Trái đất mất nước ngọt với tốc độ 'chóng mặt', có nguy cơ 'phá sản'

Nhân loại đang đối mặt với bài toán thiếu nước ngọt ở nhiều nơi

Nguyên nhân dẫn tới việc trái đất mất nước ngọt là do biến đổi khí hậu, khai thác nước ngầm thiếu bền vững và hạn hán cực đoan.

Nghiên cứu do Đại học Bang Arizona (Mỹ) khởi xướng và được công bố hôm 9.8 trên Science Advances chỉ ra sự hình thành của bốn khu vực “siêu khô hạn” ở quy mô lục địa, tất cả đều nằm ở bán cầu Bắc; đồng thời cảnh báo về những hậu quả nghiêm trọng đối với an ninh nguồn nước, nông nghiệp, mực nước biển dâng và ổn định toàn cầu.

Tiền Giang: Mở nhiều cửa cống lớn 'đón' nước ngọt vào nội đồng

MetaLife tặng nước ngọt cho 550 hộ dân tỉnh Long An

Sóc Trăng: Đề xuất làm nhiều hồ chứa nước ngọt phục vụ sinh hoạt và sản xuất

Nhóm nghiên cứu cho biết, diện tích các vùng khô hạn trên lục địa đang mở rộng với tốc độ tương đương gấp đôi diện tích bang California mỗi năm. Tốc độ các vùng khô trở nên khô hơn hiện đã vượt quá tốc độ các vùng ẩm trở nên ẩm hơn, đảo ngược các mô hình thủy văn tồn tại từ lâu.

Hệ quả tiêu cực đối với nguồn nước ngọt thật đáng kinh ngạc: 75% dân số thế giới sống tại 101 quốc gia đã mất dần nước ngọt trong suốt hơn 22 năm qua theo mức độ khác nhau. Theo Liên Hợp Quốc, dân số thế giới sẽ còn tiếp tục tăng trong 50–60 năm tới — trong khi nguồn nước ngọt lại đang giảm mạnh.

Nước ngầm mất mát với tốc độ đáng giật mình

Các nhà nghiên cứu đã xác định loại hình mất nước trên lục địa và lần đầu tiên phát hiện 68% lượng mất mát đến từ nước ngầm. Chính nó đã đóng góp vào mực nước biển dâng nhiều hơn cả các sông băng và chỏm băng trên lục địa.

Giáo sư Jay Famiglietti, chủ nhiệm nghiên cứu, cho biết: “Những phát hiện này có thể là thông điệp đáng báo động nhất từ trước đến nay về tác động của biến đổi khí hậu lên tài nguyên nước. Lục địa đang khô dần, nguồn nước ngọt sụt giảm, mực nước biển dâng nhanh.

Hậu quả của việc khai thác nước ngầm quá mức có thể phá vỡ an ninh lương thực và nước uống cho hàng tỉ người. Đây là thời khắc "tất cả cùng hành động" — chúng ta cần hành động ngay để bảo đảm an ninh nguồn nước toàn cầu”.

Nhóm nghiên cứu đã phân tích hơn 20 năm dữ liệu từ các nhiệm vụ GRACE và GRACE-FO (Mỹ–Đức), theo dõi sự thay đổi trữ lượng nước trên lục địa từ năm 2002, gồm nước bề mặt, nước trong thảm thực vật, độ ẩm đất, băng tuyết và nước ngầm.

Hrishikesh A. Chandanpurkar, tác giả chính, cho biết: “Điều đáng chú ý là chúng ta đang mất đi lượng nước không tái tạo với quy mô lớn. Sông băng và tầng nước ngầm sâu giống như quỹ dự trữ cổ xưa. Thay vì chỉ dùng khi thật cần thiết, chúng ta đang tiêu xài bừa bãi và không bù đắp lại trong những năm mưa nhiều, khiến nguy cơ "phá sản nước ngọt" cận kề”.

Ngưỡng bùng phát của quá trình khô hạn toàn cầu

Nghiên cứu xác định một “điểm bước ngoặt” khoảng năm 2014–2015, trùng với hiện tượng “siêu El-Ninõ”. Các cực đoan khí hậu gia tăng, kéo theo việc khai thác nước ngầm mạnh hơn và tốc độ khô hạn vượt quá tốc độ tan băng ở sông băng và dải băng.

Sau năm 2014, các vùng khô hạn cũng thay đổi vị trí theo vĩ độ: Từ chủ yếu ở bán cầu Nam sang chủ yếu ở bán cầu Bắc và ngược lại đối với các vùng ẩm ướt.

Nguyên nhân chính là hạn hán cực đoan ở các vĩ độ trung của bán cầu Bắc (ví dụ châu Âu), cùng với băng tuyết và băng vĩnh cửu tan nhanh ở Canada và Nga, cộng thêm việc khai thác nước ngầm quá mức toàn cầu.

Kể từ 2002, chỉ có khu vực nhiệt đới trung bình trở nên ẩm hơn — điều không nằm trong dự báo của các mô hình khí hậu IPCC. Việc duy trì quan sát liên tục là chìa khóa để hiểu các biến đổi dài hạn của vòng tuần hoàn nước.

Hành tinh đang kêu cứu

Quy mô khô hạn lục địa chưa từng có này đe dọa nông nghiệp, an ninh lương thực, đa dạng sinh học, nguồn cung nước ngọt và ổn định toàn cầu. Nghiên cứu kêu gọi tăng cường nghiên cứu và cung cấp thông tin cho các nhà hoạch định chính sách, giúp cộng đồng ứng phó với thách thức về nước ngày càng nghiêm trọng.

Famiglietti nhấn mạnh: “Chúng ta cần chính sách và chiến lược quản lý nước ngầm toàn cầu. Điều này không chỉ làm chậm mực nước biển dâng mà còn giúp giữ nước cho thế hệ tương lai”.

Từ thực trạng đó, các nhà nghiên cứu kêu gọi: Hạn chế và đảo ngược tình trạng suy giảm nước ngầm; Bảo vệ nguồn nước ngọt còn lại; Thích ứng với nguy cơ thiếu nước và ngập ven biển; Cần quản lý chiến lược, hợp tác quốc tế và chính sách bền vững để bảo tồn nước cho tương lai và giảm thiểu thiệt hại đối với hệ thống toàn cầu.

Báo cáo này cũng sẽ hỗ trợ cho báo cáo trọng điểm sắp tới của Ngân hàng Thế giới, đi sâu vào tác động nhân sinh và kinh tế của tình trạng khô hạn lục địa, đồng thời đưa ra giải pháp hành động cho các quốc gia.

Bùi Tú