Bóng chuyền Việt Nam trước ngã rẽ sử dụng ngoại binh

Từ việc “nói không” đến mở cửa với ngoại binh

Trong quá khứ, bóng chuyền Việt Nam từng không cho phép các đội bóng thuê ngoại binh thi đấu tại Giải vô địch quốc gia. Trước năm 2012, làn sóng ngoại binh đã giúp giải Vô địch quốc gia Việt Nam gây tiếng vang lớn. Đỉnh cao của việc sử dụng ngoại binh là mùa giải năm 2011, với tổng cộng 22 cầu thủ, trong đó nhiều hơn cả là từ Thái Lan. Năm 2012 cũng có 20 ngoại binh thi đấu tại Giải vô địch quốc gia.

Ngoại binh M.Kubiak (Ba Lan) góp phần nâng tầm cho đội Công an TP Hồ Chí Minh trong hai mùa qua.

Nhưng từ năm 2013 đến 2021, các CLB bóng chuyền không được sử dụng cầu thủ ngoại theo chủ trương của Liên đoàn Bóng chuyền Việt Nam. Việc này bắt nguồn từ chuyện nhiều đội bỏ bễ đào tạo trẻ, chỉ tập trung vào thuê ngoại binh. Từ đó, hầu hết các đội đều dựa hoàn toàn vào lực lượng nội, lấy đào tạo trẻ làm trọng tâm. Cách làm này giúp duy trì bản sắc nhưng cũng khiến chất lượng các trận đấu thiếu sự cạnh tranh, khó thu hút khán giả và nhà tài trợ.

Khi nhiều nền bóng chuyền trong khu vực như Thái Lan, Indonesia, Philippines… mạnh dạn sử dụng ngoại binh tại Giải vô địch quốc gia, từ đó tạo nên sức bật về chuyên môn, thì bóng chuyền Việt Nam vẫn loay hoay giữa việc cho các đội sử dụng hay không sử dụng ngoại binh. Thực tế cho thấy, việc chỉ thi đấu nội binh khiến mặt bằng kỹ thuật trong nước chậm cải thiện, các VĐV trẻ ít cơ hội cọ xát với đối thủ có đẳng cấp cao hơn và phát triển về chuyên môn chậm hơn.

Bước ngoặt đến từ mùa giải 2022, khi Liên đoàn Bóng chuyền Việt Nam quay lại thí điểm cho phép mỗi đội đăng ký một ngoại binh. Dù còn dè dặt nhưng sự xuất hiện của những tay đập ngoại đã mang lại làn gió mới. Không chỉ nâng chất lượng các trận đấu, ngoại binh còn giúp khán giả hào hứng hơn, tạo sức hút truyền thông và kéo khán giả trở lại khán đài.

Đến mùa giải 2024 và 2025, quy định được nới rộng: mỗi đội được đăng ký hai ngoại binh, song chỉ được sử dụng một người trên sân. Đây là bước đi thận trọng, vừa tăng tính cạnh tranh vừa giữ đất diễn cho cầu thủ nội. Những ngoại binh nổi bật đến từ khắp nơi trên thế giới như Mỹ, Hà Lan, Ba Lan, Nga, Thái Lan, Campuchia... đã góp phần làm thay đổi diện mạo giải đấu, tạo cảm hứng cho các đội vốn khó khăn về lực lượng. Việc sở hữu ngoại binh cũng làm gia tăng đáng kể sức mạnh của các đội.

Rõ nhất là trường hợp CLB nam Hà Nội tại mùa giải 2025. Ở giai đoạn 1, đội Hà Nội thua cả 5 trận khi không có ngoại binh. Đến giai đoạn 2, khi được bổ sung ngoại binh từ Campuchia cộng sự trở lại của trụ cột Vũ Ngọc Hoàng, đội bóng Thủ đô có cuộc đào thoát ngoạn mục khỏi nhóm cuối bảng để kết thúc mùa giải với hạng 5.

Những lựa chọn cho mùa giải 2026 và tầm nhìn dài hơi

Chuẩn bị cho mùa giải 2026, VFV tiếp tục mở rộng tham vấn, đưa ra bốn phương án để các câu lạc bộ thảo luận. Về VĐV ngoại, VFV đưa ra 4 phương án để các CLB thảo luận: đăng ký 1 ngoại binh thi đấu 1 trên sân; đăng ký 2 ngoại binh nhưng chỉ thi đấu 1 trên sân (hiện hành); đăng ký 2 ngoại binh thi đấu cùng lúc 2 trên sân; và đăng ký 3 ngoại binh nhưng chỉ thi đấu 2 trên sân. Mục tiêu là cân bằng giữa tăng tính hấp dẫn, kịch tính của giải và bảo đảm cơ hội phát triển cho cầu thủ nội.

Bốn phương án trên thể hiện rõ tinh thần cầu thị của Liên đoàn: lắng nghe các đội, cân nhắc giữa chuyên môn và phát triển dài hạn. Mục tiêu là vừa tăng sức hấp dẫn, kịch tính cho giải vừa bảo đảm cơ hội ra sân cho VĐV nội.

