Từ CSR đến RBP: khi 'làm điều đúng' trở thành điều kiện bắt buộc

Thực hành kinh doanh có trách nhiệm trở thành tiêu chuẩn mới, giúp doanh nghiệp Việt nâng cao uy tín, năng lực quản trị và khả năng tham gia chuỗi cung ứng quốc tế. Ảnh minh họa: DNCC

Trong bối cảnh khoa học, công nghệ và chuyển đổi số trở thành động lực tăng trưởng chính, việc thực hành kinh doanh có trách nhiệm không còn là lựa chọn, mà là điều kiện cần thiết để doanh nghiệp Việt Nam thích ứng và phát triển bền vững.

Cùng với đó, việc Chính phủ ban hành Quyết định 843 về Chương trình hành động quốc gia thúc đẩy RBP giai đoạn 2023-2027 đã tạo nền tảng để nhiều doanh nghiệp đưa thực hành kinh doanh có trách nhiệm trở thành một phần quan trọng trong chiến lược phát triển dài hạn.

RBP: chuẩn mực mới trong quản trị doanh nghiệp bền vững

Theo Tiến sĩ Nguyễn Tiến Đạt, Giảng viên Khoa Luật Kinh tế, Học viện Chính sách và Phát triển thuộc Bộ Tài Chính, thực hành kinh doanh có trách nhiệm (RBP - Responsible Business Practices) không phải là vấn đề mới trên thế giới nhưng ở Việt Nam đây vẫn là khái niệm cần được lan tỏa sâu rộng hơn đến các doanh nghiệp. Ngoài ra, không phải doanh nghiệp nào cũng hiểu đúng khái niệm RBP.

Ông Đạt cho biết nhiều doanh nghiệp hiện cho rằng trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp (CSR - Corporate Social Responsibility) và RBP là một do hai khái niệm này có nhiều điểm tương đồng về tinh thần hướng tới phát triển bền vững. Tuy nhiên, thực ra là khác nhau về bản chất, phạm vi và cách thức triển khai.

Theo đó, CSR là cam kết của doanh nghiệp trong việc đóng góp cho phát triển bền vững thông qua các hoạt động bên ngoài như bảo vệ môi trường, tham gia các chương trình xã hội, hỗ trợ cộng đồng. Những hoạt động này thường mang tính đóng góp tự nguyện hơn là yêu cầu bắt buộc.

Trong khi đó, RBP bao gồm toàn bộ hoạt động nội bộ và bên ngoài doanh nghiệp từ quản trị, nhân sự (tôn trọng quyền của người lao động), chuỗi cung ứng, đối tác, khách hàng cho đến các mối quan hệ với cộng đồng. Điều này có nghĩa là trách nhiệm được thực hiện xuyên suốt trong mọi khâu vận hành.

Nhiều doanh nghiệp còn nhầm lẫn giữa CSR và RBP, trong khi hai khái niệm này khác nhau về bản chất, phạm vi và cách thức thực hiện. Ảnh minh họa: lawcode.eu

Theo Tiến sĩ Nguyễn Như Quỳnh, Vụ trưởng Vụ pháp chế thuộc Bộ Khoa học và Công nghệ, thực tế các quy định pháp luật hiện hành đã thể hiện rõ việc thực hành kinh doanh có trách nhiệm. Đối với người lao động, Bộ luật Lao động quy định trách nhiệm của doanh nghiệp trong bảo vệ quyền lợi của người lao động từ việc đảm bảo điều kiện lao động an toàn, chế độ thai sản cho lao động nữ đến độ tuổi tối thiểu khi tham gia lao động.

Đây là những nội dung được bà Quỳnh thông tin tại hội nghị tập huấn chính sách, pháp luật về thực hành kinh doanh có trách nhiệm trong lĩnh vực khoa học và công nghệ năm 2025 do Bộ Khoa học và Công nghệ tổ chức vào ngày 23-10.

Bên cạnh đó, ở khía cạnh môi trường, pháp luật yêu cầu doanh nghiệp phải đánh giá tác động môi trường trước khi triển khai dự án đầu tư nhằm bảo đảm không gây ô nhiễm nguồn nước, đất và không khí.

Bà Quỳnh thông tin, đối với người tiêu dùng, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và Luật Cạnh tranh cũng quy định rõ doanh nghiệp không được quảng cáo gây hiểu nhầm, không được sử dụng nhãn hiệu, bao bì, tên sản phẩm dễ gây nhầm lẫn. Chẳng hạn như vụ việc doanh nghiệp dùng tên sản phẩm gần giống “Aquafina” trước đây đã bị xử lý vì gây nhầm lẫn thương hiệu và ảnh hưởng đến quyền lợi người tiêu dùng.

Về sở hữu trí tuệ, các quy định bảo vệ nhãn hiệu, kiểu dáng, sáng chế… cũng là một phần của thực hành kinh doanh có trách nhiệm nhằm đảm bảo công bằng, tôn trọng quyền sở hữu hợp pháp của các bên.

Về an toàn thực phẩm và hàng hóa, Nhà nước đã ban hành nhiều chế tài mạnh mẽ đối với hành vi gian dối trong sản xuất, kinh doanh thực phẩm, thực phẩm chức năng, sữa... để bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng.

