Chuyên nghiệp hóa công tác quản lý đầu tư xây dựng hạ tầng phục vụ hoạt động đối ngoại

Để triển khai hiệu quả hoạt động này, chiều 15/10, Cục Phục vụ Ngoại giao đoàn đã tổ chức hội thảo khoa học “Cơ sở pháp lý, quy chế hoạt động Ban Quản lý dự án (QLDA) đầu tư xây dựng chuyên ngành của Bộ Ngoại giao để thực hiện các dự án trong nước, ngoài nước và các gói thầu quốc tế”. Hội thảo nằm trong khuôn khổ đề tài cấp Bộ “Ban QLDA đầu tư xây dựng chuyên ngành của Bộ Ngoại giao: Khung pháp lý và quy chế hoạt động” do ông Ngô Phương Nghị, Cục trưởng Cục Phục vụ Ngoại giao đoàn làm Chủ nhiệm.

Yếu tố then chốt bảo đảm hiệu quả đầu tư công

Cục trưởng Cục Phục vụ Ngoại giao Ngô Phương Nghị cho rằng công tác quản lý dự án đầu tư xây dựng tại Việt Nam đang trong quá trình chuyển đổi từ cơ chế hành chính sang chuyên nghiệp, minh bạch, phân cấp, phân quyền và có trách nhiệm giải trình. (Ảnh: Thành Long)

Trong bối cảnh đất nước đang phát triển mạnh mẽ, hoạt động QLDA đầu tư xây dựng trở thành yếu tố then chốt bảo đảm hiệu quả đầu tư công và phát triển hạ tầng bền vững.

Theo ông Ngô Phương Nghị, nhìn chung, công tác QLDA đầu tư xây dựng tại Việt Nam đang trong quá trình chuyển đổi từ cơ chế hành chính sang chuyên nghiệp, minh bạch, phân cấp, phân quyền và có trách nhiệm giải trình. Các Ban QLDA cấp Bộ và địa phương đã từng bước chuẩn hóa bộ máy, hoàn thiện quy trình quản lý, ứng dụng công nghệ thông tin (BIM, quản lý hợp đồng số) nhằm nâng cao hiệu quả đầu tư. Tuy nhiên, để đạt được sự đồng bộ và bền vững, cần tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý, tăng cường đào tạo nhân lực chuyên sâu, phân định rõ chức năng, quyền hạn của các chủ thể tham gia và đặc biệt là xây dựng mô hình Ban quản lý dự án chuyên ngành có tính chuyên nghiệp cao, bảo đảm phù hợp với yêu cầu phát triển trong giai đoạn mới.

Về thực trạng hoạt động QLDA đầu tư xây dựng tại Bộ Ngoại giao, ông Ngô Phương Nghị cho rằng, trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế sâu rộng, Bộ đảm nhiệm vai trò trung tâm trong triển khai các dự án đối ngoại, từ xây dựng cơ sở hạ tầng đến hợp tác song phương, đa phương. Với gần 100 cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài và nhiều công trình trong nước, các dự án đầu tư xây dựng của Bộ không chỉ đáp ứng nhu cầu công vụ mà còn thể hiện hình ảnh quốc gia trên trường quốc tế.

Hiện nay, Bộ Ngoại giao quản lý đa dạng các loại hình dự án, từ công trình trụ sở, cải tạo, sửa chữa trong nước đến xây dựng cơ quan đại diện ở nước ngoài. Tuy nhiên, do chưa có Ban QLDA chuyên ngành, việc tổ chức và thực hiện dự án chủ yếu theo cơ chế phân tán. Các dự án do Bộ quản lý sử dụng nhiều nguồn vốn khác nhau – vốn đầu tư công, ngân sách nhà nước, ODA và vốn vay ưu đãi. Dù đạt được nhiều kết quả tích cực, hoạt động QLDA của Bộ vẫn đối mặt với những thách thức đáng kể.