Ngay sau khi VFV công bố lấy ý kiến, cộng đồng bóng chuyền đã sôi nổi thảo luận. Có người ủng hộ phương án thuê 3 ngoại binh và có 2 người được thi đấu trên sân. Nhưng chủ yếu các ý kiến vẫn thống nhất với quy định hiện hành là thuê 2 ngoại binh và có 1 người được thi đấu trên sân. Cái lý đưa ra là không phải đội bóng nào cũng có nhà đầu tư mạnh nên nếu cho phép ba ngoại binh thì những đội không có tiềm lực tài chính sẽ rất thiệt thòi.

Còn ông Bùi Đình Lợi - Trưởng bộ môn bóng chuyền (Trung tâm Huấn luyện và Thi đấu thể thao Hà Nội), đồng thời là Tổng thư ký Liên đoàn Bóng chuyền Hà Nội cũng thống nhất với quy định hiện hành về thuê cầu thủ ngoại ở Giải vô địch quốc gia. Theo ông Lợi, quy định hiện nay đang vận hành tốt, phù hợp với điều kiện của đa số đội tham dự giải, đồng thời cũng góp phần nâng chất cho các cầu thủ nội, từ đó đóng góp nhiều hơn cho đội tuyển quốc gia.

Nếu cho thuê thêm ngoại binh và tăng cầu thủ ngoại thi đấu trên sân thì điều đầu tiên là cơ hội thi đấu của cầu thủ nội sẽ bị hạn chế dẫn đến đội tuyển quốc gia cũng ít nhiều bị ảnh hưởng. Không kể, nguồn kinh phí để thuê thêm cầu thủ ngoại cho bằng chị bằng em cũng có thể “nuôi” được cả một tuyến VĐV trẻ. Việc sử dụng kinh phí để thuê cầu thủ ngoại nhưng ảnh hưởng đến đầu tư cho đào tạo trẻ là điều tối kỵ.

Tất nhiên, thêm cầu thủ ngoại thì có thể chất lượng các trận đấu ở Giải vô địch quốc gia tăng lên, sức hấp dẫn khán giả, truyền thông, nhà tài trợ cũng tăng theo. Nhưng rõ ràng, theo ông Bùi Đình Lợi, phải cân nhắc mặt được và mất.

Những ý kiến ấy phản ánh hai thái cực rõ ràng: một bên muốn mở rộng cửa cho ngoại binh để tăng sức hút, bên kia lo ngại “ngoại lấn nội”, ảnh hưởng đến cơ hội phát triển của cầu thủ trẻ và làm sâu thêm khoảng cách giữa các đội giàu – nghèo.

Không ngẫu nhiên khi nhiều chuyên gia đã cho rằng việc sử dụng ngoại binh ở Giải vô địch quốc gia phải rất thận trọng, tránh tác dụng ngược. Không thể phủ nhận việc sử dụng ngoại binh đã góp phần làm thay đổi diện mạo bóng chuyền Việt Nam trong vài mùa giải gần đây. Nhiều trận đấu hấp dẫn hơn, tốc độ và sức mạnh được nâng cao, khán giả quan tâm nhiều hơn. Ngoại binh còn giúp VĐV trong nước học hỏi kỹ năng, tác phong chuyên nghiệp và tinh thần thi đấu quốc tế.

Tuy nhiên, nếu không quản lý hợp lý, các đội có tiềm lực mạnh sẽ phụ thuộc vào ngoại binh, trong khi cầu thủ trẻ bị giảm cơ hội thi đấu. Khi đó, hệ thống đào tạo, vốn là nền tảng phát triển bền vững, sẽ bị ảnh hưởng.

Chính vì vậy, điều quan trọng là VFV cần đặt ra hạn mức và cơ chế ràng buộc rõ ràng. Ngoại binh chỉ nên được xem là yếu tố bổ trợ, không phải thay thế. Các câu lạc bộ cần có chiến lược phát triển song song: đầu tư ngoại binh để tăng sức cạnh tranh nhưng đồng thời phải duy trì tỷ lệ tối thiểu VĐV trẻ được thi đấu.

Ngoài ra, VFV cũng cần cân nhắc tới yếu tố tài chính của các đội bóng. Nếu quy định mở rộng quá nhanh, sự chênh lệch về tiềm lực sẽ khiến giải đấu mất cân bằng về chất lượng trận đấu. Bóng chuyền Việt Nam đang đứng trước cơ hội lớn để chuyên nghiệp hóa. Việc mời gọi ngoại binh là xu thế tất yếu, giúp giải đấu hấp dẫn hơn và từng bước tiệm cận trình độ khu vực. Nhưng vẫn cần chăm chút, tạo điều kiện để có hệ thống đào tạo mạnh. Có như vậy, bóng chuyền Việt Nam mới có thể phát triển vững chắc, không chỉ ở cấp câu lạc bộ mà còn ở tầm đội tuyển quốc gia.

Minh Hà