Thăm Khám Lớn Cần Thơ - nhà tù lớn nhất ĐBSCL thời chiến tranh Việt Nam

Chủ tịch UBND TP Cần Thơ vừa đề nghị Sở VH-TT&DL thành phố khẩn trương liên hệ với Bộ VH-TT&DL để được sớm xem xét, thẩm định Báo cáo nghiên cứu khả thi đầu tư xây dựng công trình Trùng tu di tích lịch sử Khám Lớn Cần Thơ. Dự án trùng tu có tổng mức đồng tư hơn 28 tỷ đồng với nguồn vốn cân đối ngân sách thành phố và các hạng mục như phục dựng nhà giám thị, nhà giam, hàng rào, tháp nước, tháp canh...

Khám Lớn Cần Thơ (địa chỉ hiện nay: số 8, đường Ngô Gia Tự, phường Tân An, quận Ninh Kiều) từng là nơi thực dân Pháp và đế quốc Mỹ giam giữ nhiều thế hệ chiến sĩ cách mạng trong suốt 2 cuộc kháng chiến. Năm 1876, hạt Cần Thơ được thành lập. Pháp đã cho xây dựng nhà tù có tên là Prison Provinciale (có nghĩa là "nhà tù tỉnh") vào năm 1886. Vị trí nhà tù nằm cạnh khu vực dinh Tỉnh trưởng (nay là nơi đặt trụ sở Ủy ban Nhân dân thành phố Cần Thơ).

Sau năm 1954, Khám lớn Cần Thơ được đổi tên là Trung tâm Cải huấn. Dù vậy, dân chúng vẫn quen gọi nhà tù này là "Khám Lớn Cần Thơ" do quy mô đồ sộ của công trình.

Với diện tích trên 3.000m2, Khám được xây dựng kiên cố, có tường dày (cao 3,6 m đến 5 m, trên tường có cắm nhiều mảnh chai nhọn) và rào sắt bao bọc, có các vọng gác cao 6 m gắn, lắp đèn pha chiếu sáng để kiểm soát.

Khám lớn Cần Thơ từng được chia thành 2 khu (nam và nữ), với 21 phòng giam tập thể (có sức chứa khoảng 30 người, nhưng có khi giam hơn trăm).

Từ cổng vào, khu giam tù nhân nữ ở phía trái, và khu giam tù nhân nam ở phía phải.

Là trại giam lớn nhất vùng đồng bằng sông Cửu Long, Khám Lớn Cần Thơ từng là nơi đã giam giữ nhiều cán bộ, chiến sĩ và đồng bào yêu nước ở Cần Thơ và các tỉnh lân cận.

Điều kiện sống trong Khám rất tù túng. Các tù nhân bị hạn chế ra ngoài trời, ăn uống, vệ sinh khổ cực...

Khám lớn Cần Thơ còn có nhiều xà lim nhỏ gọi là phòng biệt giam.

Đây là nơi giam những tù nhân bị coi là đặc biệt nguy hiểm.

Một bộ cùm chân ở khu biệt giam.

Lưới sắt chăng phía trên khu biệt giam.

Di tích nhà bếp của Khám Lớn Cần Thơ.

Trong Khám còn có cả chùa và nhà thờ dành cho những tù nhân có đạo đi lễ. Đây là một biện pháp để "cảm hóa" từ nhân của giới lãnh đạo trại tù.

Bất chấp các biện pháp tra tấn cũng như mua chuộc, các tù nhân đã không ngừng đấu tranh để đòi quyền lợi cũng như vạch trần sự phi nghĩa của chế độ đương thời.

Từ Khám đường, nhiều tấm gương đấu tranh kiên cường đã được ghi nhận, như đồng chí Quản Trọng Hoàng Bí thư Tỉnh Ủy Cần Thơ bị bắt giam cuối năm 1939, dù bị tra tấn cực hình đã tìm cách vượt ngục, tiếp tục hoạt động gây dựng cơ sở Đảng và phong trào cách mạng ở Cần Thơ.

Sau hơn một thế kỷ tồn tại, Khám Lớn Cần Thơ chính là bằng chứng tội ác của thực dân và đế quốc cũng như minh chứng hùng hồn cho tinh thần bất khuất của dân tộc Việt. Ngày 28/6/1996, Khám Lớn Cần Thơ được Bộ Văn hóa - Thông tin công nhận là Di tích lịch sử cấp Quốc gia. Nội dung này được trang trọng ghi lên bia di tích ở phía trái cổng của di tích. Vào các dịp lễ, kỷ niệm, đặc biệt là Ngày Thương binh - Liệt sĩ 27/7, đông đảo học sinh, sinh viên, nhân dân đến thăm Di tích lịch sử Khám Lớn Cần Thơ để ôn lại truyền thống, tưởng nhớ tinh thần chiến đấu bất khuất các thế hệ đi trước.

Quốc Lê