Palestine liên tục được công nhận, hòa bình có đến gần?

Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu đe dọa sẽ hành động đơn phương để đáp trả việc nhiều nước phương Tây công nhận Nhà nước Palestine. Ảnh: Reuters.

Pháp và Saudi Arabia muốn thúc đẩy lộ trình mới thành lập một nhà nước Palestine trong tương lai trên các vùng lãnh thổ Israel chiếm đóng trong chiến tranh Trung Đông năm 1967. Ngoài ra, họ cũng muốn một số nước phương Tây, như 150 quốc gia khác, công nhận nhà nước Palestine.

Anh, Canada và Australia đã chính thức công nhận nhà nước Palestine hôm 21/9, còn Pháp tuyên bố quyết định này trước Đại hội đồng Liên Hợp Quốc vào ngày 23/9. Bỉ, Malta, Monaco và Luxembourg cũng theo bước Pháp ngay sau đó.

Tuy nhiên, nỗ lực thúc đẩy giải pháp hai nhà nước gặp phải nhiều trở ngại lớn, trong đó có sự phản đối kịch liệt từ Mỹ và Israel. Mỹ đã ngăn cặn các quan chức Palestine tham dự Đại hội đồng Liên Hợp Quốc. Còn Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu đe dọa sẽ hành động đơn phương để đáp trả, như sáp nhập một số phần của Bờ Tây bị chiếm đóng.

Những diễn biến này khiến giấc mơ độc lập của người Palestine ngày càng xa vời và triển vọng chưa bao giờ ảm đạm tới vậy.

"Không có hai nhà nước, Trung Đông không có hòa bình"

Cộng đồng quốc tế từ lâu đã coi việc thành lập nhà nước Palestine ở Đông Jerusalem, Bờ Tây và Dải Gaza là cách duy nhất giải quyết xung đột, vốn bắt đầu hơn một thế kỷ trước giao tranh ở Dải Gaza bùng phát từ tháng 10/2023.

Những người ủng hộ khẳng định hai nhà nước cho phép Israel tồn tại như một nền dân chủ với đa số người Do Thái. Giải pháp này là lối thoát cho tình thế bức bí hiện tại, khi người Israel gốc Do Thái có đầy đủ quyền lợi trong khi người Palestine sống dưới sự kiểm soát của Israel trên nhiều khía cạnh.

"Israel phải hiểu rằng giải pháp một nhà nước, với sự phục tùng của người dân Palestine không có quyền lợi, là hoàn toàn không thể chấp nhận được", Tổng Thư ký Liên Hợp Quốc António Guterres phát biểu tuần trước. “Nếu không có giải pháp hai nhà nước, sẽ không có hòa bình ở Trung Đông”.

Xe bọc thép chở quân Israel di chuyển dọc biên giới với Gaza, phía sau là khung cảnh hoang tàn của Gaza hôm 16/9. Ảnh: Reuters.

Đàm phán hòa bình được khởi động vào đầu những năm 1990, nhưng liên tục bị đình trệ do bạo lực và kế hoạch mở rộng khu định cư của Israel nhằm ngăn chặn thành lập nhà nước Palestine.

Kể từ khi ông Netanyahu lên nắm quyền trở lại vào năm 2009, các bên chưa tổ chức đàm phán thực chất nào.

Israel đã sáp nhập Đông Jerusalem, coi đây là một phần thủ đô, và từ lâu khuyến khích phát triển của các khu định cư Do Thái trong và xung quanh các khu dân cư Palestine.

Bờ Tây bị chiếm đóng là nơi sinh sống của hơn 500.000 người định cư mang quốc tịch Israel và khoảng 3 triệu người Palestine sống dưới quyền kiểm soát quân sự. Trong khi đó, chính quyền Palestine có quyền tự trị hạn chế tại các vùng đất nằm rải rác.

Tại Gaza, chiến dịch quân sự của Israel khiến hàng chục nghìn người Palestine thiệt mạng, và khoảng 90% trong tổng 2 triệu người phải di dời. Phần lớn lãnh thổ không thể sinh sống được và đẩy một số khu vực vào nạn đói. Một đợt tấn công mới đang có nguy cơ san phẳng thành phố lớn nhất của người Palestine.

Chính quyền ông Netanyahu và hầu hết giới chính trị Israel phản đối việc thành lập nhà nước Palestine ngay cả trước xung đột Dải Gaza. Còn Mỹ, Nhà Trắng không quan tâm tới việc khôi phục đàm phán hòa bình. Thay vào đó, Tổng thống Donald Trump kêu gọi “di dời phần lớn dân số Gaza sang quốc gia khác”, nhưng nhiều người cho rằng điều này đồng nghĩa với “thanh trừng sắc tộc”.

