Chuyên gia cảnh báo chứng loạn thần do AI ở Gen Z và Gen Alpha

Hiện tượng được gọi là “AI psychosis” (loạn thần do AI) này đang làm mờ ranh giới giữa thực tại và tương tác ảo. Các chuyên gia cảnh báo sự phụ thuộc này có thể là dấu hiệu của sự cô đơn sâu sắc hơn và phản ánh một cơ chế đối phó mới trong một thế giới đầy áp lực cảm xúc.

Một không gian an toàn và có kiểm soát

“Gen Z và Gen Alpha đã lớn lên trong một thế giới siêu số, nơi công nghệ gắn chặt vào đời sống hằng ngày. Họ tự nhiên có xu hướng tìm đến các chatbot AI vì những nền tảng này sẵn sàng 24/7, phản hồi tức thì và được coi là không phán xét,” bà Arpita Kohli, nhà tâm lý học lâm sàng tại Bệnh viện PSRI, New Delhi, Ấn Độ cho biết.

AI mang lại một cảm giác an toàn về mặt cảm xúc mà một số người có thể thiếu trong các mối quan hệ với con người, đặc biệt là những người từng trải qua sang chấn hoặc lo âu xã hội. “Những người này có thể gặp khó khăn trong việc bộc lộ cảm xúc ở thế giới thực, đơn giản vì họ cảm thấy thoải mái hơn với sự dự đoán trước được của những cuộc trò chuyện với chatbot,” bà Arpita nói thêm.

Nhận thức và cân bằng

Sự phụ thuộc ngày càng tăng vào AI cần được chú ý một cách thận trọng. Bác sĩ Pavitra Shankar, chuyên gia tâm thần tại Aakash Healthcare, New Delhi, khuyến nghị thiết kế AI có đạo đức để khuyến khích kết nối ngoại tuyến và kêu gọi các chính sách chăm sóc sức khỏe tinh thần kỹ thuật số nhằm hỗ trợ cách sử dụng lành mạnh hơn.

Sử dụng không kiểm soát dễ dẫn đến phụ thuộc, hình thành chứng loạn thần do AI ở giới trẻ - Ảnh: msn.com

“Chúng ta không cần loại bỏ AI khỏi các không gian cảm xúc, nhưng phải đảm bảo rằng nó đóng vai trò bổ sung chứ không thay thế sự kết nối giữa con người,” bác sĩ Pavitra cho biết, đồng thời chia sẻ một số mẹo hữu ích để tránh lệ thuộc vào AI, đó chính là:

- Nhận thức cảm xúc: AI không thể thực sự thấu cảm, vì vậy hãy ưu tiên giao tiếp với con người để xử lý cảm xúc.

- Giới hạn dùng AI cho hỗ trợ cảm xúc: Khi căng thẳng hoặc buồn bã, hãy trò chuyện với người mà bạn tin tưởng thay vì tìm đến chatbot.

- Tham gia hoạt động ngoại tuyến: Thường xuyên rời xa màn hình. Tham gia câu lạc bộ, sự kiện hoặc hoạt động tình nguyện để xây dựng mối quan hệ ngoài đời thực.

- Thực hành “giải độc kỹ thuật số” (digital detox): Lên kế hoạch dành thời gian tránh xa thiết bị để giảm sự phụ thuộc cảm xúc vào AI.

- Củng cố các mối liên kết con người: Để AI hỗ trợ nhưng không thay thế hoàn toàn các mối quan hệ thực tế.

Mức độ tiếp xúc và thói quen sử dụng AI của giới trẻ Việt Nam

Gen Z tại Việt Nam ngày càng gắn bó với các công cụ như ChatGPT và nhiều chatbot AI khác để cập nhật tin tức, học tập và trò chuyện hằng ngày, thay thế dần cho các kênh truyền thống như báo in hay truyền hình. Sự hấp dẫn của các nền tảng này đến từ khả năng phản hồi nhanh chóng, sẵn sàng 24/7 và đặc biệt là mang lại cảm giác “không phán xét”, tạo nên một không gian an toàn để bày tỏ suy nghĩ. Nhiều bạn trẻ tìm đến AI như một “người bạn tâm sự” nhằm giải tỏa áp lực tinh thần, nhất là trong bối cảnh dịch vụ hỗ trợ sức khỏe tâm thần còn thiếu và khoảng cách thế hệ khiến việc chia sẻ với gia đình hoặc bạn bè đôi khi khó khăn.

Giới trẻ Việt Nam - những người lớn lên cùng thời đại kỹ thuật số - Ảnh: Internet

Bên cạnh đó, một số trào lưu trên mạng cho thấy giới trẻ có xu hướng “nhân hóa” AI, coi chúng như thầy bói hoặc bạn thân, thường xuyên hỏi ý kiến về học tập, nghề nghiệp hay chuyện tình cảm dù câu trả lời đôi khi chưa được kiểm chứng, nhưng vẫn được đón nhận vì đáp ứng nhu cầu đồng hành và lắng nghe.

Bối cảnh hạ tầng số và phạm vi ảnh hưởng ở Việt Nam

Việt Nam sở hữu nền tảng kết nối số rộng và sâu, tạo điều kiện để Gen Z và Gen Alpha tương tác với AI mọi lúc, mọi nơi. Tỷ lệ người dùng internet cao, phổ cập di động rộng khắp, cùng tốc độ mạng cố định và di động liên tục được cải thiện giúp trải nghiệm thời gian thực với chatbot, ứng dụng học tập và nội dung video ngắn diễn ra trơn tru.

Trong hệ sinh thái đó, Gen Alpha, thế hệ lớn lên “thuần số” tiếp cận trợ lý ảo từ rất sớm và nhanh chóng hình thành thói quen để AI “lọc và tóm tắt” thông tin, gợi ý nội dung theo sở thích, thậm chí hỗ trợ học tập hằng ngày.

Phạm vi ảnh hưởng không chỉ dừng ở thói quen tiêu thụ thông tin, AI còn dần tham gia vào các quyết định học đường, định hướng kỹ năng, giao tiếp xã hội trực tuyến và giải trí, qua đó mở rộng tác động đến sức khỏe tinh thần và cách các em xây dựng bản sắc số.

Tuy nhiên, trong môi trường mạng xã hội dày đặc nội dung được cá nhân hóa bởi thuật toán, việc dựa nhiều vào AI để tiếp nhận tin tức làm tăng rủi ro và nhiễu thông tin nếu thiếu kỹ năng số, cơ chế hướng dẫn từ gia đình, nhà trường và các thiết kế khuyến khích kết nối đời thực.

Lê Hà