Cần cơ chế đặc thù để thúc đẩy chuỗi liên kết HTX – doanh nghiệp

Điểm nghẽn liên kết HTX - doanh nghiệp

Những năm gần đây mối liên kết giữa HTX và doanh nghiệp ngày càng được thúc đẩy, góp phần nâng cao năng lực sản xuất, tiêu thụ sản phẩm và mở rộng thị trường. Nhiều HTX đã trở thành đối tác chiến lược của doanh nghiệp trong xây dựng vùng nguyên liệu, chuyển giao kỹ thuật, chuẩn hóa quy trình sản xuất, áp dụng mã vùng trồng và số hóa quản trị.

Theo Cục phát triển doanh nghiệp tư nhân và kinh tế tập thể (Bộ Tài chính), liên kết giữa HTX và doanh nghiệp giúp mở rộng hoạt động sản xuất kinh doanh, tăng nguồn thu, tạo điều kiện thụ hưởng chính sách hỗ trợ của Nhà nước, ví dụ như tín dụng ưu đãi, hỗ trợ xây dựng dự án liên kết, hạ tầng phục vụ sản xuất, khuyến nông, đào tạo, tập huấn, vật tư....Với doanh nghiệp, giúp tối ưu hóa chuỗi cung ứng và kiểm soát chất lượng từ gốc (đặc biệt trong lĩnh vực nông nghiệp và chế biến thực phẩm); nâng cao hiệu quả vận hành và giảm chi phí thông qua hiệu suất sử dụng vốn và logictic.

Liên kết giữa Hợp tác xã và doanh nghiệp còn lỏng lẻo, chưa bền vững

Tuy nhiên, ông Đinh Hồng Thái, Phó Chủ tịch Liên minh HTX Việt Nam cho biết, các mô hình liên kết đang phát triển theo ba cấp độ và có sự bộc lộ về “điểm nghẽn”.

Liên kết cấp độ 1 chủ yếu là doanh nghiệp cung ứng vật tư, kỹ thuật và bao tiêu sản phẩm cho HTX, nhưng mối quan hệ này còn lỏng lẻo và dễ đứt gãy. Ở cấp độ 2, HTX bắt đầu chủ động phối hợp với doanh nghiệp phân phối để đưa hàng vào các kênh tiêu thụ hiện đại như siêu thị hay sàn thương mại điện tử, song phải đối mặt với rào cản chi phí lớn cho việc chuẩn hóa chất lượng. Cấp độ 3 là liên kết chiều sâu, mang lại giá trị cao nhất, nhưng phát triển rất hạn chế vì HTX thiếu vốn và hạ tầng sơ chế – chế biến, trong khi doanh nghiệp lại e ngại rủi ro khi đầu tư tài sản cố định chung.

“Thực trạng liên kết phổ biến nhất là liên kết chiều rộng, tức là chỉ dừng lại ở thỏa thuận miệng, hợp đồng mang tính hình thức, lỏng lẻo. Nguyên nhân là do năng lực quản trị của HTX yếu, thiếu kỹ năng đàm phán hợp đồng, sợ các ràng buộc về trách nhiệm pháp lý. Về phía doanh nghiệp cũng chủ động đưa ra các hợp đồng lỏng lẻo, để né tránh rủi ro (biến động thị trường và chất lượng không đồng đều) và không bị ràng buộc trách nhiệm khi cần thiết. Đây là rào cản cốt lõi ngăn cản hai bên tiến đến liên kết theo chiều sâu”, ông Thái cho hay.

Hiện tỷ lệ HTX có hợp đồng liên kết chính thức chặt chẽ về pháp lý còn rất thấp (chỉ có 12,9% HTX có hợp đồng đủ giá trị pháp lý) – đây là thực trạng chung của cả nước, ước tính chỉ khoảng 15-20% sản lượng nông sản được tiêu thụ thông qua các hợp đồng liên kết có tính pháp lý cao. Điều này có nghĩa là phần lớn các giao dịch giữa HTX và doanh nghiệp vẫn dựa trên thỏa thuận miệng, mang tính thời vụ, dễ bị phá vỡ khi giá cả thị trường biến động.

Gỡ điểm nghẽn

Nhà nước đã ban hành các khung chính sách, pháp luật, như Nghị định 98/2018 của Chính phủ về chính sách khuyến khích phát triển hợp tác, liên kết trong sản xuất và tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp; Luật HTX 2023 với nhiều định hướng thúc đẩy HTX liên kết với các thành phần kinh tế. Tuy nhiên, cơ chế chính sách hỗ trợ liên kết mang tính dự án, kế hoạch bị thiếu động lực lâu dài, thiếu quy định đặc thù hỗ trợ phát triển các chuỗi liên kết. Nguồn kinh phí thực hiện chính sách liên kết rất hạn chế (cả ở Trung ương và địa phương), không có ngân sách riêng mà phải chủ yếu lồng ghép với các chương trình và các chính sách hiện hành khác, dẫn đến những vướng mắc lớn khi thực hiện.

