Bổ sung chính sách theo hướng 'vướng ở đâu, gỡ ở đó'

Hoàn thiện khung pháp lý về chuyển giao công nghệ

Luật Chuyển giao công nghệ năm 2017 đã tạo hành lang pháp lý cho hoạt động chuyển giao công nghệ trong nước, chuyển giao công nghệ từ nước ngoài vào Việt Nam và chuyển giao công nghệ từ Việt Nam ra nước ngoài. Luật đã cung cấp khung pháp lý về đối tượng, hình thức, phương thức chuyển giao công nghệ, quyền chuyển giao công nghệ; công nghệ khuyến khích chuyển giao, công nghệ hạn chế chuyển giao, công nghệ cấm chuyển giao...

Cục trưởng Cục Đổi mới sáng tạo, Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mai Dương

Tuy nhiên, theo Cục trưởng Cục Đổi mới sáng tạo, Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mai Dương, sau gần một thập kỷ thi hành, Luật Chuyển giao công nghệ đã bộc lộ những hạn chế, bất cập. Ví dụ, đối tượng công nghệ chưa bao quát các công nghệ mới; chính sách về tài chính, pháp lý, thể chế cho bên chuyển giao và bên nhận chuyển giao công nghệ chưa đầy đủ; thiếu chính sách khuyến khích, hỗ trợ chuyển giao công nghệ nội sinh; thị trường khoa học và công nghệ hoạt động yếu...

Cũng theo ông Nguyễn Mai Dương, luật hiện hành thiếu chính sách hiệu quả đối với việc phổ biến áp dụng công nghệ đã được kiểm chứng; chưa đủ rõ đối với việc xác lập, công nhận, bảo vệ quyền sở hữu và quyền sử dụng công nghệ; quyền sở hữu, quyền sử dụng công nghệ trong trường hợp công nghệ tích hợp trong sản phẩm máy móc, thiết bị hoặc hệ thống, thì thực hiện quyền chuyển giao công nghệ hoặc tiếp nhận chuyển giao công nghệ để tránh rủi ro khi chuyển giao mà không rõ quyền chuyển giao công nghệ.

Việc quản lý nhà nước về chuyển giao công nghệ chưa hiệu quả, chưa theo kịp tốc độ phát triển nhanh chóng của khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo thế giới; chưa đáp ứng bối cảnh đất nước ta đang đứng trước yêu cầu đột phá phát triển về khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số.

Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Nguyễn Phương Tuấn

Theo Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Nguyễn Phương Tuấn, việc sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chuyển giao công nghệ nhằm tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý về chuyển giao công nghệ; tăng cường tính minh bạch, hiệu quả quản lý là cần thiết và cấp bách.

Dự thảo Luật hướng tới tạo điều kiện thuận lợi cho nghiên cứu khoa học và doanh nghiệp Việt Nam tiếp cận công nghệ tiên tiến, đồng thời quản lý rủi ro, bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ; tăng cường phân cấp, đơn giản hóa thủ tục hành chính, hướng tới phát triển thị trường khoa học và công nghệ, thúc đẩy đổi mới sáng tạo và chuyển giao công nghệ cho doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân.

“Việc sửa đổi cũng là cơ hội để lắng nghe tiếng nói của các bên liên quan từ thực tiễn thi hành pháp luật đến các ý tưởng mới nhằm hoàn thiện khung pháp lý về chuyển giao công nghệ, phục vụ mục tiêu phát triển KT-XH đất nước trong bối cảnh hội nhập quốc tế, chuyển đổi số, nhất là trong giai đoạn hiện nay, chuyển giao công nghệ đóng vai trò then chốt cho đổi mới sáng tạo và tăng trưởng chất lượng cao”, ông Nguyễn Phương Tuấn nhấn mạnh.

Thiết kế chính sách thực chất và mạnh dạn hơn

Tại Hội thảo lấy ý kiến góp ý dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chuyển giao công nghệ do Thường trực Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường phối hợp với Bộ Khoa học và Công nghệ tổ chức mới đây tại TP. Hồ Chí Minh, các chuyên gia cho rằng, việc tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý để thúc đẩy hoạt động chuyển giao công nghệ một cách hiệu quả, đồng bộ, phù hợp với yêu cầu thực tiễn và chủ trương phát triển KT-XH, đồng thời bắt kịp xu thế thế giới trong chuyển giao công nghệ.

