Tản mạn về Tết cổ truyền người dân Việt Nam

Tết Nguyên Đán (Tết Cả) là lễ hội lớn nhất trong các lễ hội truyền thống ViệtNam từ hàng ngàn đời nay, là điểm giao thời giữa năm cũ và năm mới; giữa một chukỳ vận hành của đất trời, vạn vật cỏ cây.

Tết Nguyên Đán Việt Nam từ buổi "khaithiên lập địa" đã tiềm tàng những giá trị nhân văn thể hiện mối quan hệ giữa conngười với thiên nhiên, vũ trụ qua bốn mùa Xuân-Hạ-Thu-Đông và quan niệm"ơn trời mưa nắng phải thì" chân chất của người nông dân cày cấy ở Việt Nam...Tết còn là dịp để mọi người Việt Nam tưởng nhớ, tri ân tổ tiên, nguồn cội; giaocảm nhân sinh trong quan hệ đạo lý và tình nghĩa xómlàng.

Người Việt Nam có tục hằng năm mỗi khi Tết đến lại trở về sum họp dưới mái ấmgia đình. Nhiều người muốn được thăm viếng mồ mả và khấn vái trước bàn thờ tổtiên. Nhiều người cũng muốn thăm lại nơi họ đã từng sinh sống với gia đình trongthời niên thiếu.

Đối với nhiều người xuất thân từ nông thôn, kỷ niệm thời niênthiếu có thể gắn liền với giếng nước, mảnh sân nhà. "Về quê ăn Tết" đã trở thànhthành ngữ chỉ cuộc hành hương về nơi cội nguồn.

Là Tết cổ truyền của dân tộc nhưng tùy theo mỗi vùng, mỗi miền của Việt Namhoặc theo những quan niệm về tôn giáo khác nhau nên có thể có nhiều hình thức,nhiều phong tục tập quán (địa phương) khác nhau. Tuy nhiên, phong tục Tết vẫngồm những phần chính cơ bản sau.

Giao thừa

Lẽ trời đất có khởi thủy phải có tận cùng, một năm có bắt đầu ắt phải có kếtthúc, bắt đầu vào lúc giao thừa, cũng lại kết thúc vào lúc giao thừa.

Giao thừa là gì? Theo từ điển Hán Việt củaĐào Duy Anh nghĩa là cũ giao lại, mơíđón lấy. Chính vì ý nghĩa ấy, nên hàng năm vào lúc chuyển giao giữa hai năm cũ,mới này, có lễ trừ tịch

Lễ Trừ tịch

Trừ tịch là giờ phút cuối cùng của năm cũ sắp bắt đầu qua năm mới. Vào lúc này,người dân Việt Nam theo cổ lệ có làm lễ Trừ tịch. ý nghĩa của lễ này là đem bỏhết đi những điều xấu của năm cũ sắp qua để đón những điều tốt đẹp của năm mơísắp đến.

Lễ Trừ tịch còn là lễ để "khu trừ ma quỷ," do đó có từ "trừ tịch". LễTrừ tịch cử hành vào lúc giao thừa nên còn được gọi là lễ giao thừa.

Cúng giao thừa tại các đình, miếu, các văn chỉ trong xóm cũng như tại tư gia.Bàn thờ giao thừa được thiết lập ở giữa trời. Một chiếc hương án được kê ra,trên có bình hương, hai ngọn đèn dầu hoặc hai ngọn nến. Lễ vật gồm: Chiếc thủlợn hoặc con gà, bánh chưng, mứt kẹo, trầu cau, hoa quả, rượu nước và vàng mã,đôi khi có thêm chiếc mũ của Đại Vương hành khiển.

Đến giờ Trừ tịch, người chủ ra khấu lễ, mọi người lễ theo, thành tâm cầu xin vịtân vương hành khiển phù hộ độ trì cho một năm nhiều may mắn. Các chùa cũng cúnggiao thừa nhưng lễ vật là đồ chay.

