Chiến khu Đ - vùng đất lịch sử vươn mình

Đến với vùng đất Chiến khu Đ ở Đồng Nai những ngày mùa khô tháng 3, du khách không chỉ được nghe những câu chuyện lịch sử hào hùng một thời và cảm nhận những sắc thái văn hóa đặc sắc của dân tộc Chơro, mà còn được khám phá, hòa mình vào không gian xanh bạt ngàn của rừng nguyên sinh và tật mắt thưởng lãm “con đường hoa” khoe sắc trên đường ĐT 761 trải dài từ Mã Đà vào tận Bà Hào...

Con đường hoa rực rỡ khoe sắc trên tỉnh lộ 761. Ảnh: Khu Bảo tồn thiên nhiên - văn hóa Đồng Nai

Hồi sinh vùng đất lịch sử

Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, Chiến khu Đ là vùng chiến địa ác liệt giữa ta và địch. Với vị thế trung tâm tiếp giáp các tỉnh khu vực miền Đông, có rừng rậm, suối sâu, hệ động thực vật phong phú, Chiến khu Đ là khu vực lý tưởng cho việc tập kết lực lượng, cất giấu kho tàng, vũ khí và phát triển mọi mặt của một căn cứ địa kháng chiến lâu dài. Vì vậy, Trung ương Cục, Khu ủy, Bộ Tư lệnh quân khu chọn làm nơi đứng chân và xây dựng căn cứ Trung ương Cục miền Nam (1961-1962), căn cứ Khu ủy miền Đông Nam Bộ (1962-1967) và căn cứ Địa đạo Suối Linh, từ đó lãnh đạo, chỉ huy lực lượng vũ trang của khu cùng phối hợp với quân chủ lực miền vượt qua khó khăn, bẻ gãy nhiều cuộc càn quét của địch và đánh các trận lớn như Hiếu Liêm, Phước Thành, Bình Giã, Đồng Xoài, Đất Cuốc, Bàu Sắn…

Chiến tranh kết thúc, vùng rừng Chiến khu Đ vốn bị bom đạn tàn phá nặng nề đã dần hồi sinh. Rừng chứa đựng giá trị sinh thái và giá trị lịch sử quan trọng đối với Đồng Nai và cả khu vực Đông Nam Bộ. Vì thế, năm 1997, tỉnh Đồng Nai đã có chủ trương đóng cửa rừng tự nhiên, năm 2004 Khu Bảo tồn thiên nhiên và di tích Vĩnh Cửu được thành lập (nay là Khu Bảo tồn thiên nhiên - văn hóa Đồng Nai, gọi tắt là Khu Bảo tồn), để thực thi nhiệm vụ bảo vệ nguyên vẹn diện tích rừng hiện còn, khôi phục và tiếp tục làm giàu rừng. Cùng với đó là bảo vệ và phát huy các di tích lịch sử cách mạng, bảo vệ môi trường và vùng nước đầu nguồn, phát huy giá trị vùng đất ngập nước nội địa hồ Trị An và hạ lưu sông Đồng Nai phục vụ chiến lược phát triển bền vững kinh tế và bảo vệ môi trường của Đồng Nai và cả vùng Đông Nam Bộ.

Một trong những giải pháp phát triển du lịch bền vững là khuyến khích cộng đồng dân cư vùng đệm, vùng lõi tham gia quản lý, bảo vệ rừng theo hướng thực hiện cơ chế đồng quản lý, hai bên cùng có lợi. Đồng thời tham gia trực tiếp hoặc gián tiếp vào các hoạt động du lịch thông qua hoạt động cung ứng các dịch vụ, sản phẩm du lịch.

Song song với việc bảo vệ hệ sinh thái rừng, những địa điểm ghi dấu lịch sử cách mạng nằm trong lòng rừng già cũng được bảo tồn và phát huy. 50 năm qua (1975-2025) với nỗ lực bảo tồn, diện mạo các di tích từ hệ thống giao thông hào, địa đạo, hầm trú ẩn, văn phòng, nhà làm việc đến miếu thờ, tượng đài, bia tưởng niệm, nghĩa trang liệt sĩ, nhà trưng bày truyền thống… được phục hồi, tôn tạo và di tích trở thành địa chỉ đỏ quan trọng trong hành trình về nguồn của các tầng lớp nhân dân trong và ngoài tỉnh.

Trong Chiến khu Đ ngày ấy, ven rừng già còn có làng dân tộc Chơro, nơi đã che giấu, nuôi dưỡng nhiều chiến sĩ cách mạng, nơi phải hứng chịu biết bao tấn bom đạn, chất độc hóa học của Mỹ tàn phá dữ dội. Thế nhưng đồng bào Chơro vẫn kiên cường bám làng, bám rừng cùng cách mạng kháng chiến đến ngày miền Nam hoàn toàn giải phóng. Đất nước bước vào thời kỳ tái thiết, đồng bào Chơro lại tiếp tục vượt qua những khó khăn về kinh tế, từng bước ổn định sinh hoạt, sản xuất.

