Bài học của Ả-rập Xê-út là cảnh báo phũ phàng với Ukraine
Thỏa thuận đất hiếm mà chính quyền của Tổng thống Donald Trump khẳng định sẽ dẫn đến việc Mỹ đầu tư vào quốc phòng của Ukraine gợi nhớ đến đến thỏa thuận không chính thức về đổi dầu mỏ lấy an ninh giữa Washington với Ả-rập Xê-út.
Tổng thống Ukraine Volodymir Zelensky. (Ảnh: AP)
Trong nhiều thập kỷ sau Thế chiến II, an ninh của Ả-rập Xê-út được củng cố nhờ các công ty dầu mỏ Mỹ hiện diện tại vương quốc này để bơm dầu thô phục vụ nền kinh tế Mỹ, cùng một căn cứ không quân của Mỹ.
Đến năm 1980, Tổng thống Mỹ Jimmy Carter thời điểm đó vẫn duy trì thỏa thuận đổi dầu mỏ lấy an ninh sau khi Ả-rập Xê-út quốc hữu hóa ngành năng lượng của họ, dựa trên học thuyết đối ngoại về bảo vệ nguồn cung cấp dầu từ Vịnh Ba Tư bằng sức mạnh quân sự của Mỹ.
Đến nay, người Ả-rập Xê-út nhận ra rằng kinh tế không phải lúc nào cũng chi phối phép tính của Washington về triển khai lực lượng quân sự, vì vậy Riyadh đang tìm kiếm những đảm bảo quốc phòng chắc chắn hơn. Theo các nhà phân tích địa - chính trị, lý do là lợi ích kinh tế của Mỹ có thể thay đổi đáng kể qua thời gian.
Ông Greg Gause, một học giả thỉnh giảng tại viện nghiên cứu Trung Đông ở Washington, nhận xét: "Cho rằng người Ukraine có thể dựa vào đảm bảo an ninh ngầm của Mỹ vì Mỹ có lợi ích kinh tế về đất hiếm ở Ukraine là một lập luận mong manh đối với Kiev".
Năm 2019, trong nhiệm kỳ đầu tiên của Tổng thống Trump, một cuộc tấn công bằng máy bay không người lái và tên lửa nghi của Iran đã gây thiệt hại nặng nề cho cơ sở dầu mỏ lớn nhất của Ả-rập Xê-út, nhưng Washington không có hành động phản ứng trực tiếp.
Điều đó càng làm gia tăng sự không chắc chắn rằng Riyadh và các quốc gia vùng Vịnh khác có thể trông cậy vào sự hỗ trợ của Mỹ. Kể từ đó, những nước này nhận thấy Nga và Trung Quốc có thể trở thành đối tác an ninh bổ sung.
Mỹ đã bảo vệ Ả-rập Xê-út vào năm 1990, với việc điều nửa triệu quân để đẩy lùi cuộc tấn công của Tổng thống Iraq Saddam Hussein vào Kuwait, đe dọa các mỏ dầu của Ả-rập Xê-út và đồng minh Israel của Mỹ.
Học giả Gause cho biết, trước cuộc tấn công của Iraq, Mỹ vẫn nhìn Vịnh Ba Tư qua lăng kính Chiến tranh Lạnh, như một tài sản chiến lược cần được bảo vệ. Ba thập kỷ sau, khi các cơ sở của Ả-rập Xê-út bị tấn công, Mỹ đã từ bỏ quan điểm đó và phần lớn không còn phụ thuộc vào dầu mỏ Trung Đông, đồng thời cũng đã mệt mỏi với những cuộc chiến tranh dường như vô tận ở khu vực.
Washington và Kiev đang tiến gần đến việc hoàn tất một thỏa thuận khoáng sản trong khi Mỹ xúc tiến việc đàm phán với Nga để chấm dứt cuộc xung đột. Lễ ký kết thỏa thuận đã bị hoãn lại sau vụ cãi vã ở Phòng Bầu dục vào tháng trước.
Tổng thống Ukraine Volodymir Zelensky ban đầu nói rằng bất kỳ thỏa thuận nào về quyền khai khoáng cũng phải đi kèm sự đảm bảo an ninh cho Ukraine, nhưng sau đó ông có vẻ đã phải giảm bớt yêu cầu và chấp nhận ký mà không cần bảo đảm rõ ràng như vậy.
Nhiều biến số
Theo các điều khoản của thỏa thuận dự kiến, Ukraine sẽ chuyển một phần tiền thu được từ khai thác tài nguyên trong tương lai vào quỹ đầu tư cho các dự án ở Ukraine. Quy mô kiểm soát của Mỹ trong quỹ này sẽ được thảo luận trong các thỏa thuận sau này.
Thỏa thuận không bao gồm những đảm bảo an ninh rõ ràng, dù Tổng thống Trump nói rằng sẽ có lực lượng gìn giữ hòa bình quốc tế đóng tại Ukraine. Ông lập luận rằng việc để các công ty Mỹ đầu tư vào lĩnh vực khai thác mỏ của Ukraine là sự đảm bảo tốt nhất có thể cho an ninh của quốc gia này.
“Tôi sẽ không coi đó là một sự đảm bảo an ninh. Nhưng chắc chắn nếu Mỹ có lợi ích kinh tế cố hữu tạo ra doanh thu cho người dân của chúng tôi cũng như cho người dân Ukraine, chúng tôi sẽ có lợi ích phải bảo vệ nếu nó bị thách thức hoặc đe dọa”, Ngoại trưởng Marco Rubio trả lời các phóng viên ngày 12/3, sau cuộc gặp với các quan chức Ukraine tại Ả-rập Xê-út.
Ukraine vốn phải cảnh giác với các lời hứa quốc tế. Nước này từ bỏ vũ khí hạt nhân mà họ thừa hưởng từ Liên Xô sau Bản ghi nhớ Budapest năm 1994, trong đó Mỹ, Anh và Nga đưa ra các đảm bảo an ninh rằng vũ lực sẽ không được sử dụng để chống lại toàn vẹn lãnh thổ hoặc nền độc lập của Ukraine.
Nếu các công ty Mỹ sau này làm ăn ở Ukraine, họ sẽ mất nhiều năm để bắt đầu hoạt động. Và ngay cả khi đó, chưa có gì đảm bảo các công ty Mỹ sẽ có lãi, và điều này có thể ảnh hưởng đến bất kỳ cam kết an ninh nào của Washington.
Kể cả khi các công ty khai khoáng của Mỹ hoạt động có lãi ở Ukraine, những thay đổi trong nền kinh tế toàn cầu có thể dẫn đến việc chuyển hướng sang những lĩnh vực khác, đến những nơi khác hấp dẫn hơn, từ đó có thể làm đảo lộn các cam kết an ninh đi kèm của Mỹ.