Kế hoạch của Pháp - Saudi Arabia

Pháp và Saudi Arabia đã thúc đẩy kế hoạch từng giai đoạn nhằm chấm dứt xung đột bằng cách thiết lập một nhà nước phi quân sự do chính quyền Palestine quản lý với sự hỗ trợ của cộng đồng quốc tế.

Kế hoạch này kêu gọi chấm dứt ngay lập tức bạo lực ở Dải Gaza, trả tự do cho tất cả con tin và Israel rút quân hoàn toàn. Hamas sẽ trao quyền cho một ủy ban độc lập về chính trị dưới sự bảo trợ của chính quyền Palestine, đồng thời hạ vũ khí.

Nhiều nước phương Tây - vốn là đồng minh của Mỹ - gần đây đã công nhận nhà nước Israel. Ảnh: PA Media.

Cộng đồng quốc tế sẽ giúp chính quyền Palestine tái thiết Gaza và quản lý các vùng lãnh thổ, có thể với sự góp mặt của lực lượng gìn giữ hòa bình nước ngoài. Hòa bình và hội nhập khu vực, như khả năng Saudi Arabia bình thường hóa quan hệ với Israel, sẽ diễn ra sau đó.

Đầu tháng 9, Đại hội đồng Liên Hợp Quốc gồm 193 thành viên đã thông qua một nghị quyết không ràng buộc ủng hộ “Tuyên bố New York”.

Thái độ của Mỹ và Israel

Mỹ và Israel cho rằng nỗ lực quốc tế nhằm thành lập nhà nước Palestine mang lại lợi ích cho Hamas, đồng thời đẩy thỏa thuận chấm dứt xung đột và trao trả con tin bế tắc.

Đàm phán ngừng bắn ở Gaza lại đổ vỡ khi hôm 9/9, Israel không kích vào các nhà đàm phán của Hamas tại Qatar, một trong những bên trung gian chính. Mỹ đã rút khỏi đàm phán từ tháng 7, đổ lỗi cho Hamas, còn Israel đơn phương chấm dứt lệnh ngừng bắn trước đó vào tháng 3.

Israel cũng nói thành lập nhà nước Palestine sẽ mở đường cho Hamas tấn công như hôm 7/10/2023 với quy mô lớn hơn. Ban lãnh đạo Hamas đôi khi ám chỉ họ sẽ chấp nhận đường biên giới năm 1967, nhưng vẫn tuyên bố sẽ “hủy diệt Israel”.

Ông Netanyahu cho rằng cộng đồng quốc tế công nhận nhà nước Palestine là đang công kích Israel. Trong cuộc gặp với Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio tuần trước, ông Netanyahu nói "nếu có hành động đơn phương chống lại chúng tôi, có nghĩa họ đang mời gọi hành động đơn phương từ phía chúng tôi".

Ông Netanyahu và các đối tác liên minh cực hữu từ lâu đã muốn sáp nhập phần lớn Bờ Tây, một động thái khiến việc thành lập nhà nước Palestine gần như bất khả thi. Mỹ chưa đưa ra lập trường công khai về vấn đề này.

UAE tuyên bố hành động sáp nhập là “lằn ranh đỏ”, nhưng chưa nói rõ sẽ ảnh hưởng thế nào đến Hiệp định Abraham năm 2020, trong đó quốc gia này đã bình thường hóa quan hệ với Israel.

Những trở ngại khác

Kế hoạch của Pháp - Saudi Arabia cũng chưa trả lời những vấn đề gây chia rẽ nhất: Biên giới cuối cùng, số phận của các khu định cư, sự trở về của người tị nạn Palestine từ các cuộc chiến tranh trong quá khứ, các thỏa thuận an ninh, quy chế của Jerusalem và việc công nhận Israel là nhà nước Do Thái.

Kế hoạch phụ thuộc rất nhiều vào chính quyền Palestine hiện tại với lời kêu gọi tổ chức bầu cử trong vòng một năm. Trước đó Tổng thống Mahmoud Abbas đã trì hoãn và tuyên bố không thể tổng tuyển cử khi không có sự tham gia của người Palestine ở Đông Jerusalem.

Trong khi đó, Hamas - tổ chức giành chiến thắng trong cuộc bầu cử quốc gia gần đây nhất năm 2006 - sẽ bị loại nếu không bỏ vũ khí và công nhận Israel.

Với tất cả khó khăn này, khả năng cao kế hoạch này sẽ lại có số phận hẩm hiu, khiến Israel tiếp tục nắm quyền kiểm soát toàn bộ vùng đất từ sông Jordan đến Địa Trung Hải, cai trị hàng triệu người Palestine nhưng lại từ chối các quyền cơ bản của họ.

Trí Ân