Bản trường ca của bộ đội pháo binh

Bản thảo "Trường ca Sông Lô" được trưng bày tại Bảo tàng Pháo binh.

Hướng sông Lô, địch dùng tàu chiến chở quân ngược dòng lên Việt Bắc, bị quân dân ta chặn đánh ở Đoan Hùng ngày 24-10-1947. Cuộc chiến diễn ra quyết liệt, sau gần 6 giờ chiến đấu, pháo binh ta đã bắn chìm 2 tàu chiến trọng tải 500 tấn, bắn cháy và bắn bị thương 3 chiếc khác của địch; 350 tên địch bị tiêu diệt, cùng một số lượng lớn vũ khí, đạn dược bị phá hủy. Ta cũng thu được nhiều vũ khí và đồ dùng quân sự. Tính tổng cộng trên mặt trận Sông Lô, năm 1947 ta tiêu diệt hơn 1.000 tên địch; 10 tàu chiến và 1 ca nô; bắn hạ 1 thủy phi cơ (máy bay chiến đấu), thu được nhiều vũ khí, phương tiện chiến tranh. Đây là chiến thắng lớn của lực lượng pháo binh non trẻ trong thời kỳ đầu kháng chiến chống Pháp, tuy vũ khí thô sơ nhưng với chiến thuật “đặt gần bắn thẳng”, “ngắm bắn qua nòng”; cách đánh linh hoạt, sáng tạo, bộ đội pháo binh đã thu được thắng lợi giòn giã, làm nức lòng quân dân cả nước.

Cùng lúc này, nhạc sĩ Văn Cao được cử lên an toàn khu tham gia kháng chiến. Ông đi qua Phú Thọ, dọc theo sông Lô tìm đường lên Việt Bắc. Trên đường đi, được chứng kiến bộ đội ta trên đường chiến thắng trở về chiến khu, nhân dân đôi bờ hân hoan bắt tay vào dựng lại xóm làng; cảnh dòng sông bao la hùng vĩ chảy về xuôi… cùng với lời kể của đồng chí Doãn Tuế, chỉ huy trận đánh (sau này là Tư lệnh Binh chủng Pháo binh) đã gom thành những chất liệu quý để Văn Cao sáng tác bản trường ca bất hủ về sông Lô.

Bản "Trường ca sông Lô" được đánh giá là một đỉnh cao ghi dấu sự trưởng thành của nền tân nhạc non trẻ của Việt Nam thời điểm bấy giờ. Bài hát được sáng tác rất nhanh và đăng tải lần đầu tiên trên Báo Văn nghệ số tháng 3-1948. Bản thảo bài hát sau được nhạc sĩ Văn Cao tặng Bảo tàng Pháo binh và hiện được bảo quản và treo trang trọng tại khu trưng bày giai đoạn kháng chiến chống Pháp của bảo tàng.

Bài và ảnh: TUẤN HUY