Thực hư việc Albania muốn dùng AI làm thay công việc của Bộ trưởng

Thủ tướng Edi Rama rất 'sùng" AI

Nghe qua thì đây có vẻ là một tin tức dễ dàng thu hút sự ủng hộ trên mạng xã hội, đồng thời cũng không ít phần gây tranh cãi: Albania đang cân nhắc việc vận hành trọn vẹn các bộ chính phủ với sự hỗ trợ của trí tuệ nhân tạo.

Báo cáo cho biết Thủ tướng Edi Rama đã đề xuất trong một cuộc họp báo rằng có thể dùng các mô hình AI như ChatGPT để thay thế vai trò bộ trưởng. Tại một sự kiện vào tháng 7, khi bàn về tiến trình số hóa, ông Rama phát biểu: “Một ngày nào đó, chúng ta thậm chí có thể có một bộ do trí tuệ nhân tạo điều hành hoàn toàn”.

Theo ông, cách này sẽ loại bỏ được nạn gia đình trị và xung đột lợi ích. Nhưng liệu vấn đề có đơn giản như vậy không – và ý tưởng ấy có thể trở thành hình mẫu cho các nền dân chủ phương Tây hay không? Politico cũng dẫn lời Ben Blushi, cựu Bộ trưởng Quản lý Địa phương của Albania, rằng trí tuệ nhân tạo có khả năng điều hành đất nước tốt hơn vì nó không mắc lỗi, không cần trả lương và không thể bị mua chuộc. Song với những ai hiểu biết đôi chút về vấn đề này, lập luận ấy chứa đầy dấu hỏi và tín hiệu cảnh báo.

AI như một công cụ chính trị trong tham vấn và đánh giá

Bỏ qua ý tưởng lựa chọn một thuật toán AI để làm lãnh đạo – vốn hoàn toàn không thể chấp nhận được dưới góc độ hiến pháp ở các nền dân chủ phương Tây – câu hỏi đặt ra là liệu AI có thể đóng vai trò phân tích, đặt vấn đề và đánh giá một số quyết định chính trị hay không.

Ở khía cạnh này, bất kỳ AI nào cũng phải dựa vào một hệ thống giá trị và quy trình ra quyết định, vốn dĩ đều chịu ảnh hưởng bởi các giá trị chính trị. Vì vậy, rất khó đạt được sự đồng thuận.

Tuy nhiên, vẫn có một lĩnh vực trong quá trình lập pháp và vận hành chính trị mà trí tuệ nhân tạo có thể đóng góp hữu ích: tham vấn chính trị. Hiện nay, các đảng phái ở Albania đều có những viện nghiên cứu riêng và đội ngũ của họ chắc chắn sẽ ngày càng dùng AI nhiều hơn trong việc xây dựng lập luận và soạn thảo đề xuất.

Cũng có thể hình dung việc sử dụng AI xuyên đảng phái để đánh giá các quyết định hay hợp đồng dưới góc độ chống tham nhũng – một vấn nạn vẫn còn nhức nhối ở Albania. Theo Chỉ số Cảm nhận Tham nhũng (CPI) 2024 của Tổ chức Minh bạch Quốc tế, Albania đạt 42/100 điểm, xếp thứ 80 trong tổng số 180 quốc gia. Ủy ban châu Âu cũng đặc biệt nhấn mạnh sự cần thiết phải tiếp tục đấu tranh nhất quán chống tham nhũng cấp cao.

Mức độ số hóa cao và niềm tin vào AI ở Albania

Việc đề xuất này xuất phát từ Albania cũng không có gì lạ: quốc gia vùng Balkan với 2,7 triệu dân vốn đặc biệt cởi mở với AI. Doanh nhân gốc Albania–Mỹ Mira Murati từng giữ vị trí Giám đốc Công nghệ (CTO) tại OpenAI giai đoạn 2018–2024, góp phần quan trọng vào thành công của công ty. Hiện bà điều hành startup Thinking Machines Lab, được định giá 2 tỉ USD.

Albania cũng đang ngày càng áp dụng AI và số hóa trong một số lĩnh vực. Đến năm 2030, nước này đặt mục tiêu trở thành nền kinh tế phi tiền mặt, chuyển hẳn sang hệ thống thanh toán kỹ thuật số. Đặc biệt, 95% các dịch vụ công dân đã được xử lý thông qua cổng điện tử e-Albania – một mức độ số hóa vượt trội so với nhiều nước châu Âu.

Dẫu vậy, ý tưởng giao phó những tiến trình chính trị phức tạp cho bất kỳ dạng AI nào vẫn mang màu sắc khoa học viễn tưởng. Trong khi các công cụ AI có thể hữu ích cho việc đánh giá chính sách và quyết định ở các nền dân chủ phương Tây, thì một “chính phủ AI” với quyền ra quyết định chính trị là điều không tưởng, ít nhất trong trung hạn. Ngay cả ở Albania, khả năng có kế hoạch thực sự theo hướng này cũng rất đáng nghi ngờ – nhất là khi Liên minh châu Âu chắc chắn sẽ có tiếng nói quyết định.

Bùi Tú