Toàn cảnh buổi hội thảo. (Ảnh: Thành Long)

Do đó, Cục trưởng Cục Phục vụ Ngoại giao đoàn đã đề xuất thành lập Ban QLDA chuyên ngành theo ba phương án: (i) Thành lập mới Ban QLDA chuyên ngành đứng độc lập chịu sự quản lý trực tiếp của Bộ Ngoại giao, có tư cách pháp nhân, con dấu và tài khoản riêng; (ii) thành lập Ban QLDA chuyên ngành trong một đơn vị sự nghiệp công lập thuộc Bộ Ngoại giao; (iii) chuyển đổi, nâng cấp một đơn vị QLDA có sẵn thành Ban QLDA chuyên ngành. Ban này sẽ quản lý toàn bộ các dự án đầu tư xây dựng của Bộ, trong và ngoài nước, dựa trên nguyên tắc minh bạch, thống nhất, khả thi, phù hợp đặc thù ngoại giao, đầu tư quốc tế và tuân thủ các quy định hiện hành của pháp luật Việt Nam.

Yêu cầu chiến lược và đặc thù

Trình bày bức tranh tổng thể về công tác quản lý dự án đầu tư xây dựng tại các bộ, ngành ở Việt Nam hiện nay, TS. Nguyễn Văn Đức, Giảng viên khoa Xây dựng, Trường Đại học Kiến trúc Hà Nội phân tích tính đặc thù của các dự án thuộc Bộ Ngoại giao và sự cần thiết thành lập một Ban QLDA chuyên ngành trực thuộc Bộ.

TS. Nguyễn Văn Đức, Giảng viên khoa Xây dựng, Trường Đại học Kiến trúc Hà Nội nhấn mạnh tính đặc thù trong công tác đầu tư xây dựng của Bộ Ngoại giao. (Ảnh: Thành Long)

Theo ông, hệ thống pháp luật hiện nay về quản lý dự án đầu tư xây dựng đã tương đối hoàn thiện, tạo nền tảng quan trọng cho quá trình chuyên nghiệp hóa hoạt động đầu tư công. Nhờ vậy, hầu hết các bộ, ngành giờ đây đều đã hình thành hệ thống Ban QLDA chuyên ngành hoặc khu vực phù hợp với đặc thù đầu tư của từng lĩnh vực.

Từ thực tiễn đó, TS. Nguyễn Văn Đức nhấn mạnh tính đặc thù trong công tác đầu tư xây dựng của Bộ Ngoại giao. Các dự án của Bộ không chỉ đa dạng về loại hình, từ trụ sở cơ quan đại diện, trung tâm văn hóa đến khu nhà công vụ và công trình hậu cần, mà còn phải đáp ứng yêu cầu kỹ thuật, an ninh, bảo mật và bản sắc kiến trúc Việt Nam, đồng thời tuân thủ quy định xây dựng của nước sở tại. Ngoài ra, nguồn vốn của Bộ Ngoại giao mang tính chất đặc thù, gồm cả ngân sách nhà nước, viện trợ song phương, vốn ODA và các hình thức hợp tác công - tư, đòi hỏi trình độ quản lý tài chính và pháp lý quốc tế cao.

TS. Nguyễn Văn Đức khẳng định, việc thành lập BQLDA chuyên ngành không chỉ là giải pháp kỹ thuật - tổ chức nhằm nâng cao hiệu quả quản lý dự án trong nước và quốc tế mà còn là bước đi mang tính chiến lược, góp phần khẳng định vị thế và uy tín của Bộ Ngoại giao Việt Nam trên trường quốc tế. Thông qua mô hình này, Bộ sẽ có công cụ chuyên trách, đủ năng lực để quản lý hiệu quả các dự án, bảo đảm chất lượng, tiến độ, chi phí, đồng thời tăng cường minh bạch, trách nhiệm giải trình và phát huy tối đa hiệu quả sử dụng vốn nhà nước.

