Bình Phước xưa và nay

Bình Phước là địa bàn chiến lược trong suốt 2 cuộc kháng chiến chống ngoại xâm, là chiến trường giằng co giữa ta và địch, cũng là nơi quân và dân ta làm nên những chiến công vang dội, góp phần vào thắng lợi chung giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước.

TIẾN TỚI KỶ NIỆM 300 NĂM THÀNH LẬP TỈNH

BÌNH PHƯỚC XƯA VÀ NAY

(Báo Bình Phước, 10-5-1997)

NGUYỄN AN DƯƠNG

Bình Phước với những dãy núi cao trập trùng, rừng già nhiệt đới có nhiều gỗ quý; những trảng cỏ rộng bạt ngàn, những ngọn đồi, gò trung du; tuy mật độ dân cư hiện nay còn thấp (chưa đến 80 người/km2) nhưng là một vùng đất có lịch sử lâu đời mà chúng ta cần tường tận.

Trên địa bàn Bình Phước có rất nhiều dấu vết người tiền sử để lại. Những phát hiện của ngành khảo cổ học cho thấy ở nhiều làng xã thuộc các huyện Phước Long, Bình Long đã có những rìu đá mài nhẵn bốn mặt, tên khoa học là rìu đá VIERKANTBELL.

Ngoài ra còn có rìu đá SHUL TERBEIL (rìu đá có vai)

Nghiên cứu trên phạm vi toàn cầu, các nhà khoa học đã kết luận: vào thiên niên kỷ thứ 3 và 4 trước công nguyên, nhóm nhân chủng Nam Á là tổ tiên của tất cả các dân tộc nói tiếng Môn - Khơmer (Stiêng, Mạ, Bana…), Việt, Mường, Thái, Tày… Như vậy vào cuối thiên niên kỷ thứ 3 trước công nguyên trên địa bàn tỉnh Bình Phước bây giờ đã có người cổ đại sinh sống.

Người cổ đại sống ở trên những chạc cây lớn hoặc những chòi lá che trên những cây cổ thụ. Việc săn bắn và trồng lúa trên rẫy đã phát triển để sinh tồn.

Bảo tàng tỉnh Sông Bé (cũ) có sưu tập được một số vũ khí, công cụ bằng đồng tìm thấy được ở Lộc Ninh, Bù Đăng. Điều này chứng tỏ kỹ thuật sản xuất kim loại vào thời đồ đồng đã có ở khu vực Bình Phước.

Trước thế kỷ 17, khu vực miền núi của Bình Phước là địa bàn cư trú của bộ lạc STIÊNG có nền kinh tế săn bắn, trồng trọt khá phát triển.

Vào khoảng nửa đầu thế kỷ 17, những cộng đồng dân cư người Việt đã phát triển khá đông ở miền Đông Nam bộ và sau đó một thời gian ngắn, một số người Việt có máu phiêu lưu, có óc khai phá đã đến vùng Bình Phước hoang vu để cư trú, khai khẩn cùng với những người thuộc bộ tộc Stiêng.

Có thể lấy năm 1698, năm miền Đông Nam bộ (bao gồm địa bàn Bình Phước ngày nay) thành phủ huyện chính thức của nước ta làm mốc năm những người Việt đầu tiên đến khai phá Bình Phước. Thật là: “Dân mở đất trước, nhà nước đến sau”!

Năm 1698, vua Lê Hiển Tông lệnh cho Nguyễn Hữu Cảnh sang kinh lược Cao Mên, lấy đất Nông Nại đặt làm Gia Định phủ, lập xứ Đồng Nai làm huyện Phước Long.

Địa bàn tỉnh Bình Phước hiện nay thuộc huyện Phước Long thời Lê. Dân số thời bấy giờ ở Bình Phước chưa đến 2.000 người.

Từ năm 1776 đến 1788, nhà Tây Sơn và nhà Nguyễn Gia Long thay nhau cử quan lại tới cai trị Bình Phước.

Sau khi thắng Tây Sơn, các vua triều Nguyễn cho lập địa bạ khu vực để dễ quản lý. Năm 1848 Tự Đức cho lập địa bạ các tổng Quảng Lợi, Cửu An, Bình Lâm bao gồm các vùng Bình Long, Lộc Ninh ngày nay.

Trước đó, năm 1836, địa bạ của tổng Chánh Mỹ hạ (nay thuộc huyện Đồng Phú) cũng đã được lập chi tiết.

* Từ 1957 - 1959

Tỉnh Bình Long được thành lập ngày 1-7-1957; tỉnh lỵ đặt tại thị xã An Lộc. Tỉnh gồm 3 quận: Lộc Ninh, Châu thành An Lộc, Căm Xe.

Tỉnh Phước Long thành lập ngày 10-10-1957, tỉnh lỵ đặt ở thị xã Phước Bình (Bà Rá xưa kia) gồm 3 quận: Châu thành Phước Bình, Bù Đốp, Phú Riềng.

* 1959 - 1969

- Bình Long gồm hai quận An Lộc (43.180 dân), Lộc Ninh (17.745 dân).

- Phước Long gồm 4 quận: Bố Đức có 9.119 người, Đôn Luân 10.270 người, Đức Phong 4.810 người, Phước Bình 13.092 người.

* Giai đoạn 1969 - 1975:

- Tỉnh Bình Long có diện tích: 2.240 km2, dân số 76.721 người, gồm 3 quận: An Lộc, Chơn Thành, Lộc Ninh.

- Tỉnh Phước Long: diện tích 5.299 km2; dân số 41.773 người, gồm 4 quận Bố Đức, Đôn Luân, Đức Phong, Phước Bình.

Sau 1975 chính quyền cách mạng nhập Bình Phước với Thủ Dầu Một thành tỉnh Bình Thủ. Đến 1-7-1976 lập tỉnh Sông Bé trên cơ sở nhập tỉnh Bình Thủ với các xã An Bình, Bình An, Đông Hòa (của huyện Thủ Đức, TP.HCM).

Đến năm 1997 tỉnh Bình Phước được tái lập từ Sông Bé cũ bao gồm các huyện Đồng Phú, Bình Long, Lộc Ninh, Phước Long, Bù Đăng. Tỉnh lỵ đóng tại thị xã Đồng Xoài (với tổng dân số hiện nay lên đến hơn 25.000 người).