệ. Đồng thời, hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ (SMEs) trong việc tuân thủ báo cáo định kỳ, lập hồ sơ yêu cầu hợp lệ. Bởi nếu doanh nghiệp thiếu dữ liệu đáng tin hoặc cơ quan điều tra thiếu năng lực phản biện, khung pháp luật chỉ mang tính hình thức. Ngoài ra, cần duy trì cơ chế phản biện nội địa trước khi công khai quyết định để giảm thiểu rủi ro tranh chấp quốc tế.

- Trong thời gian tới, theo ông, Bộ Công Thương cần tiếp tục phát huy vai trò như thế nào để nâng cao năng lực thực thi pháp luật phòng vệ thương mại?

Luật sư Nguyễn Thanh Hà: Để bảo vệ lợi ích chính đáng của các ngành sản xuất trong nước và đảm bảo một môi trường cạnh tranh công bằng, việc xây dựng và hoàn thiện một hệ thống pháp luật phòng vệ thương mại vững mạnh, hiện đại và hiệu quả là yêu cầu cấp thiết. Trong tiến trình này, Bộ Công Thương đóng một vai trò trung tâm, mang tính chiến lược và đa chiều.

Trước hết, trọng trách hàng đầu của Bộ Công Thương là giữ vai trò chủ trì, dẫn dắt trong việc kiến tạo và hoàn thiện khung khổ pháp lý về phòng vệ thương mại. Sự chủ động của Bộ trong việc tham mưu Chính phủ ban hành Nghị định số 86/2025/NĐ-CP và trực tiếp ban hành loạt 05 Thông tư mới (có hiệu lực từ ngày 01/07/2025) là minh chứng rõ nét cho vai trò này.

Những nỗ lực này không chỉ nhằm lấp đầy các khoảng trống pháp lý mà các văn bản cũ để lại, mà còn hiện đại hóa quy trình, chi tiết hóa các nội dung cốt lõi như cách xác định thiệt hại, quy trình điều tra chống lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại và các thủ tục rà soát.

Hơn nữa, việc ban hành các thông tư hướng dẫn thực thi cam kết phòng vệ thương mại trong các FTA như CPTPP, EVFTA, UKVFTA khẳng định tầm nhìn của Bộ Công Thương trong việc nội luật hóa các tiêu chuẩn quốc tế, giúp Việt Nam vừa thực thi đầy đủ nghĩa vụ, vừa tận dụng hiệu quả các quy định của sân chơi chung để bảo vệ lợi ích quốc gia.

Bên cạnh đó, một hệ thống pháp luật tân tiến chỉ phát huy giá trị khi được tổ chức thực thi một cách nghiêm minh, khách quan và hiệu quả. Do đó, vai trò của Bộ Công Thương trong thời gian tới là phải đảm bảo năng lực và tính chuyên nghiệp của cơ quan điều tra (Cục Phòng vệ thương mại). Điều này đòi hỏi sự đầu tư bài bản vào việc đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, am tường pháp luật quốc tế, tài chính và nghiệp vụ điều tra.

Song song đó, Bộ Công Thương phải đảm bảo các quy trình điều tra được tiến hành minh bạch, công bằng theo đúng các quy định mới tại Thông tư số 26/2025/TT-BCT, tôn trọng quyền và nghĩa vụ của tất cả các bên liên quan.

Việc sử dụng các công cụ phòng vệ thương mại hợp lý, đúng quy định của WTO sẽ giúp bảo vệ sản xuất trong nước chính đáng. Đồng thời, hạn chế tối đa nguy cơ bị các đối tác thương mại kiện trả đũa.

- Xin cảm ơn ông!

Bảo Thoa