Cấu trúc và sinh lý da

Da là cơ quan rộng nhất của cơ thể, ở người trưởng thành da chiếm 15 đến 20% trọng lượng cơ thể, bao phủ từ 1,5 đến 2m2 bề mặt cơ thể tiếp xúc với môi trường. Da là hệ cơ quan che chở bao gồm biểu bì (thượng bì), trung bì (chân bì) và hạ bì. Phần phụ của da có nang lông và lông, tuyến bã nhờn, tuyến mồ hôi.

Về mặt cấu trúc

(Ảnh minh họa)

- Thoạt nhìn da trông như một lớp bao đơn giản có tác dụng trang trí cho cơ thể nhưng sâu xa hơn, da phát triển từ tế bào não, nối trực tiếp với não bởi những dây thần kinh nhờ đó da có cảm giác nóng, lạnh, đau, buốt, tê,… Da có nhiều lớp, lớp ngoài cùng khá cứng và dai để bảo vệ cơ thể, các lớp trong mềm hơn có cấu trúc tạo nên sức sống, sự đàn hồi, da ngăn ngừa sự mất nước, tạo cho cơ thể vẻ khỏe mạnh hấp dẫn.

- Các tế bào tạo melanin là các melanocyte trong các nền biểu bì, melanin có 2 dạng eumelanin cho màu da nâu đen và pheomelanin cho màu da sáng, cả 2 loại này cùng có trong da mỗi người với tỷ lệ thay đổi. Da sẫm màu có tác dụng bảo vệ cơ thể hơn da sáng màu khoảng 30 lần.

- Môi là một cấu trúc đặc biệt của da cũng có biểu bì và chân bì, môi có biểu bì mỏng, trong suốt, không lông có hạch mồ hôi môi, màu đỏ của môi là do mạch máu trong chân bì.

Các chức năng của da: Đầu tiên là lớp biểu bì ngăn ngừa sự mất nước, bảo vệ cơ thể chống lại chấn thương cơ học và chống nhiễm trùng, sắc tố melanin trong biểu bì bảo vệ tế bào da trước tia cực tím; thứ hai là nhận cảm giác nhờ các thụ quan cảm giác cho phép da thích ứng với môi trường ngoài, các mạch máu ở chân bì nuôi biểu bì tạo màu sắc da; thứ ba là điều chỉnh nhiệt độ cơ thể bằng cơ chế thoát nhiệt, mạch máu trong chân bì hẹp hơn khi lạnh, nở rộng khi ấm để nhiệt thoát ra ngoài; chức năng thứ tư là tổng hợp vitamin D3; và cuối cùng là da tạo dấu hiệu giới tính nhờ chất pheromone sinh dục tạo nên sự lôi cuốn từ mùi, màu da, màu tóc đặc trưng cho mỗi người.

Về mặt sinh lý

Da đàn ông dày hơn da phụ nữ và có nhiều chất nhờn hơn, có ít hơn những hạch mồ hôi, collagen của da đàn ông cũng nhiều hơn, độ pH trong mồ hôi đàn ông là 5,61 trong khi ở phụ nữ có pH mồ hôi là 7. Độ pH acid của da đàn ông giúp da khỏe mạnh vì duy trì môi trường cho vi sinh vật có lợi, phục hồi lớp sừng khi bị tổn thương, đây là lý do đàn ông làm những việc lao động tay chân nhiều nhưng lại ít bị bệnh về da hơn phụ nữ.

(Ảnh minh họa)

Da có 2 tuyến là tuyến bã và tuyến mồ hôi. Tuyến mồ hôi tiết chế liên tục phân bố khắp cơ thể có chức năng điều hòa thân nhiệt. Tuyến mồ hôi bán hủy (ở nách, hậu môn) phát triển phụ thuộc vào hormon sinh dục, hoàn thiện sau tuổi dậy thì.

Hạ bì là lớp mô mỡ dưới da chứa mạch máu, dây thần kinh, có thể chứa các nang tóc trong pha phát triển. Chức năng hạ bì là giữ nhiệt cho cơ thể, trong hạ bì có những bó cơ trơn nhỏ gọi là cơ dựng lông gắn với nang lông ở chân bì gây hiện tượng nổi da gà, điều này điều hòa thân nhiệt, chống sợ hãi.

Theo thời gian, sức mạnh và sự đàn hồi của da giảm, xuất hiện nếp nhăn. Sự lão hóa da ở nam và nữ cũng khác nhau, da đàn ông mỏng dần theo tuổi với tỷ lệ xấp xỉ 1% mỗi năm trong khi ở phụ nữ da gần như không thay đổi cho tới tuổi tiền mãn kinh thì mỏng đi nhiều khi tuổi tăng. Đặc tính lão hóa da liên quan tới collagen.

Ở cả 2 giới tính đều giảm collagen theo thời gian nhưng với nhịp độ khác nhau. Ở phụ nữ tiền mãn kinh, estrogen và androgen giảm đưa đến giảm tổng hợp collagen khiến cho da nhăn, kém đàn hồi, sự thiếu hụt estrogen cũng ảnh hưởng tới fibroblast chân bì đưa tới thiếu hyaluronic làm da khô, sạm.

Phân loại da theo tình trạng da có da bình thường, da khô, da nhạy cảm, da nhờn và da hỗn hợp. Khi soi da, bác sĩ da liễu sẽ tùy từng loại da mà có chỉ định sản phẩm bảo vệ da thích hợp.

Các thuốc làm đẹp da thường chứa thành phần là collagen giúp da căng mịn, săn chắc; acid hyaludronic làm tăng độ ẩm giúp da bóng mượt; các chất ức chế tổng hợp melanin như hydroquinon làm chuyển hắc tố nhạt hơn giúp da trắng sáng; vitamin E chống oxy hóa làm giảm quá trình lão hóa da; vitamin C ngăn chặn sản xuất gốc tự do, bảo vệ acid béo không no của màng tế bào; vitamin A trung hòa các gốc tự do; vitamin B5 (pantothenic acid) giúp biểu bì tăng trưởng tái sinh biểu mô; vitamin PP (niacinamide) ngăn chặn tổn thương từ tia tử ngoại; các chất khoáng như selenium thiết lập màng tế bào da,… Những chất này có nhiều trong sữa ong chúa, trứng, quả bơ, dưa leo và các loại trái cây.

Hiểu biết về làn da, chúng ta hãy duy trì chế độ dinh dưỡng điều độ, uống nhiều nước, thực hành lối sống ngủ đủ giấc, hạn chế da tiếp xúc trực tiếp với ánh sáng mặt trời để có được làn da tươi trẻ giúp ta tự tin trong giao tiếp./.

DSCKII. Lý Thị Nhất Định

Tài liệu tham khảo:

- Sách Mô học của PGS.TS Trần Công Toại, NXB Đại học quốc gia TPHCM 2017
- Giáo trình Cấu tạo sinh lý da của Đại học y dược TPHCM 2016