PGS.TS. Trần Chủng, nguyên Cục trưởng Cục Giám định Nhà nước về chất lượng công trình xây dựng đề nghị tham khảo các mô hình quản lý hiện đại trên thế giới nhằm tinh gọn thủ tục hành chính và nâng cao hiệu quả. (Ảnh: Thành Long)

Về phần mình, PGS.TS. Trần Chủng, nguyên Cục trưởng Cục Giám định Nhà nước về chất lượng công trình xây dựng nhấn mạnh, ngành Ngoại giao tuy có phạm vi hoạt động rộng và đặc thù riêng, song trong công tác quản lý dự án vẫn cần tuân thủ các quy định chung của pháp luật. Theo ông, chính những đặc thù của Ngành sẽ quyết định mô hình tổ chức và phương thức quản lý phù hợp, hiệu quả.

PGS.TS. Trần Chủng cũng đánh giá cao việc Bộ Ngoại giao tổ chức chuyên đề, coi đây là dịp để nhìn rõ hơn đặc thù của các công trình ngoại giao, gắn liền với an ninh, đối ngoại và hình ảnh quốc gia, đòi hỏi mô hình quản lý riêng, chuyên nghiệp và linh hoạt. Do đó, ông đề nghị tham khảo các mô hình quản lý hiện đại trên thế giới nhằm tinh gọn thủ tục hành chính và nâng cao hiệu quả. Đối với lĩnh vực hạ tầng, ông khuyến nghị hướng tới mô hình hợp tác công – tư hiệu quả, vừa tiết kiệm chi phí vừa đảm bảo chất lượng công trình.

Chuẩn hóa quy chế để tháo gỡ “điểm nóng” thực tiễn

Trong bối cảnh Việt Nam mở rộng mạng lưới cơ quan đại diện ở nước ngoài, các công trình ngoại giao có giá trị lớn và chịu sự chi phối của nhiều hệ thống pháp luật khác nhau, khiến việc quản lý hợp đồng EPC (thiết kế - cung ứng - thi công) trở nên phức tạp và tiềm ẩn nhiều rủi ro. Theo PGS.TS Nguyễn Duy Đạt, Viện trưởng Viện Kinh doanh quốc tế và Logistics, Đại học Thương mại, khi chủ đầu tư là các cơ quan ngoại giao, vốn không chuyên sâu về kỹ thuật xây dựng, nguy cơ phát sinh tranh chấp, vượt chi phí, chậm tiến độ hoặc vi phạm quy định nước sở tại càng cao.

Theo PGS.TS Nguyễn Duy Đạt, Viện trưởng Viện Kinh doanh quốc tế và Logistics, Đại học Thương mại kiến nghị thành lập Ban QLDA đầu tư xây dựng chuyên ngành của Bộ Ngoại giao hoạt động như đầu mối pháp lý – kỹ thuật – tài chính trong quản lý các dự án EPC. (Ảnh: Thành Long)

Chỉ ra các rủi ro thường gặp trong hợp đồng EPC quốc tế bao gồm: Xung đột pháp lý giữa luật Việt Nam và luật nước sở tại, biến động tỷ giá, khác biệt tiêu chuẩn kỹ thuật, và cơ chế giải quyết tranh chấp bằng trọng tài quốc tế tốn kém, PGS.TS. Nguyễn Duy Đạt tham luận kiến nghị thành lập Ban QLDA đầu tư xây dựng chuyên ngành của Bộ Ngoại giao hoạt động như đầu mối pháp lý – kỹ thuật – tài chính trong quản lý các dự án EPC. Đồng thời, cần xây dựng Quy chế quản lý hợp đồng EPC có yếu tố đối ngoại với các mẫu hợp đồng song ngữ, quy trình chuẩn hóa và cơ chế phối hợp liên bộ.

Bên cạnh đó, ông đề xuất tăng cường đào tạo cán bộ về FIDIC, trọng tài quốc tế, bảo hiểm và tài chính ngoại tệ, cũng như ứng dụng công nghệ số trong quản lý dự án.