Cúng ai trong lễ giao thừa và tại sao cúng giao thừa ngoài trời?Dân tộc nào cũng coi phút giao thừa là thiêng liêng. Người xưa cho rằng mỗi nămcó một ông hành khiển coi việc nhân gian, hết năm thì thần nọ bàn giao công việccho thần kia, cho nên cúng tế để tiễn ông cũ và đón ông mới.

Người xưa cũng quanniệm: Mỗi năm Thiên đình lại thay toàn bộ quan quân trông nom công việc dưới hạgiới, đứng đầu là một ngài có trí như quan toàn quyền. Năm nào quan toàn quyềngiỏi giang anh minh, liêm khiết thì hạ giới được nhờ như: Được mùa, ít thiêntai, không có chiến tranh, bệnh tật... Trái lại, gặp phải ông lười biếng, kémcỏi, tham lam thì hạ giới chịu mọi thứ khổ.

Lễ giao thừa được cúng ở ngoài trời là bởi người xưa hình dung trong phút cưụvương hành khiển bàn giao công việc cho tân vương luôn có quân đi, quân về đâỳkhông trung tấp nập, vội vã (nhưng mắt trần ta không nhìn thấy được), thậm chícó quan quân còn chưa kịp ăn uống gì.

Những phút ấy, các gia đình đưa xôi gà,bánh trái, hoa quả, toàn đồ ăn nguội ra ngoài trời cúng, với lòng thành tiễn đưangười nhà trời đã cai quản mình năm cũ và đón người nhà trời mới xuống làm nhiệmvụ cai quản hạ giới năm tới. Vì việc bàn giao, tiếp quản công việc hết sức khẩntrương nên các vị không thể vào trong nhà thụ hưởng mà chỉ có thể dừng vài giâyăn hoặc mang theo, thậm chí chỉ chứng kiến lòng thành của chủ nhà.

Lễ cúng Thổ Công

Sau khi cúng giao thừa, các gia chủ cũng khấn Thổ Công, tức vị thần cai quảntrong nhà. Lễ vật cũng tương tự như lễ cúng giao thừa.

Một số tục lệ trong đêm giao thừa

Sau khi làm lễ giao thừa, có những tục lệ riêng mà cho đến nay, từ thôn quê đếnthành thị, vẫn còn nhiều người tôn trọng thực hiện.

Lễ chùa, đình, đền: Lễ giao thừa ở nhà xong,người dân đi lễ các đình, chùa, miếu,điện để cầu phúc, cầu may.

Kén hướng xuất hành: Khi đi lễ, người ta kén giờ và hướng xuất hành, đi đúnghướng đúng giờ để gặp may mắn quanh năm.

Hái lộc: Đi lễ đình, chùa, miếu, điện xong có tục hái trước cửa đình, cửa đềnmột cành cây gọi là cành lộc mang về ngụ ý là "lấy lộc" củatrời đất thần, phậtban cho. Cành lộc này được mang về cắm trước bàn thờ cho đến khi tàn khô.

Hương lộc: Có nhiều người thay vì hái cành lộc lại xin lộc tại các đình, đền,chùa, miếu bằng cách đốt một nắm hương, khấn trước bàn thờ, rồi mang hương đó vềcắm vào bát hương nhà mình.

Xông nhà: Thường người ta kén một người "dễ vía" trong gia đình ra đi từ trướcgiờ trừ tịch, sau lễ Trừ tịch thì xin hương lộc hoặc hái cành lộc ở đình chùamang về. Lúc trở về đã sang năm mới và người này sẽ tự "xông nhà" cho gia đìnhmình, mang sự tốt đẹp quanh năm về cho gia đình.

Nếu không có người nhà,người ta phải nhờ người khác tốt vía để sớm ngày mồng một đến xông nhà trước khicó khách tới chúc Tết, để người này đem lại sự may mắn cho gia chủ.