Điều kiện thụ hưởng chính sách liên kết theo Nghị định 98 còn khó khăn, khiến các HTX và doanh nghiệp khó tiếp cận - theo quy định, tỷ lệ (%) hỗ trợ của Nhà nước trong các dự án liên kết rất thấp nên HTX khó có khả năng đối ứng và doanh nghiệp cũng ít quan tâm. Cụ thể, mức hỗ trợ cho trang thiết bị máy móc và cơ sở hạ tầng chỉ tối đa 30% chi phí đầu tư và không quá 10 tỷ đồng cho một dự án liên kết. Như vậy, để nhận hỗ trợ của Nhà nước về máy móc thiết bị, cơ sở hạ tầng thì các doanh nghiệp, HTX phải đối ứng 70% vốn đầu tư, trong khi đó nhiều HTX, doanh nghiệp quy mô nhỏ, ít vốn nên không thể đối ứng được.

Ông Đinh Hồng Thái cho rằng, bên cạnh những vướng mắc về chính sách, pháp luật thì nguyên nhân khiến liên kết giữa HTX và doanh nghiệp còn lỏng lẻo và thiếu bền vững là do hầu hết năng lực nội tại của HTX còn yếu kém, tài chính hạn chế, trình độ công nghệ lạc hậu, hoạt động thiếu chuyên nghiệp. Đa số HTX thiếu tài sản thế chấp và báo cáo tài chính chưa minh bạch nên không thể tiếp cận được nguồn tín dụng, trong khi đó Quỹ hỗ trợ phát triển HTX quy mô còn nhỏ, cơ chế hỗ trợ không linh hoạt...

Chỉ khoảng 15-20% sản lượng nông sản được tiêu thụ thông qua các hợp đồng liên kết có tính pháp lý cao

Để phá vỡ các điểm nghẽn, khơi thông tiềm năng liên kết giữa HTX và doanh nghiệp, theo TS Tô Hoài Nam, Phó Chủ tịch Thường trực, Tổng Thư ký Hiệp hội doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam (DNNVV), Nhà nước cần kiến tạo một nền kinh tế tư nhân đa tầng, trong đó DNNVV và HTX không phải là các thực thể đối lập mà phải là các mắt xích liên kết hữu cơ.

“Cần hoàn thiện thể chế hợp đồng liên kết và thiết lập cơ chế bảo hiểm, trong đó chuẩn hóa quy định pháp lý cụ thể cho các loại hợp đồng liên kết sản xuất và tiêu thụ giữa DNNVV và HTX, các quy định trong hợp đồng phải bảo đảm công bằng, chia sẻ rủi ro, minh bạch về giá, xử lý tranh chấp hiệu quả, tạo lòng tin cho hai bên. Nghiên cứu thiết lập cơ chế bảo hiểm và thí điểm các chương trình bảo hiểm nông nghiệp - sản xuất dựa trên hợp đồng liên kết. Nhà nước hỗ trợ một phần phí bảo hiểm để bảo vệ HTX khỏi rủi ro thiên tai, dịch bệnh và bảo vệ DNNVV khi rủi ro đứt gãy nguồn cung. Kích hoạt chính sách tín dụng chuỗi liên kết theo hướng các ngân hàng thương mại và tổ chức tín dụng cần ưu tiên triển khai các gói tín dụng cho chuỗi liên kết với lãi suất thấp. Tài sản thế chấp được mở rộng bao gồm cả giá trị của hợp đồng liên kết đã được chuẩn hóa, giúp HTX dễ tiếp cận nguồn vốn hỗ trợ hơn ”, ông Nam nhấn mạnh.

Thúc đẩy hợp tác giữa DNNVV và HTX là tư duy quản trị vĩ mô mới, nhằm xây dựng khu vực kinh tế tư nhân vững mạnh. Khi HTX và doanh nghiệp xây dựng được cơ chế hợp tác tin cậy, sẽ mang lại lợi ích to lớn và giải quyết được các tồn tại cố hữu của khu vực kinh tế tập thể bấy lâu nay. Không những thế, mối liên kết này còn góp phần trở thành “đòn bẩy” cho việc thực hiện mục tiêu về số lượng, quy mô doanh nghiệp trong tương lai, giúp hiện thực hóa thành công các mục tiêu chiến lược, nhiệm vụ đề ra của Nghị quyết 68 về phát triển kinh tế tư nhân.

Lê Thanh/VOV.VN