Theo đó, việc hoàn thiện khung pháp lý và quy chế hoạt động cho Ban QLDA chuyên ngành là giải pháp căn cơ nhằm nâng cao hiệu quả đầu tư công, bảo đảm tính minh bạch, chuyên nghiệp và uy tín quốc gia trong các dự án xây dựng mang tính đối ngoại của Việt Nam.

Ông Nguyễn Minh Tuấn, Trưởng Phòng đầu tư xây dựng Cục Quản trị Tài vụ, Bộ Ngoại giao cho rằng cần sớm thành lập một đơn vị quản lý đầu tư – xây dựng chuyên trách để hỗ trợ toàn diện cho các cơ quan đại diện. (Ảnh: Thành Long)

Trong khi đó, ông Nguyễn Minh Tuấn, Trưởng Phòng đầu tư xây dựng Cục Quản trị Tài vụ, Bộ Ngoại giao nhận định, công tác quản lý dự án tại các cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài đang đối mặt với nhiều khó khăn do đặc thù về pháp lý, ngôn ngữ và điều kiện triển khai. Theo đó, hoạt động của các cơ quan đại diện phải tuân theo ba nguyên tắc pháp lý: Pháp luật nước sở tại, điều ước quốc tế và pháp luật Việt Nam. Tuy nhiên, việc thực thi nguyên tắc “ưu tiên pháp luật nước sở tại” theo Nghị định 104 gặp nhiều vướng mắc do khác biệt hệ thống và rào cản ngôn ngữ, khiến quá trình lập và đấu thầu dự án thường bị kéo dài, tốn kém. Trong khi đó, các cơ quan đại diện lại thiếu nhân lực chuyên môn và không thể theo dõi sát sao tiến độ.

Do đó, ông Nguyễn Minh Tuấn cho rằng cần sớm thành lập một đơn vị quản lý đầu tư – xây dựng chuyên trách để hỗ trợ toàn diện cho các cơ quan đại diện, đồng thời khẳng định quản lý dự án của các cơ quan đại diện là “điểm nóng” thực tiễn, đòi hỏi cách tiếp cận linh hoạt, có bộ máy và con người đủ năng lực để thực hiện. Ông cũng bày tỏ hy vọng các nghiên cứu và hội thảo tiếp theo sẽ đi sâu vào việc đề xuất mô hình tổ chức, cơ chế vận hành cụ thể và khả thi, góp phần giúp Bộ Ngoại giao tháo gỡ những vướng mắc trong lĩnh vực này.

***

Qua hội thảo, các đại biểu tham dự đã làm rõ cơ sở pháp lý, quy chế hoạt động và mô hình tổ chức của Ban QLDA đầu tư xây dựng chuyên ngành thuộc Bộ Ngoại giao và tham khảo ý kiến của các chuyên gia, nhà khoa học, cơ quan quản lý để hoàn thiện nội dung nghiên cứu và sản phẩm của đề tài khoa học cấp Bộ năm 2025.

Bên cạnh đó, các vấn đề liên quan thực trạng hoạt động QLDA của các bộ, ngành và của Bộ Ngoại giao; cơ sở pháp lý, quy chế hoạt động Ban QLDA chuyên ngành của Bộ Ngoại giao; quy định, chuẩn mực quốc tế về tổ chức Ban QLDA có yếu tố đối ngoại, sử dụng nguồn vốn ODA, hợp đồng EPC cũng được thảo luận chi tiết.

Hội thảo không chỉ góp phần hoàn thiện kết quả nghiên cứu của đề tài khoa học cấp Bộ năm 2025, mà còn mở ra hướng tiếp cận mới trong xây dựng mô hình quản lý dự án chuyên nghiệp, hiện đại, phù hợp với đặc thù hoạt động đối ngoại của Bộ Ngoại giao. Đây sẽ là nền tảng quan trọng để nâng cao hiệu quả đầu tư xây dựng, phục vụ thiết thực cho công tác đối ngoại trong giai đoạn phát triển mới.

Ngọc Anh