'Bảo tàng sống' của văn hóa Tày

Một góc thôn Tha nhìn từ trên cao.

Ấn tượng miền sơn cước

Với 79% diện tích tự nhiên là rừng, thôn Tha khoác lên mình tấm áo choàng xanh mướt của cánh rừng nguyên sinh, rừng trồng và đồi cọ bạt ngàn, điểm xuyết bởi những thửa ruộng vàng óng mùa lúa chín. Dòng suối trong lành chảy từ đỉnh núi Đán Sẻng xuống thung lũng, róc rách len lỏi qua thôn, tạo nên vẻ đẹp vừa hùng vĩ, vừa nên thơ.

Với 123 hộ, hơn 600 khẩu, thôn Tha là nơi sinh sống của 99% đồng bào Tày. Trải qua bao thế hệ, họ vẫn gìn giữ trọn vẹn những giá trị văn hóa truyền thống để bản sắc dân tộc không bị phai mờ giữa dòng chảy hiện đại. Bước chân trên những con đường nhỏ, du khách sẽ bắt gặp nếp nhà sàn mái lá cọ cổ kính. Đây chính là điểm nhấn độc đáo của thôn Tha, với nhiều căn nhà có tuổi đời lên đến hàng trăm năm, minh chứng cho một nếp sống đậm chất bản địa. Cụ Nguyễn Thị Mặc (gần 90 tuổi) tự hào nói: “Mỗi nếp nhà ở đây không chỉ là nơi che nắng, che mưa mà là một phần linh hồn của bản làng. Chúng tôi giữ gìn chúng không chỉ cho mình, mà để kể câu chuyện về cội nguồn cho con cháu mai sau”.

Hiện nay, 100% số hộ dân thôn Tha giữ nếp nhà sàn, trong đó hơn 95% vẫn giữ mái lá cọ truyền thống. Đặc biệt, từ Đề án xây dựng Làng Văn hóa du lịch tiêu biểu thôn Tha, giai đoạn 2021 - 2025 của UBND phường Hà Giang 1, đã có 24 hộ được hỗ trợ 240 triệu đồng để lợp mái lá cọ truyền thống, giúp bảo tồn kiến trúc đặc trưng và tạo nên nét riêng độc đáo cho thôn.

Trước hiên mỗi ngôi nhà sàn, đa phần là ao nhỏ với thanh âm róc rách của nước chảy, hòa cùng tiếng cá Bỗng vỗ sóng tìm mồi. Cuộc sống của người Tày nơi đây còn là bản tình ca của núi rừng. Từ tiếng cọn nước quay đều, tiếng mõ trâu nhịp nhàng đến tiếng gà gáy sớm mai, tất cả hòa điệu, tạo nên một bản giao hưởng vừa mộc mạc, vừa thi vị như ru hồn người về với bình yên.

Chị Nguyễn Thị Thùy Dương, du khách đến từ thành phố Đà Nẵng chia sẻ: “Ở nơi tôi sống, biển rộng mênh mông, gió thổi rì rào và những con sóng ngày đêm vỗ bờ. Nhưng khi đến thôn Tha, trước những nếp nhà sàn trầm mặc giữa đồi cọ, dòng suối trong veo róc rách dưới chân, tôi bỗng thấy một vẻ đẹp khác, lặng lẽ, tinh khôi và đầy cuốn hút. Cảnh sắc nơi đây khiến tôi nhận ra, đất nước mình không chỉ đẹp ở sự rộng lớn của biển cả mà còn thẳm sâu ở sự bình yên của núi rừng”.

Du khách thích thú trải nghiệm đánh đàn Tính cùng người dân thôn Tha.

Biến bản sắc thành sức mạnh nội sinh

Từ định hướng đúng đắn của cấp ủy, chính quyền địa phương, thôn Tha đã lựa chọn phát triển du lịch cộng đồng theo hướng bền vững, lấy bản sắc dân tộc Tày làm nền tảng và sức mạnh nội sinh. Đến nay, khoảng 85% người dân trong thôn vẫn sử dụng trang phục truyền thống và duy trì tiếng nói riêng trong đời sống thường nhật. Các lễ hội, trò chơi dân gian, hát Then, đàn Tính… luôn hiện diện trong đời sống cộng đồng, vừa để giữ lửa văn hóa, vừa làm phong phú trải nghiệm cho du khách. Đặc biệt, hai đội văn nghệ dân gian quy tụ gần 40 thành viên gồm cả người cao tuổi và thế hệ trẻ đã trở thành những sứ giả, mang tinh hoa văn hóa dân tộc Tày giới thiệu tới du khách trong nước và quốc tế.

Đặc biệt, 8 gia đình trong thôn phát triển dịch vụ lưu trú (homestay), vừa tạo sinh kế ổn định, vừa mang đến cho du khách cơ hội trải nghiệm đời sống bản địa. Tại đây, du khách có thể “cùng ăn, cùng ở, cùng làm” với người dân, tham gia các hoạt động thường ngày như đi cấy, thu hoạch nông sản hay đan lát. Buổi tối, du khách không chỉ được thưởng thức ẩm thực đặc trưng (cá Bỗng, xôi ngũ sắc, thịt lợn hun khói…) mà còn được giao lưu văn nghệ, thưởng thức những làn điệu dân ca đến từ đội văn nghệ dân gian của thôn. Những trải nghiệm này không chỉ để lại dấu ấn khó quên mà còn giúp du khách tìm về cội nguồn, cảm nhận lòng hiếu khách của đồng bào Tày.

Chính từ những nỗ lực trên, tháng 1/2025, cụm Homestay thôn Tha (gồm 3 gia đình) vinh dự trở thành 1 trong 5 đại diện của Việt Nam nhận Giải thưởng Homestay ASEAN tại Diễn đàn Du lịch Đông Nam Á - ATF năm 2025, tổ chức tại Malaysia. Chủ tịch UBND phường Hà Giang 1 Trần Song Hà chia sẻ: “Danh hiệu Homestay ASEAN không chỉ là niềm tự hào của chính quyền và Nhân dân địa phương, mà còn là sự ghi nhận xứng đáng cho hướng đi đúng đắn của thôn Tha. Đây sẽ là động lực để chúng tôi tiếp tục phát huy giá trị văn hóa, nâng cao chất lượng dịch vụ, xây dựng thôn Tha trở thành điểm đến hấp dẫn, mang tầm khu vực”.

Thông qua phát triển du lịch cộng đồng gắn với gìn giữ bản sắc văn hóa Tày đã kiến tạo một diện mạo mới cho thôn Tha. Trưởng thôn Nguyễn Văn Long không giấu được niềm vui: “Mỗi năm, thôn Tha đón trên 10.000 lượt khách, trong đó có đến 40% là khách quốc tế. Doanh thu từ du lịch đạt 3 - 5 tỷ đồng, kéo theo thu nhập bình quân đầu người tăng lên 52 triệu đồng/năm. Đặc biệt, thôn chỉ còn duy nhất một hộ nghèo bất khả kháng và một hộ cận nghèo”.

Với những bước đi vững chắc, cùng niềm tự hào về bản sắc, người dân thôn Tha đang kiên trì xây dựng mô hình du lịch bền vững. Để rồi, mỗi du khách khi đặt chân tới đây không chỉ được chiêm ngưỡng cảnh sắc và trải nghiệm văn hóa, mà còn cảm thấy thân thuộc, gần gũi như trở về chính ngôi nhà thứ hai của mình.

Mỹ Uyên