Có lẽ thú vị nhất của sự hồi sinh ở vùng đất lịch sử là “con đường hoa” - một ý tưởng độc đáo và việc làm không mệt mỏi của Khu Bảo tồn từ hơn 10 năm trước, nhằm tạo nét mềm mại, sinh động cho cảnh quan ven đường ĐT 761. Hoa nở quanh năm, nhưng nở rộ từ tháng 2 cho đến tháng 5 là thời gian mùa khô của phương Nam, cái nắng cái gió làm cho những chùm hoa giấy/hoa sứ càng khoe sắc rực rỡ. Nhìn từ trên cao, con đường hoa giấy/hoa sứ dài hơn 30km như một dải lụa dài vô tận tô điểm cho rừng già.

Phát triển du lịch sinh thái - văn hóa - lịch sử

Giám đốc Trung tâm Sinh thái - văn hóa - lịch sử Chiến khu Đ thuộc Khu Bảo tồn, ông Nguyễn Văn Hà chia sẻ: “Từ khi Khu Bảo tồn được thành lập đến nay, song song với việc nghiên cứu, bảo vệ hệ sinh thái rừng, là việc đẩy mạnh các hoạt động phát triển du lịch về nguồn, du lịch sinh thái. Khi đến tham quan Khu Bảo tồn, các thuyết minh viên sẽ đưa du khách trải nghiệm rừng và trở về thời kháng chiến với những câu chuyện kể cảm động về con người và sự kiện đã đi vào lịch sử đấu tranh của dân tộc... Qua đó giúp du khách hiểu về giá trị lịch sử, văn hóa địa phương, góp phần bồi dưỡng tinh thần yêu nước và giáo dục truyền thống cách mạng, tình yêu thiên nhiên và ý thức bảo vệ môi trường”.

Thời gian qua, Trung tâm Sinh thái - văn hóa - lịch sử Chiến khu Đ đã tích cực tổ chức nhiều hoạt động bổ ích như: Hội thi tìm hiểu giá trị lịch sử Chiến khu Đ, Hội thi tìm hiểu đa dạng sinh học, môi trường để học sinh thêm yêu rừng, yêu thiên nhiên và ý thức hơn trong bảo vệ môi trường. Đã có nhiều trường học trong và ngoài tỉnh có những chuyến trải nghiệm thú vị tại Khu Bảo tồn, các em đã tạo ra những sản phẩm khá ấn tượng và ý nghĩa. Đó là những bài viết đầy cảm xúc hay những vật dụng tái chế tạo ra những sản phẩm lưu niệm thủ công mỹ nghệ…

Nhờ vậy, công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản thiên nhiên và văn hóa ở đây có nhiều chuyển biến tích cực. Theo số liệu thống kê, nếu như năm 2017 khách tham quan là 23.000 lượt, thì đến năm 2024 lượng khách tham quan đã tăng lên hơn 55.000 lượt (tăng 139,1%).

Ngày 29-12-2023, UBND tỉnh Đồng Nai đã ban hành Quyết định số 3489/QĐ-UBND về việc phê duyệt Đề án Du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng, giải trí của Khu Bảo tồn, giai đoạn 2021-2030. Khu Bảo tồn đã nhanh chóng, tích cực triển khai đề án với các nhiệm vụ: xây dựng kế hoạch phát triển sản phẩm và kết nối tuyến/điểm du lịch; thông báo rộng rãi việc cho thuê môi trường rừng để kinh doanh dịch vụ du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng, giải trí; kêu gọi các tổ chức, cá nhân phối hợp lập dự án đầu tư du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng, giải trí theo phương thức tự tổ chức, liên kết hoặc cho thuê môi trường rừng phù hợp với đề án được duyệt. Có thể thấy, đề án là hướng đi mới, tiền đề cho sự phát triển du lịch ở Khu Bảo tồn nói riêng và huyện Vĩnh Cửu - Đồng Nai nói chung.

Những kết quả đạt được là động lực để Khu Bảo tồn tiếp tục thực hiện các giải pháp phát triển du lịch bền vững. Trong đó có bảo dưỡng định kỳ chống xuống cấp di tích; tôn tạo cảnh quan thiên nhiên, những điểm quy hoạch phát triển du lịch sinh thái hồ Bà Hào, hồ Trị An, Trung ương Cục miền Nam, Khu ủy miền Đông Nam Bộ, Khu Chứng tích chiến tranh, Địa đạo Suối Linh, Thác Ràng, Công viên đá, Sinh Cảnh Bàu Sắn, Sinh cảnh Hồng Thập Tự, Trung Tâm cứu hộ và bảo tồn động vật hoang dã, Vườn bảo tồn và phát triển cây thuốc quốc gia Đông Nam Bộ...

Xuân Nam

Hoa hậu H’ Hen Niê trải nghiệm trồng rừng tại Chiến khu Đ.