Ba Lan nỗ lực khôi phục pháp quyền giữa căng thẳng chính trị

Thủ tướng Ba Lan Donald Tusk. Ảnh tư liệu: PAP/TTXVN

Tuy nhiên, những chia rẽ sâu sắc trên chính trường và sự phản đối từ Tổng thống Karol Nawrocki đang khiến nỗ lực này đối mặt nhiều trở ngại.

Theo tờ Politico ngày 12/10, Bộ Tư pháp Ba Lan đã công bố kế hoạch cải cách nhằm xử lý hàng nghìn thẩm phán được bổ nhiệm dưới thời chính quyền PiS. Các tòa án Ba Lan và châu Âu trước đó đã phán quyết quy trình bổ nhiệm này là sai lệch và làm suy yếu tính độc lập của tư pháp.

Bộ trưởng Tư pháp Waldemar Zurek cho biết, trọng tâm của kế hoạch là tìm giải pháp xử lý đội ngũ “tân thẩm phán”, vừa bảo đảm hệ thống tòa án vận hành hiệu quả, vừa không để vi phạm luật pháp châu Âu. Ông cho rằng quy trình bổ nhiệm dưới thời PiS đã làm suy yếu tính độc lập của tư pháp, khiến Ba Lan phải đối mặt nhiều án phạt và bồi thường từ các tòa án châu Âu.

Việc khôi phục pháp quyền là nhiệm vụ chính mà ông Zurek - một cựu thẩm phán được Thủ tướng Tusk bổ nhiệm - phải thực hiện. Trước đó, dưới thời PiS cầm quyền từ năm 2015 đến 2023, mối quan hệ giữa Warsaw và Brussels xấu đi nghiêm trọng do lo ngại rằng cải cách tư pháp của PiS vi phạm các nguyên tắc dân chủ của Liên minh châu Âu (EU).

Ủy ban châu Âu đã từng đóng băng hàng chục tỷ euro hỗ trợ cho Ba Lan, trong khi Tòa án Công lý EU áp đặt mức phạt hàng tỷ złoty. Tháng 12/2023, ngay sau khi lên nắm quyền, ông Tusk đã đạt thỏa thuận để EU giải ngân 137 tỷ euro, với cam kết cải cách hệ thống tư pháp theo chuẩn mực của khối.

Tuy nhiên, tiến trình cải cách sớm vấp phải sự phản đối từ Tổng thống Andrzej Duda trước đây, và nay tiếp tục bị cản trở bởi người kế nhiệm Karol Nawrocki, đều có quan điểm ủng hộ PiS. Tổng thống Nawrocki tuyên bố sẽ ngăn chặn mọi nỗ lực thay đổi hệ thống tư pháp thời PiS, đồng thời cáo buộc Bộ trưởng Żurek “vi phạm nghiêm trọng hiến pháp”.

Theo kế hoạch cải cách, những thẩm phán được Hội đồng Tư pháp Quốc gia (KRS) bổ nhiệm lần đầu vẫn được tiếp tục công việc. Tuy nhiên, những người được KRS thăng chức sẽ phải trở lại vị trí cũ và tham gia kỳ tuyển chọn nếu muốn thăng tiến. Ngoài ra, các thẩm phán do KRS bổ nhiệm sẽ không được giữ vị trí tại Tòa án Tối cao, nơi họ hiện chiếm khoảng 60% tổng số nhân sự.

Bộ trưởng Zurek khẳng định kế hoạch này là một giải pháp thỏa hiệp, nhằm tránh kịch bản sa thải hàng loạt. Ông cũng cam kết cải tổ KRS khi nhiệm kỳ các thành viên hiện tại kết thúc vào tháng 4/2026. Theo đó, danh sách ứng viên sẽ do giới tư pháp đề cử, sau đó mới trình lên quốc hội thông qua, nhằm hạn chế tình trạng chính trị hóa cơ quan này.

Trong khi đó, đảng PiS và các tổ chức liên quan bày tỏ sự phản đối mạnh mẽ. Lãnh đạo PiS Jarosław Kaczynski cho rằng Bộ trưởng Zurek có thể phải chịu trách nhiệm pháp lý. Bên cạnh đó, ông Zurek hiện cũng đang đối mặt với một số vụ kiện do hiệp hội thẩm phán thân PiS khởi xướng.

Giới quan sát nhận định mặc dù liên minh của Thủ tướng Tusk kiểm soát quốc hội, nhưng nếu các dự luật cải cách bị Tổng thống Nawrocki phủ quyết, tiến trình khôi phục pháp quyền tại Ba Lan sẽ rơi vào thế bế tắc.

Hoàng Anh/Báo Tin tức và Dân tộc