Biến rác thải thành năng lượng - nhìn từ một số nước trên thế giơíBước chuyển của nền kinh tế tuần hoàn Trung Quốc
Giữa bối cảnh ô nhiễm và biến đổi khí hậu gia tăng, Trung Quốc chọn hướng đi biểu tượng: biến rác thành điện. Từ các lò đốt ở Hà Nam đến hàng trăm nhà máy trên toàn quốc, chính sách này vừa giúp xử lý núi rác khổng lồ, vừa thúc đẩy quá trình chuyển đổi sang năng lượng xanh. Tuy nhiên, phía sau những con số ấn tượng vẫn là thách thức lớn: dư công suất, ô nhiễm thứ cấp và bài toán giảm rác từ gốc chưa có lời giải.
Bước ngoặt trong quản lý rác thải
Hai thập kỷ trước, chôn lấp rác là phương pháp xử lý chủ đạo ở Trung Quốc, nhưng nó gây ra hệ lụy nghiêm trọng đối với đất, nước ngầm và không khí. Khi nhận thức cộng đồng về môi trường tăng cao, cùng với những cam kết quốc tế về giảm phát thải, Bắc Kinh đã thực hiện bước ngoặt trong chính sách quản lý rác thải, hướng tới mô hình đốt rác phát điện.
Lò đốt rác thải thành năng lượng ở Nam Kinh, tỉnh Giang Tô. Ảnh: dialogue.earth/Alamy
Theo Tân Hoa xã, hiện Trung Quốc có hơn 1.000 nhà máy đốt rác quy mô lớn, xử lý hơn 1,1 triệu tấn rác mỗi ngày, tương đương khoảng 440 bể bơi Olympic đầy ắp. Báo cáo về hiện trạng sinh thái và môi trường Trung Quốc năm 2024 do Bộ Sinh thái và môi trường Trung Quốc công bố cũng cho biết, lượng rác sinh hoạt đô thị thu gom đạt 262,37 triệu tấn, với năng lực xử lý an toàn (bao gồm đốt và các công nghệ khác) đạt 1,1555 triệu tấn mỗi ngày.
Sự thay đổi này được thúc đẩy bởi các khung pháp lý mạnh mẽ. Luật Ngăn ngừa và kiểm soát ô nhiễm bởi chất thải rắn (ban hành 1995, sửa đổi 2020) quy định rõ nguyên tắc giảm thiểu, tái chế và xử lý chất thải, đồng thời yêu cầu phân loại rác sinh hoạt bắt buộc tại đô thị. Luật Bảo vệ môi trường và Luật Kiểm soát ô nhiễm không khí đóng vai trò khung, yêu cầu mọi dự án đốt rác phải thực hiện Đánh giá tác động môi trường (EIA) trước khi xây dựng, vận hành, cũng như tuân thủ giới hạn phát thải nghiêm ngặt.
Bên cạnh đó, tiêu chuẩn quốc gia GB 18485-2014 về “Kiểm soát ô nhiễm trong đốt rác sinh hoạt” đã thiết lập giới hạn kỹ thuật tiên tiến ngang với châu Âu. Tiêu chuẩn này quy định mức phát thải dioxin không vượt quá 0,1 ng TEQ/m³, tương đương tiêu chuẩn Liên minh châu Âu, cùng các giới hạn chặt chẽ đối với bụi, SO₂, NOₓ, HCl và thủy ngân. Từ năm 2019, theo Quy định về quản lý và sử dụng dữ liệu giám sát tự động tại các nhà máy đốt rác sinh hoạt, tất cả các cơ sở đốt rác ở Trung Quốc bắt buộc phải lắp đặt hệ thống giám sát khí thải trực tuyến, kết nối trực tiếp với Bộ Sinh thái và môi trường để theo dõi và kiểm soát ô nhiễm.
Nhiều địa phương còn ban hành quy định nghiêm ngặt hơn. Theo en.jqccn.com, tại Chiết Giang, chính quyền đã triển khai kế hoạch nâng cấp công nghệ để giảm phát thải xuống mức cực thấp, yêu cầu hơn một phần ba số nhà máy đốt rác hoàn thành việc cải tạo vào năm 2025 và gần như toàn bộ hoàn tất trước năm 2027. Những bước đi này đã đưa Trung Quốc trở thành quốc gia có tiêu chuẩn phát thải cho nhà máy đốt rác nghiêm ngặt hàng đầu thế giới.