Những nét chấm phá chính về Tết

Tết là dịp hội hè vui chơi sau một năm lao động vất vả, và là dịp để những ngươìđi xa tìm về sum họp với gia đình, cùng nhau tưởng nhớ đến tổ tiên, cội nguồn.Người Việt Nam tin rằng vào ngày Tết mọi thứ đều phải mới, phải đổi khác, từngoại vật cho đến lòng người.

Tết là dịp để mọi người hàn gắn những hiềm khíchđã qua và là dịp để chuộc lỗi. Mọi người đi thăm viếng nhau và chúc nhau nhữnglời đầy ý nghĩa.

Mùa Tết

Từ 23 tháng Chạp trở đi là bắt đầu vào thời kỳ rộn ràng của mùa Tết, tính từ mốcsự kiện "đưa ông Táo về trời" (một nghi thức tiễn đưa thần bếp lên chầu NgọcHoàng báo cáo lại tình hình trong năm của chủ gia). Người người đi mua sắm cácvật dụng cho ngày Tết, đặc biệt là quần áo và thức ăn. Không khí lễ hội mỗi lúcmột tràn ngập hơn.

Đi chợ Tết là một trong những thú vui đặc biệt của người dân Việt Nam.Những chợ đặc biệt chỉ xuất hiện vào dịp Tết và chỉ bán các loại "đặc sản" chongười dân hưởng xuân. Hơn nữa, chợ Tết cũng để thỏa mãn một số nhu cầu mua sắmđể thưởng ngoạn, để dâng lên bàn thờ tổ tiên, nhưhoa, cây cảnh, những loạitrái cây, đặc biệt là những loại trái có tên đem lại may mắn như mãng cầu, dừa,đu đủ, xoài (cầu vừa đủ xài) ... Những loại chợ Tết đặc biệt cũng sẽ chấm dứtvào trước thời điểm giao thừa.

Những món ăn mang hương vị Tết

Bánh chưng, bánh tét... là các loại bánh đặc trưng cho ẩmthực Tết của người Việt. Tết cũng làdịp người Việt thường tổ chức ăn uống lớn, gọi là ăn cỗ gồm những món nhưcanh măng, xôi gấc, thịt gà, thịt đông, giò lụa, nộm, dưa hành muối.

Mứt Tết và các loại bánh kẹo khác để thờ cúng và để đãi khách. Mứt có rất nhiêùloại như mứt gừng, mứt bí, mứt cà chua, mứt táo, mứt dừa, mứt quất, mứt sâùriêng, mứt mít, mứt khoai, mứt hạt sen. Ngoài ra, Tếtcòn có hạt dưa, hạt bí, hạt hướng dương, hạt điều, hạt dẻ.

Màu của ngày Tết

Màu chủ lực trong ngày Tết vẫn là màu đỏ, theo quan niệm màu đỏ là màu phát tàivà may mắn. Ngày Tết của Việt Nam ngập tràn màu đỏvới câu đối đỏ, phong bao lì xìđỏ, dưa hấu đỏ, hạt dưa nhuộm màu đỏ…

Người Việt Nam cũng thích bày những loạihoa có màu đỏ, như hoa hồng, hoa đào, hoa hải đường… Trước đây khi pháo cònđược cho phép đốt, đường xá ngập tràn trong màu đỏ của xác pháo.Trang phục có tông màu đỏ cũng được ưa chuộng để mặc Tết.

Khái niệm thời gian

“Mùa” Tết, không ai bảo ai, mọi người đều cùng nhau dẹp bỏ dương lịch và quaytrở sang âm lịch rất tự nhiên, với những khái niệm thời gian trước Tết gọi là“hăm,” sau tết gọi là “mồng.” Âm lịch hồi sinh thật kỳ diệu như thể luôn nhắc nhủ môĩngười Việt Nam về tính dân tộc, cổ truyền của ngày lễ trọng đại, thiêng liêngnhất này./.

Phương Dung (TTXVN/Vietnam+)