Bức tường drone có Ukraine hậu thuẫn và cuốn sách 'Nếu Nga thắng' gây chấn động

Cuốn sách phác họa kịch bản trong đó Nga phát động cuộc chiến hỗn hợp, chẳng hạn chiếm một thị trấn hay hòn đảo của Estonia, gây ra khủng hoảng trong NATO (Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương).

Nghe có vẻ hoang đường? Vài năm trước thì đúng vậy, nhưng bây giờ thì không, nhất là khi các máy bay không người lái (drone) của Nga gần đây đã xâm phạm không phận Ba Lan. Dù muộn màng, các chính phủ châu Âu cuối cùng cũng cam kết tăng chi tiêu quân sự và Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen vừa công bố kế hoạch xây dựng “bức tường drone” ở sườn phía đông châu Âu, với sự hỗ trợ từ Ukraine.

Những người quan tâm đến chính sách đối ngoại nên chú ý và nhà đầu tư cũng vậy. Lý do vì “bức tường drone” không chỉ quan trọng về mặt địa chính trị, mà còn làm nổi bật một câu chuyện ngày càng then chốt về công nghệ và đổi mới với phương Tây. Nếu Tổng thống Donald Trump thực sự muốn củng cố sức mạnh Mỹ, đội ngũ của ông nên khẩn trương đọc cuốn sách Nếu Nga thắng và theo dõi bức tường drone ấy, theo bà Gillian Tett – thành viên ban biên tập tờ FT.

Nguyên nhân là do cách phòng thủ của Ukraine đã trải qua một sự thay đổi bất ngờ nhưng vẫn thường bị đánh giá thấp. Năm 2022, khi Nga bắt đầu cuộc chiến toàn diện, Ukraine buộc phải dùng các thiết bị kiểu Liên Xô sẵn có cùng tên lửa chống tăng vác vai Javelin. Sau đó, Ukraine nhận các khoản viện trợ vũ khí từ phương Tây như xe tăng Abrams và hệ thống pháo phản lực cơ động cao Himars.

Tiếp theo, đội ngũ kỹ sư phần mềm của Ukraine bắt đầu dùng các loại drone do các công ty Trung Quốc như DJI sản xuất, ban đầu để do thám, rồi chuyển sang tấn công và phòng thủ. Hiện nay, Ukraine sáng tạo để nâng cao đáng kể tầm bay và tăng khả năng tấn công của drone, tổ chức “tác chiến drone theo bầy” và tránh nhiễu điện tử bằng cáp quang, bóng bay và quan trọng nhất là áp dụng trí tuệ nhân tạo (AI).

Người Nga cũng làm điều tương tự và điều đó đã biến đổi bản chất chiến tranh. Một thế giới nơi drone giá rẻ có thể tiêu diệt tàu chiến và máy bay siêu đắt tiền sẽ thay đổi động lực sức mạnh lẫn kinh tế của chiến tranh. “Các hệ thống vũ khí phương Tây từng phát huy tác dụng mạnh mẽ ban đầu thì nay hiệu quả đã trở nên rất thất thường”, David Petraeus, cựu tướng lục quân Mỹ, nói tại một hội nghị ở Ukraine gần đây.

Ukraine giảm phụ thuộc drone Trung Quốc và có thứ mà châu Âu, Mỹ cần

Điều cũng gây ngạc nhiên không kém: Khi Trung Quốc chiếm tới 80% sản lượng drone toàn cầu, Ukraine lại đang chạy đua để không phụ thuộc cường quốc châu Á, Alexander Kamyshin - cố vấn chính trị chủ chốt cho Ukraine - nói với FT.

Năm 2024, Ukraine sản xuất hơn 2 triệu drone. Tính đến giữa 2025, Ukraine có khả năng sản xuất hơn 4 triệu drone trong năm nay. Con số này có thể vượt quá 10 triệu vào 2026, nếu có đủ kinh phí. Khoảng 95-96% drone mà quân đội Ukraine sử dụng hiện nay được sản xuất nội địa và Trung Quốc không còn là “vua drone” duy nhất trên toàn cầu.

Hiện có hơn 30 công ty tại Ukraine sản xuất drone sử dụng hệ thống điều khiển qua cáp quang cho việc điều khiển hoặc truyền hình ảnh/video. Đáng chú ý, công ty Fold (Ukraine) đã giới thiệu dòng drone kết nối bằng cáp quang, gần như không thể gây nhiễu, có thể bay xa tới 100 km - gấp đôi tầm hoạt động của nhiều mẫu hiện nay, mở ra tiềm năng lớn trong giám sát và tác chiến hiện đại.

Theo Volodymyr - người đồng sáng lập công ty Fold, việc nâng cấp tầm bay là rất cần thiết khi Ukraine đang chạy đua để thích nghi với một chiến trường thay đổi từng ngày và loại bỏ bất kỳ khí tài nào không theo kịp.

