Những thử thách từ dòng tiền (bài 1)

Trục lợi tài chính, nhiều cá nhân, doanh nghiệp "nhận trát"

Là thị trường đặc thù, nơi gắn liền với dòng tiền luân chuyển hàng tỷ USD mỗi phiên, nên những vi phạm trên TTCK luôn xuất hiện kể từ ngày đầu tiên khi thị trường hình thành. Từ những sai phạm của cá nhân, doanh nghiệp, cho đến chỉ đơn giản là 1 tin đồn thất thiệt cũng có thể khiến thị trường "bay" hàng tỷ USD.

Thực tế trên thị trường tài chính thế giới, dù là những quốc gia có TTCK phát triển hàng đầu như Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc… với những thiết chế vận hành được coi là nghiêm ngặt nhất, trình độ công nghệ quản lý, giám sát giao dịch hiện đại, thì tình trạng vi phạm, đặc biệt là thao túng cổ phiếu ở quy mô lớn toàn cầu vẫn diễn ra. Thế nên, với một TTCK còn non trẻ so với thế giới như Việt Nam, mới có thời gian hoạt động hơn 20 năm, thì việc có những vi phạm là điều khó tránh khỏi.

Hành vi thao túng thị trường gây nhiều thiệt hại cho nhà đầu tư. Ảnh minh họa.

Ở nước ta, có thể nói chưa bao giờ TTCK lại có được những bước phát triển ấn tượng như những năm gần đây. VN-Index đã có giai đoạn trở thành chỉ số chứng khoán tăng mạnh thứ hai thế giới với mức tăng trưởng 28%, thậm chí nếu xét trong khoảng thời gian từ ngày 1/7/2020 đến ngày 30/6/2021 thì VN-Index là chỉ số chứng khoán tăng mạnh nhất thế giới với mức tăng trưởng 67%.

Đến thời điểm hiện nay, sau khi tái lập các mốc đỉnh lịch sử, VN-Index đã chinh phục các đỉnh mới và vượt qua 1.600 điểm. Cùng với đó, hàng loạt kỷ lục được thiết lập như số lượng tài khoản của nhà đầu tư, thanh khoản kỷ lục với những phiên giao dịch hàng tỷ USD… Tuy nhiên, từ góc độ rủi ro quản lý thị trường thì đây lại chính là mục tiêu nhắm đến của các hành vi trục lợi tài chính.

Thực tế thị trường đã xảy ra những vụ vi phạm chứng khoán gây hậu quả rất lớn như vụ thao túng thị trường chứng khoán tai tiếng nhất liên quan đến Trịnh Văn Quyết và Tập đoàn FLC. Trịnh Văn Quyết bị bắt giữ và khởi tố, xét xử với tội danh thao túng, gây ra những biến động lớn trên TTCK và ảnh hưởng đến niềm tin của nhà đầu tư.

Một vụ án khác cũng với tội danh thao túng TTCK là vụ án Đỗ Thành Nhân - cựu Chủ tịch HĐQT Louis Holdings và nhóm của Đỗ Đức Nam - cựu Phó Tổng giám đốc Công ty Chứng khoán Trí Việt. Các đối tượng có thủ đoạn khá giống nhau khi đã thực hiện hàng trăm lần giao dịch mua bán, khớp lệnh nội bộ, khớp lệnh chéo, khớp lệnh cuối phiên tại giá ATC... qua đó tạo ra cung cầu giả với số lượng lớn, tăng tính thanh khoản để thu lợi bất chính hàng trăm tỷ đồng.

Một đại án khác là hành vi công bố thông tin sai sự thật, che giấu thông tin trong hoạt động phát hành trái phiếu riêng lẻ của Công ty TNHH Đầu tư BĐS Ngôi Sao Việt, CTCP Đầu tư và Dịch vụ Khách sạn Soleil, CTCP Cung điện Mùa Đông và các công ty liên quan thuộc Tập đoàn Tân Hoàng Minh.

Những vụ án trên, đều đã được cơ quan chức năng phát hiện và đưa ra xét xử nghiêm minh. Điển hình như vụ án Trịnh Văn Quyết và đồng bọn, sau nhiều lần xét xử, cuối tháng 7 vừa rồi, nhà chức trách bắt đầu nhận đơn yêu cầu thi hành án để hoàn trả 1.786 tỷ đồng cho hơn 28.014 bị hại và người có quyền lợi nghĩa vụ liên quan đã mua cổ phiếu ROS của FLC. Đối với cộng đồng nhà đầu tư, đây là một thông tin rất tốt lành.

