Bàn về chế định mới hòa giải tại tòa án
Theo báo cáo của Tòa án nhân dân (TAND) tối cao, những năm qua, các tranh chấp dân sự, khiếu kiện hành chính vẫn không ngừng tăng, tỷ lệ thuận với quy mô tăng dân số và tăng trưởng của nền kinh tế.
Theo báo cáo của Tòa án nhân dân (TAND) tối cao, những năm qua, các tranh chấp dân sự, khiếu kiện hành chính vẫn không ngừng tăng, tỷ lệ thuận với quy mô tăng dân số và tăng trưởng của nền kinh tế.
Thực tế cho thấy, cùng với những sửa đổi, bổ sung của các đạo luật mới, thẩm quyền của tòa án được mở rộng, làm cho số lượng các vụ việc mà tòa án phải thụ lý, giải quyết tăng nhiều so với các năm trước, tính chất các vụ việc ngày càng phức tạp. Bên cạnh đó, số lượng đơn đề nghị giám đốc thẩm, tái thẩm ngày càng nhiều; nhiều vụ án dân sự, hành chính phải xét xử qua nhiều cấp trong nhiều năm. Bản án, quyết định của tòa có hiệu lực pháp luật nhưng chậm được thi hành, ảnh hưởng đến quyền, lợi ích hợp pháp của các tổ chức, cá nhân và niềm tin của người dân đối với tòa án...
Thực hiện kết luận của Ban Chỉ đạo Cải cách tư pháp T.Ư, trong năm 2018, TAND tối cao triển khai thí điểm về đổi mới, tăng cường hòa giải, đối thoại trong giải quyết các tranh chấp dân sự, khiếu kiện hành chính tại TAND thành phố Hải Phòng và chín TAND cấp huyện. Sau sáu tháng triển khai thực hiện, tỷ lệ hòa giải, đối thoại thành công đạt 76,2%. Sau thành công thí điểm tại Hải Phòng, TAND tối cao đang thí điểm tại 16 tỉnh, thành phố trực thuộc T.Ư (thời gian thí điểm từ tháng 11-2018 đến 10-2019 và sẽ được kéo dài thêm nếu điều kiện cho phép). Tại các địa phương nêu trên, đã thành lập ban chỉ đạo thí điểm, các trung tâm hòa giải, đối thoại tại tòa án; đào tạo hòa giải viên, đối thoại viên; tiến hành hòa giải, đối thoại tranh chấp dân sự, khiếu kiện hành chính và đã thu được kết quả tích cực; được cấp ủy địa phương đánh giá là mô hình mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc, giải quyết hiệu quả những mâu thuẫn, tranh chấp phát sinh trong đời sống, xã hội, phù hợp xu hướng phát triển của thế giới.
Có thể nói, từ kết quả thí điểm tại các địa phương trong năm 2018 và năm nay được tổng kết, bổ sung vào hồ sơ dự án Luật Hòa giải, đối thoại tại tòa án trước khi trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Quốc hội thời gian tới. Để khắc phục những hạn chế của công tác hòa giải, đối thoại, TAND tối cao đã đề nghị Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho phép nghiên cứu, xây dựng một cơ chế pháp lý mới về hòa giải, đối thoại. Đến nay, dự án Luật Hòa giải, đối thoại tại tòa án được thiết kế gồm năm chương, 50 điều, hướng tới đáp ứng yêu cầu bảo đảm tính hợp hiến, hợp pháp, thống nhất, đồng bộ của hệ thống pháp luật về hòa giải, đối thoại, tính khả thi. Trong đó, về các nguyên tắc cơ bản của hòa giải, đối thoại được nêu cụ thể trong dự án luật. Đó là, các bên tự nguyện tham gia hòa giải, đối thoại; nội dung thỏa thuận hòa giải, đối thoại không vi phạm điều cấm của luật, không trái đạo đức xã hội, không nhằm trốn tránh nghĩa vụ, không xâm phạm quyền, lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân khác...
Qua thảo luận, cho ý kiến bước đầu, nhiều đại biểu, Đoàn đại biểu Quốc hội tại các địa phương, chuyên gia pháp luật trong nước và quốc tế nhận định, hòa giải, đối thoại đóng vai trò đặc biệt quan trọng, là nhu cầu và đòi hỏi của xã hội để giải quyết các tranh chấp phát sinh trong đời sống. Hòa giải góp phần hàn gắn những mâu thuẫn, rạn nứt, nâng cao ý thức pháp luật của người dân.
Có thể kỳ vọng rằng, đạt được các mục tiêu nêu trên sẽ giúp tiết kiệm chi phí, thời gian, công sức của các bên liên quan và Nhà nước; hạn chế tranh chấp, khiếu kiện kéo dài, gây bức xúc trong nhân dân như hiện nay và những năm tới.
