Bước tiến mới trên 'bản đồ' đổi mới sáng tạo toàn cầu

Đây là bước tiến hiếm có khi chỉ trong vòng 12 năm, Việt Nam đã từ vị trí 76 (năm 2013) vươn lên nhóm quốc gia đổi mới sáng tạo vượt trội so với trình độ phát triển. Thành tích này khẳng định nỗ lực bền bỉ của cả hệ thống chính trị, đồng thời cũng chỉ ra những rào cản và thách thức mà Việt Nam cần tháo gỡ trong giai đoạn tới.

Tổng Giám đốc Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới Daren Tang tham quan gian trưng bày sản phẩm đổi mới sáng tạo của học sinh, sinh viên tại Học viện Công nghệ Bưu chính viễn thông.

Dấu ấn nổi bật trên bảng xếp hạng GII 2025

Báo cáo GII 2025 cho thấy, Việt Nam tiếp tục là một trong 2 quốc gia (cùng với Ấn Độ) giữ kỷ lục có thành tích vượt trội so với mức độ phát triển trong suốt 15 năm liên tiếp. Trong nhóm nước thu nhập trung bình thấp, Việt Nam đứng thứ 2, chỉ sau Ấn Độ và duy trì thứ hạng 44 toàn cầu. Đây là kết quả đáng khích lệ khi nhiều nền kinh tế trong khu vực chững lại.

Một số điểm mạnh nổi bật đã giúp Việt Nam duy trì vị thế “đổi mới vượt kỳ vọng”. Trước hết là thành tích dẫn đầu thế giới về chỉ số xuất khẩu hàng hóa sáng tạo. Từ năm 2024, Việt Nam cùng 4 quốc gia khác đồng giữ hạng nhất toàn cầu. Đây là chỉ số tính toán trên cơ sở tỷ trọng xuất khẩu các mặt hàng thủ công mỹ nghệ, nhạc cụ, sản phẩm ghi âm, ghi hình, tranh ảnh… trong tổng thương mại quốc gia.

Ngoài ra, Việt Nam cũng ghi dấu ấn ở các chỉ số như tỷ trọng xuất - nhập khẩu công nghệ cao, tăng trưởng năng suất lao động, hay sáng tạo ứng dụng di động - minh chứng cho một nền kinh tế đang chuyển dịch mạnh mẽ sang quỹ đạo dựa trên tri thức và công nghệ.

Theo ông Sacha Wunsch-Vincent, chuyên gia cao cấp của WIPO (Tổ chức Sở hữu Trí tuệ thế giới) và đồng biên tập báo cáo GII, thành công của Việt Nam không phải là kết quả tức thời mà đến từ chiến lược quản trị bài bản. Từ năm 2017, Chính phủ coi GII là công cụ quản lý, thường xuyên đưa ra giải pháp cải thiện từng chỉ số. Đặc biệt, Việt Nam đã “nội địa hóa” GII thành Chỉ số đổi mới sáng tạo cấp địa phương (PII), giúp các địa phương tự đánh giá, cạnh tranh lành mạnh, đồng thời gắn kết chính sách sở hữu trí tuệ với đổi mới sáng tạo.

Trong chuyến thăm Việt Nam vừa diễn ra, Tổng Giám đốc WIPO Daren Tang cũng khẳng định: Trong 10 đến 15 năm qua, Việt Nam đã chứng minh nỗ lực phát triển thực chất. Thành tích này cho thấy Việt Nam có nền tảng vững chắc để bước vào một chương phát triển mới.

Rào cản và những gợi mở cho chặng đường tới

Dù đạt được nhiều thành tựu, Báo cáo GII 2025 cũng chỉ ra những điểm yếu mà Việt Nam cần đặc biệt lưu ý. Một số trụ cột như: Đầu tư cho nghiên cứu - phát triển, hạ tầng khoa học công nghệ, và khả năng thương mại hóa tài sản trí tuệ vẫn còn khoảng cách đáng kể so với nhóm dẫn đầu.

Tổng Giám đốc WIPO Daren Tang khuyến nghị 3 nhiệm vụ chiến lược. Đó là: Tăng cường đầu tư cho nghiên cứu - phát triển, coi đây là “đầu nguồn” của dòng chảy đổi mới sáng tạo; nâng cao năng lực con người để biến ý tưởng thành sản phẩm, dịch vụ cụ thể; chuyển đổi nền kinh tế từ mô hình dựa vào sản xuất, lắp ráp, nông nghiệp sang nền kinh tế tri thức, lấy tri thức làm trung tâm cho tăng trưởng.

Ông Daren Tang cũng nhấn mạnh rằng, bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ chưa đủ, điều quan trọng hơn là thương mại hóa các tài sản trí tuệ. Đây phải là một hệ sinh thái kết nối trường đại học, viện nghiên cứu với doanh nghiệp, từ nhỏ và vừa đến các tập đoàn lớn, giúp ý tưởng thực sự đi vào đời sống kinh tế.

Một minh chứng là sáng kiến hỗ trợ sinh viên, giảng viên và các viện nghiên cứu đưa sản phẩm từ phòng thí nghiệm ra thị trường, phát triển thành doanh nghiệp spin-off. Đây sẽ là “cầu nối” để quyền sở hữu trí tuệ trở thành động lực cho phát triển kinh tế, đồng thời hiện thực hóa các mục tiêu của Nghị quyết số 57-NQ/TƯ về đột phá phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

Ở góc độ trong nước, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng cho rằng, mục tiêu của Việt Nam trong 5-10 năm tới là lọt vào tốp 30 toàn cầu về đổi mới sáng tạo. Để đạt được, cần tập trung 4 nhóm giải pháp: Hoàn thiện thể chế và cơ chế tài chính; đầu tư cho hạ tầng khoa học công nghệ và hạ tầng số; phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao; thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp. Trong đó, chuyển dịch quan trọng nhất là từ "bảo vệ quyền" sang "tài sản hóa, thương mại hóa" và thị trường hóa kết quả nghiên cứu.

Báo cáo GII 2025 cho thấy, Việt Nam đã có bước tiến dài, khẳng định vị thế là một trong những hình mẫu đổi mới sáng tạo ở nhóm nước thu nhập trung bình. Nhưng để đạt mục tiêu vào tốp 30 toàn cầu và hiện thực hóa khát vọng trở thành nước phát triển, Việt Nam phải vượt qua nhiều rào cản, đặc biệt là trong đầu tư nghiên cứu - phát triển, nâng cao chất lượng nhân lực và thương mại hóa tài sản trí tuệ.

Con đường phía trước còn dài, nhưng thành công trong 12 năm qua là tiền để cho thấy Việt Nam hoàn toàn có cơ sở để tin tưởng. Với sự vào cuộc đồng bộ của cả hệ thống chính trị, sự sáng tạo của người dân, doanh nghiệp và sự đồng hành từ WIPO, Việt Nam có thể tự tin viết tiếp chương mới trên bản đồ đổi mới sáng tạo toàn cầu.

Thu Hằng