Chuyên gia lý giải việc tiểu thương đóng cửa nghỉ bán hàng vì lo bị kiểm tra xuất xứ hàng hóa

Cán bộ thuế Chi cục Thuế Khu vực I hướng dẫn hộ kinh doanh triển khai hóa đơn điện tử từ máy tính tiền. Ảnh: HG

“Mập mờ” nguồn gốc xuất xứ

Nhiều tiểu thương cho biết, từ nhiều năm qua, do coi nhẹ vấn đề nguồn gốc hàng hóa, nên họ thường nhập từ nhiều nguồn không chính thức như hàng xách tay từ Trung Quốc, Thái Lan... hầu như sản phẩm không có chứng từ xuất xứ.

Một tiểu thương bán quần áo trên phố Hàng Đào (Hà Nội) cho biết, của hàng hiện có hàng trăm mẫu mã quần áo, giày dép được nhập qua nhiều kênh khác nhau, sức mua chậm, nên lượng hàng tồn kho lớn. Trong khi nhiều năm nay, một bộ phận tiểu thương, hộ kinh doanh nhỏ lẻ đều không để tâm đến chứng từ nguồn gốc, hóa đơn giao dịch, lo sợ bị phạt.

Hà Nội và các địa phương trong cả nước đang thực hiện cao điểm đợt đấu tranh ngăn chặn, đẩy lùi tình trạng buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả và xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ. Nếu bị lực lượng quản lý thị trường kiểm tra, nhiều tiểu thương khó giải trình, nên đã đóng cửa tạm thời. Tình trạng này cũng xảy ra tương tự tại chợ Ninh Hiệp, thậm chí một số địa phương khác như Bắc Kạn...

Theo Giảng viên, chuyên gia Võ Nhật Minh, ở khía cạnh quản lý vĩ mô trong thời hội nhập quốc tế, thực trạng này là thách thức lớn cho Nhà nước. Doanh nghiệp bất kể quy mô, đều phải có nghĩa vụ pháp lý về minh bạch xuất xứ hàng hóa, cũng như đóng thuế.

Hàng giả, hàng nhái không chỉ xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ, mà còn làm méo mó thị trường và tiềm ẩn nguy cơ ảnh hưởng đến sức khỏe người tiêu dùng. Nhiều tiểu thương tại các chợ như: Saigon Square hay An Đông (TP Hồ Chí Minh) thường giao dịch tiền mặt trao tay, không hóa đơn, không kê khai đầy đủ, dẫn đến thất thoát nguồn thu ngân sách.

“Việc truy quét tại các điểm bán lẻ như Saigon Square, dù cần thiết, nhưng mới chỉ là phần ngọn của vấn đề. Nguồn hàng nhập lậu từ Trung Quốc, Thái Lan hay Campuchia vẫn tràn vào nội địa qua các đường dây tinh vi. Nếu không có giải pháp kiểm soát chặt chẽ tại cửa khẩu và các kênh nhập khẩu, ‘tiêu diệt’ hàng nhái tại chợ chỉ là biện pháp tạm thời, thậm chí có thể đẩy hoạt động này vào ‘chợ đen’, khó kiểm soát hơn”, ông Võ Nhật Minh cho biết.

Để giải quyết vấn đề này cần có cách tiếp cận toàn diện, cân bằng giữa thực thi pháp luật, bảo vệ người tiêu dùng và hỗ trợ tiểu thương. Truy quét hàng nhái là cần thiết, nhưng nếu chỉ dừng ở đó, không giải quyết nguồn cung nhập lậu hay nhu cầu của thị trường, vấn đề sẽ luẩn quẩn.

“Chính sách chống hàng giả, hàng nhái cũng như quy trình minh bạch xuất xứ nguồn hàng, cần có lộ trình, tránh triển khai đột ngột. Trong lộ trình đó, nhà quản lý cần trả lời rõ ràng: Hàng hóa đang tồn kho liệu có bị truy xuất nguồn gốc, tịch thu hay tiêu hủy? Tiểu thương có bao nhiêu thời gian để chuẩn bị hóa đơn chứng từ, thiết bị ghi nhận doanh thu; đầu mối nào sẽ hỗ trợ họ các thủ tục hành chính, pháp lý... Đây là những giải pháp trước mắt để nối lại các cuộc giao tiếp cần thiết giữa nhà chức trách, thuế vụ và tiểu thương; mở lại những gian hàng và hoạt động mua bán quen thuộc...”, ông Võ Nhật Minh đề xuất.

Đề xuất phân loại đối tượng trong xuất HĐĐT

Ngoài một bộ phận tiểu thương kinh doanh hàng giả, hàng nhái, sợ bị lực lượng chức năng xử lý, nên phải đóng cửa, cũng có cả nguyên nhân tiểu thương lo sợ hàng không có hóa đơn đầu vào.