Về kỹ thuật, công nghệ đốt rác của Trung Quốc đã tiến nhanh trong thập kỷ qua. Theo ông Mã Khắc Quân, Phó Tổng giám đốc Nhà máy điện rác Tây Hiến (Thiểm Tây), Trung Quốc đã tự phát triển buồng đốt có ghi chuyển động, giúp rác cháy triệt để và sinh nhiệt hiệu quả hơn. Hiệu suất thu hồi năng lượng tăng 40% so với 10 năm trước, trong khi phát thải dioxin chỉ bằng 1/10 giới hạn của EU. Các đô thị như Bắc Kinh, Thượng Hải, Thiên Tân, Giang Tô áp dụng tiêu chuẩn phát thải thậm chí còn nghiêm hơn EU, thể hiện quyết tâm bảo vệ môi trường và nâng cao hình ảnh “Trung Quốc xanh”.
Cùng lúc, các doanh nghiệp Trung Quốc cũng xuất khẩu công nghệ đốt rác ra toàn cầu. Đến tháng 5/2025, họ đã tham gia hoặc trúng thầu 79 dự án quốc tế tại châu Á, châu Phi, châu Âu và châu Mỹ, góp phần khẳng định vị thế công nghiệp môi trường mới nổi của Trung Quốc.
Vẫn cần giảm thiểu rác từ nguồn
Dù thành công ấn tượng, hệ thống đốt rác của Trung Quốc đang đối mặt tình trạng dư thừa công suất. Theo South China Morning Post, khoảng 40% nhà máy hoạt động dưới công suất thiết kế do lượng rác sinh hoạt giảm, đặc biệt sau khi các thành phố lớn áp dụng phân loại rác nghiêm ngặt. Ở Thượng Hải, một số nhà máy phải nhập rác từ tỉnh khác hoặc khai thác lại rác cũ trong bãi chôn lấp để duy trì hoạt động.
Cùng với đó, việc xử lý tro bay và nước thải từ quá trình lọc khí tại các nhà máy đốt rác vẫn là một thách thức lớn. Theo Financial Timesvàibid, hiện nay, chỉ khoảng 15% lượng tro bay được tái chế làm vật liệu xây dựng, còn lại phải được xử lý hoặc chôn lấp an toàn. Nếu quá trình này không được giám sát nghiêm ngặt, các chất kim loại nặng có thể rò rỉ ra môi trường, gây ô nhiễm đất và nước, đồng thời phát sinh khí độc ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng. Trong những năm gần đây, nhiều địa phương như Quảng Đông, Tứ Xuyên và Chiết Giang đã ghi nhận phản ứng của người dân trước các dự án xây dựng lò đốt rác mới, do lo ngại ô nhiễm không khí và tác động đến sức khỏe.
Giáo sư Mã Văn Siêu thuộc Đại học Thiên Tân cảnh báo rằng, “đốt rác chỉ là giải pháp cuối cùng, không thể thay thế việc giảm thiểu rác ngay từ nguồn”. Ông cho biết sự bùng nổ của thương mại điện tử và giao hàng nhanh đã khiến lượng bao bì nhựa tăng đột biến, kéo theo phát thải carbon trong toàn bộ vòng đời của sản phẩm. Điều này cho thấy, nếu không giảm thiểu, tái sử dụng và tái chế thì “ngọn lửa năng lượng” sẽ sớm trở thành “ngọn lửa cảnh báo”.
Nhiều chuyên gia cũng cùng quan điểm “đốt ít đi mới là thành công thật sự”. Khi công nghệ đã có, thử thách lớn nhất không còn là xây thêm nhà máy, mà là giảm rác ngay từ nguồn, hướng tới một nền kinh tế thực sự tuần hoàn, nơi rác không còn là gánh nặng, mà trở thành tài nguyên của tương lai.