Có thể thấy rằng pháp luật chính là công cụ để buộc và hướng dẫn doanh nghiệp RBP, cân bằng giữa lợi ích kinh tế, xã hội và môi trường.

Truyền thông - ‘mắt xích’ thúc đẩy doanh nghiệp RBP

Trong xu thế toàn cầu thúc đẩy kinh doanh có trách nhiệm, các tổ chức quốc tế đã xây dựng nhiều bộ tiêu chí và hướng dẫn đánh giá nhằm giúp doanh nghiệp đo lường, quản lý và công khai các tác động xã hội, môi trường trong quá trình hoạt động.

Là chuyên gia có nhiều năm nghiên cứu về RBP, Tiến sĩ Nguyễn Tiến Đạt đã đưa ra bốn bộ khung tiêu chuẩn phổ biến gồm UN Global Compact, GRI, ESG và ISO 26000 để giúp doanh nghiệp thực hành và lập báo cáo RBP.

Thứ nhất, đối với ISO 26000, đây là bộ hướng dẫn trách nhiệm xã hội do Tổ chức tiêu chuẩn hóa quốc tế (ISO) ban hành vào năm 2010. Bộ tiêu chuẩn này có 7 nguyên tắc cơ bản là trách nhiệm giải trình, minh bạch, hành vi đạo đức, tôn trọng pháp luật, nhân quyền, quyền lợi các bên liên quan và tôn trọng chuẩn mực quốc tế.

Thứ hai là ESG (Environmental: môi trường, Social: xã hội, Governance: quản trị), đây là bộ tiêu chí dùng để đánh giá mức độ bền vững và tác động xã hội của một doanh nghiệp bên cạnh các yếu tố tài chính truyền thống.

Bộ tiêu chuẩn báo cáo bền vững thứ ba là GRI Standards, giúp doanh nghiệp công bố minh bạch các tác động kinh tế, xã hội và môi trường.

Cuối cùng là bộ nguyên tắc UN Global Compact (Hiệp ước toàn cầu của Liên Hợp Quốc), đây là sáng kiến tự nguyện lớn nhất thế giới dành cho các doanh nghiệp và tổ chức cam kết thực hiện phát triển bền vững và trách nhiệm xã hội. Sáng kiến này gồm 10 nguyên tắc chủ yếu tập trung vào nhân quyền, lao động, môi trường và chống tham nhũng.

Theo ông Đạt, mỗi bộ tiêu chí có cách tiếp cận và mục tiêu riêng nhưng đều cùng hướng tới mục tiêu kinh doanh minh bạch, có trách nhiệm.

Bốn hệ thống đánh giá thực hành doanh nghiệp có trách nhiệm. Ảnh chụp màn hình

Để RBP thực sự đi vào đời sống doanh nghiệp, ông Đạt cho rằng truyền thông chính sách đóng vai trò vô cùng quan trọng. Đây chính là cầu nối giúp quy định pháp luật và định hướng phát triển bền vững của Nhà nước đến được với doanh nghiệp và xã hội hiệu quả hơn.

Tuy nhiên, lĩnh vực này hiện vẫn đối mặt với một số thách thức về nguồn lực, tổ chức và cơ chế tài chính. Ông Đạt chia sẻ đa số nhân lực làm công tác truyền thông ở cơ quan nhà nước chưa được chuẩn hóa và không được đào tạo bài bản về kỹ năng truyền thông chiến lược, kỹ năng số và truyền thông đa phương tiện. Việc này có thể khiến thông tin khó lan tỏa rộng rãi đến cộng đồng doanh nghiệp.

Ngoài ra, hoạt động truyền thông chính sách hiện còn thiếu sự điều phối thống nhất, chưa hình thành được một đầu mối chuyên trách. Việc phối hợp giữa cơ quan quản lý nhà nước, viện nghiên cứu, doanh nghiệp và báo chí chưa đồng bộ, dẫn đến phân tán thông tin, trùng lặp nội dung hoặc thiếu tính cập nhật.

Nội dung truyền thông về RBP còn thiếu tính hệ thống và hấp dẫn, thường nặng về phổ biến văn bản quy phạm, ít chú trọng đến cách truyền đạt gần gũi, thực tiễn và dễ hiểu cho doanh nghiệp. Bên cạnh đó, nguồn lực tài chính dành cho truyền thông còn hạn chế, thiếu tính dài hạn.

Để tháo gỡ những khó khăn trên, ông Đạt cho rằng việc truyền thông chính sách về RBP cần được đầu tư và chuyên nghiệp hóa hơn nữa cả về nhân lực, cơ chế và phương thức thực hiện. Cụ thể là các đơn vị cần xây dựng đội ngũ truyền thông chính sách chuyên nghiệp, có chương trình đào tạo chuyên sâu; ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong phân tích dư luận và đo lường hiệu quả các dự án truyền thông.

Các chuyên gia nghiên cứu về RBP cho rằng chỉ khi hoạt động truyền thông được nâng tầm trở thành một công cụ chiến lược, có định hướng và có nguồn lực thì các chính sách về thực hành kinh doanh có trách nhiệm mới thực sự đi vào đời sống doanh nghiệp và lan tỏa trong xã hội.

Minh Thảo