ĐBQH Nguyễn Thanh Phương (Cần Thơ)

Việc sửa đổi luật cũng góp phần đơn giản hóa thủ tục hành chính về chuyển giao công nghệ. Tuy nhiên, theo Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Tây Ninh Nguyễn Đình Xuân, thực tế vẫn còn một số điểm chưa phù hợp. Đơn cử, theo Luật Bảo vệ môi trường, đối với các công nghệ nhạy cảm, thì bắt buộc phải tiến hành thẩm định công nghệ. Quy định này tuy không gọi là thủ tục hành chính, nhưng bản chất lại là thủ tục, và việc thực hiện thế nào chưa được quy định (?). Chưa kể, hiện có nhiều công nghệ đã phổ biến rộng rãi trên thị trường, không phải công nghệ mới, nhưng vẫn phải thẩm định vì thuộc nhóm ngành nghề nhạy cảm. Điều này khiến thủ tục trở nên rườm rà, kéo dài, gây khó khăn cho doanh nghiệp.

Theo ông Nguyễn Đình Xuân, dự thảo Luật cần xem xét, sửa đổi quy định về thẩm định công nghệ theo hướng chỉ áp dụng trong một số trường hợp thật sự cần thiết, đồng thời có cơ chế cập nhật thường xuyên danh mục công nghệ. Thực tế hiện nay, nhiều lĩnh vực như năng lượng tái tạo, trí tuệ nhân tạo (AI), xử lý chất thải nguy hại… chưa được cập nhật kịp thời; hoặc khi đã phổ biến sau 5-10 năm, thì danh mục không được bổ sung, dẫn đến lạc hậu. Điều này vô hình trung biến một chính sách thúc đẩy thành rào cản cho hoạt động chuyển giao và ứng dụng công nghệ.

Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Tây Ninh Nguyễn Đình Xuân

Về thẩm định công nghệ, ĐBQH Nguyễn Thanh Phương (Cần Thơ) đề xuất, dự luật cần quy định rõ hơn một số thuật ngữ, như “thẩm định công nghệ” và “cho ý kiến về công nghệ”, vì nếu định nghĩa chưa chuẩn xác sẽ gây khó khăn trong áp dụng. Ví dụ, đối với việc cho ý kiến về công nghệ - thì giá trị của các ý kiến này ở mức độ nào, được tiếp thu, hay chỉ dừng ở hình thức? Đồng tình quan điểm này, Phó Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Đồng Nai Nguyễn Thanh Phong cho rằng, về bản chất, thẩm định liên quan đến trách nhiệm pháp lý, trong khi việc cho ý kiến chỉ mang tính tư vấn, tham khảo. Nếu không tách bạch 2 khái niệm này, rất dễ dẫn đến né tránh trách nhiệm khi áp dụng trên thực tế.

Phó Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Đồng Nai Nguyễn Thanh Phong

Về chính sách ưu đãi, hỗ trợ chuyển giao công nghệ, ứng dụng, đổi mới, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Tây Ninh Nguyễn Đình Xuân cho rằng, cần nghiên cứu bổ sung, bởi việc triển khai hiện nay còn "nhỏ giọt", rất khó tiếp cận. "Vướng ở đâu, cần gỡ ở đó". Với quan điểm như vậy, ông Nguyễn Thanh Phong đề nghị, chính sách khuyến khích, ưu đãi cần được thiết kế theo hướng thực chất và mạnh dạn hơn để doanh nghiệp có thể tiếp cận được trên thực tế. Cùng với đó, cần cụ thể hóa hơn các chính sách ưu đãi, hỗ trợ chuyển giao công nghệ để có thể triển khai thực chất, tránh hình thức. Đồng thời, có điều khoản quy định về việc thường xuyên cập nhật danh mục công nghệ hạn chế chuyển giao, nhất là với những lĩnh vực mới, như AI, năng lượng tái tạo, xử lý chất thải.

Bài và ảnh: Tịnh Hà