Theo Nghị định số 70/2025/NĐ-CP, kể từ tháng 6/2025, toàn bộ hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh nộp thuế theo phương pháp khoán có doanh thu từ 1 tỷ đồng/năm trở lên và hoạt động trong lĩnh vực bán lẻ, cung cấp hàng hóa dịch vụ trực tiếp cho người tiêu dùng sẽ phải xuất hóa đơn điện tử (HĐĐT) từ máy tính tiền. Để áp dụng HĐĐT từ máy tính tiền, hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh phải có máy tính tiền, máy in hóa đơn, đăng ký và cài đặt hệ thống, phần mềm bán hàng phù hợp.

Ông Mai Sơn, Phó Cục trưởng Cục Thuế cho biết, việc triển khai áp dụng HĐĐT từ máy tính tiền đối với các hộ kinh doanh khoán theo Nghị định số 70 là bước chuyển lớn, có tính chất nền tảng trong lộ trình thực hiện xóa bỏ hình thức thuế khoán từ năm 2026. Hộ kinh doanh sẽ chuyển sang cơ chế tự khai, tự nộp, theo đúng định hướng tại Nghị quyết số 68 về phát triển kinh tế tư nhân của Trung ương.

Trước tình trạng một số hộ kinh doanh không muốn chuyển khoản hoặc cố tình ghi sai nội dung chuyển khoản nhằm “né” thuế, bà Nguyễn Thị Cúc, Chủ tịch Hội Tư vấn thuế Việt Nam (VTCA) khẳng định, đây có thể được coi là hành vi trốn thuế.

Theo ông Mai Sơn, đây chỉ là một vài trường hợp cá biệt, phần lớn các hộ kinh doanh vẫn chấp hành tốt quy định, việc thu tiền qua App, chuyển khoản vẫn diễn ra bình thường. "Cũng có tình trạng người kinh doanh online sử dụng tài khoản người khác, không chính chủ, hoặc cố tình không ghi nội dung chuyển khoản để né thuế. Chúng tôi có đủ cơ sở dữ liệu dùng chung từ các bộ, ngành liên quan như Ngân hàng Nhà nước, Bộ Công Thương, Bộ Công an…, kể các các sàn thương mại điện tử, sàn vận chuyển để đối chiếu. Trường hợp thu bằng tiền mặt vẫn có thể kiểm tra qua code ship", ông Mai Sơn cho biết.

Việc người kinh doanh thông báo tăng giá bán với lý do tăng thuế, theo bà Nguyễn Thị Cúc là không hợp lý bởi chính sách thuế không thay đổi. Từ trước đến nay, đối với thương mại bán buôn, bán lẻ đối với hộ kinh doanh vẫn là 1,5%/doanh thu, không kể thanh toán bằng tiền mặt hay chuyển khoản. Đối với kinh doanh ăn uống là 4,5%/doanh thu (trong đó 3% thuế giá trị gia tăng - GTGT và 1,5% thuế thu nhập cá nhân). Nghị định 70/2025/NĐ-CP có hiệu lực từ 1/6/2025 lại tăng giá bán, vậy có phải từ xưa đến nay không tuân thủ pháp luật thuế không?", bà Nguyễn Thị Cúc đặt vấn đề.

Tuy nhiên, bà Nguyễn Thị Cúc cũng cho biết bà cũng nhận nhiều cuộc gọi băn khoăn xung quanh quy định xóa bỏ hình thức thuế khoán đối với hộ kinh doanh, hộ kinh doanh có doanh thu từ 1 tỷ đồng thực hiện HĐĐT khởi tạo từ máy tính tiền.

Đơn cử, trường hợp hộ kinh doanh Đỗ Thị Kim Khánh đang gặp vướng hàng tồn kho không nhập được vào phần mềm xuất hóa đơn mà phải nhập vào một phần mềm khác sau đó mới tổng hợp. Cùng với đó, danh mục hàng tồn để giá bán không hợp lý vì thực tế có giá sỉ, giá lẻ hay hàng lỗi mốt bán giá thấp không xuất được hóa đơn. "Đa phần hộ kinh doanh đều là người lớn tuổi, trình độ công nghệ hạn chế, rất cần cơ quan thuế hỗ trợ…", bà Đỗ Thị Kim Khánh đề nghị.

Theo bà Nguyễn Thị Cúc, cũng cần phân loại đối tượng xuất HĐĐT được ngay và nghiên cứu đối tượng chưa xuất được hóa đơn thì có thể chuyển dữ liệu đến người mua cơ quan thuế và in hóa đơn sau. Nhiều sạp hàng, siêu thị mini đã có máy tính tiền, máy POS để xuất hóa đơn. Nhưng tại các chợ, việc kết nối thiết bị in hóa đơn còn nhiều khó khăn.

Đại diện VTCA kiến nghị cơ quan Thuế nghiên cứu giải pháp linh hoạt hơn, ví dụ gửi hóa đơn qua Zalo thay vì yêu cầu in ngay tại chỗ. Ngoài ra, cơ quan Thuế cần có giải pháp để hộ kinh doanh yên tâm chuyển đổi sang sử dụng hóa đơn điện tử. Đồng thời, nên có phương án "cắt khúc", không truy thu lại phần thuế khoán cũ từ trước ngày 1/1/2026.

Minh Phương/Báo Tin tức và Dân tộc