"Ngày nay, cuộc chiến đã thay đổi", Volodymyr nói. Các mục tiêu có giá trị cao (xe tăng, hệ thống pháo, kho đạn, sở chỉ huy) của đối phương đã ở xa tiền tuyến hơn trước đây, khiến drone có tầm hoạt động lớn hơn trở thành điều quan trọng.

Drone cáp quang là drone FPV (góc nhìn thứ nhất) thông thường – loại quadcopter nhỏ, có sẵn trên thị trường, giá chỉ vài trăm USD nhưng có thể mang theo lượng thuốc nổ đủ lớn để phá hủy xe tăng trị giá hàng triệu USD.

Thay vì sử dụng kết nối tần số vô tuyến với người điều khiển, drone cáp quang được trang bị các cuộn cáp dài, mỏng để duy trì một liên kết ổn định. Điều này làm cho chúng gần như miễn nhiễm với các chiến thuật tác chiến điện tử và đặc biệt nguy hiểm trong chiến đấu.

Drone cáp quang nổi lên như một trong những mối đe dọa đáng sợ nhất trên chiến trường ở Ukraine - Getty Images

Dữ liệu nêu trên rất quan trọng với quốc phòng của Ukraine và cũng có thể tạo ra nguồn doanh thu xuất khẩu cực kỳ cần thiết trong tương lai. Thực tế, Ukraine đang cân nhắc xuất khẩu drone dưới nước, loại được dùng để đẩy tàu Nga ra khỏi Biển Đen thành công đến mức “chúng tôi không còn nhiều mục tiêu để tấn công nữa”, một quan chức Ukraine nói với FT.

Thế nhưng, Andriy Biletsky, một chỉ huy của Ukraine, thừa nhận: “Người Nga rất giỏi việc sao chép sự đổi mới này và cả mở rộng quy mô”. Điều đó tạo ra cuộc đua đổi mới, đưa Ukraine cùng Nga tiến xa hơn châu Âu và Mỹ.

Đáp lại, các quan chức NATO hiện muốn bắt tay với Ukraine thông qua quan hệ đối tác, cấp phép và đầu tư vốn tư nhân. Họ đặc biệt quan tâm đến kho dữ liệu khổng lồ mà drone Ukraine thu thập được để huấn luyện các mô hình AI trong tương lai. “Thiết bị của Ukraine đã được thử nghiệm trong chiến đấu”, Radek Sikorski, Phó thủ tướng Ba Lan, lưu ý.

Động thái đó đã dịch chuyển cán cân quyền lực ngoại giao. Ukraine không chỉ còn chỉ đi xin viện trợ từ phương Tây, mà có thứ mà châu Âu và Mỹ cần.

Tuy nhiên, việc hợp tác sẽ không dễ dàng. Một số nhà đầu tư và chính phủ phương Tây thận trọng khi rót tiền vào khu vực có chiến sự. Niềm tin giữa Ukraine và Mỹ đã lung lay. Trong khi người Ukraine lại thiếu vốn đầu tư.

Ngoài ra, còn tồn tại sự xung đột văn hóa xung quanh các mô hình đổi mới. Alexander Kamyshin cho biết Nga sử dụng hệ thống phát triển sản phẩm tập trung, từ trên xuống. Trong khi Ukraine lại có hệ sinh thái khởi nghiệp giống Thung lũng Silicon (Mỹ), với sự cạnh tranh khốc liệt giữa các nhà sản xuất, những người cùng phát triển sản phẩm với “khách hàng” của họ, tức là quân đội.

Mô hình của Nga tốt hơn cho việc mở rộng. Tuy nhiên, mô hình của Ukraine lại linh hoạt hơn và đổi mới nhanh hơn. Vì hệ thống mua sắm của châu Âu và Mỹ gần với mô hình Nga, nên việc áp dụng cách tiếp cận như Ukraine sẽ khó khăn, mà bất kỳ sinh viên trường kinh doanh nào cũng biết. Tuy nhiên, các nhà đầu tư tư nhân và doanh nhân Mỹ lẫn châu Âu vẫn đang nỗ lực áp dụng mô hình đổi mới kiểu Ukraine. Thậm chí, một số chính phủ cũng làm như vậy.

“Hy vọng rằng các mối quan hệ đối tác này sẽ được thúc đẩy nhanh hơn và lợi ích thiết thực cho Mỹ trong lĩnh vực AI sẽ khiến ông Trump quan tâm. Nếu vụ drone xâm nhập không phận Ba Lan và cuốn sách Nếu Nga thắng khiến các nhà lãnh đạo châu Âu thức tỉnh, đó sẽ là kết quả tích cực. Dù tốt hay xấu, Ukraine và phương Tây đều cần nhau lúc này”, bà Gillian Tett bình luận.

Sơn Vân