Chị Trịnh Thùy Liên, một nạn nhân trong vụ án cho biết, chị theo dõi rất sát các phiên tòa xét xử. "Tôi bất ngờ khi thấy mình trong danh sách những nhà đầu tư được trả lại tiền vì thiệt hại trong vụ án này. Thú thực, nhiều lúc tôi nghĩ là mình "đen" nên phải chịu mất tiền, việc các đối tượng bị truy tố trách nhiệm hình sự đã là điều quá tốt, giúp lấy lại niềm tin trên thị trường. Có lẽ đó cũng là một trong những lý do để thị trường bùng nổ trong mấy tuần qua, đưa VN-Index tiếp tục vượt và chinh phục các đỉnh lịch sử mới", chị Liên phấn khởi chia sẻ.

Hành vi thao túng thị trường gây nhiều thiệt hại cho nhà đầu tư.

Tăng cường công tác thanh tra

Bên cạnh những vụ việc, những đại án được phát hiện, còn có những vi phạm khác gây ảnh hưởng không tốt tới thị trường, đánh mất niềm tin của các nhà đầu tư. Điều đáng nói, các vi phạm trên TTCK của các công ty, doanh nghiệp thường không riêng lẻ, mà theo chùm, nghĩa là một doanh nghiệp, khi bị kiểm tra đều ra hàng loạt sai phạm. Ví dụ như Công ty cổ phần Chứng khoán Việt (Viseco) bị thanh tra Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN) chỉ ra một loạt vi phạm các quy định về giới hạn vay nợ, cho vay, công bố thông tin và sử dụng vốn… Tổng cộng cho các vi phạm này, Viseco đã bị phạt hơn 1,1 tỷ đồng.

Trước đó, hàng loạt công ty cũng bị xử phạt như Công ty cổ phần Tập đoàn Đua Fat (Hà Nội) bị UBCKNN xử phạt vi phạm hành chính vì không công bố thông tin, công bố thông tin không đầy đủ, công bố thông tin sai lệch… với số tiền phạt là 470 triệu đồng. Hay Tổng Công ty cổ phần Xây dựng điện Việt Nam (Đà Nẵng) cũng bị xử phạt do có hành vi công bố thông tin không đúng thời hạn theo quy định pháp luật, công bố thông tin không đầy đủ nội dung, công bố thông tin sai lệch và không bổ nhiệm người phụ trách công ty theo quy định.

Hoặc Công ty cổ phần Group Bắc Việt (Hà Nội) bị xử phạt vì một loạt các vi phạm tương tự như không công bố thông tin, công bố thông tin không đầy đủ, báo cáo tình hình quản trị công ty không trình bày các giao dịch, không mời đại diện tổ chức kiểm toán được chấp thuận thực hiện kiểm toán báo cáo tài chính, vi phạm quy định về giao dịch với cổ đông, không bổ nhiệm người phụ trách quản trị công ty theo quy định…

Không chỉ vi phạm trong lĩnh vực chứng khoán, mà nhiều công ty trên sàn chứng khoán còn "dính" các vi phạm trong quá trình hoạt động của mình. Điều này cũng sẽ ảnh hưởng tới chất lượng cổ phiếu và niềm tin của nhà đầu tư, ảnh hưởng cả trực tiếp và gián tiếp tới thị trường. Ví dụ Công ty cổ phần May Sông Hồng (mã ck: MSH) bị truy thu số tiền thuế là hơn 1,3 tỷ đồng, còn phải nộp số tiền chậm nộp thuế 77,8 triệu đồng và số tiền phạt vi phạm 269,8 triệu đồng. Hay một công ty khác là Công ty cổ phần Chứng khoán Vietcap (VCI), phải nộp tổng số tiền truy thu thuế, tiền phạt vi phạm hành chính và tiền chậm nộp đối với các nghĩa vụ thuế năm 2023 - 2024 hơn 5,4 tỷ đồng…

Trên trang web của UBCKNN, hầu như tuần nào cũng có công bố thông tin xử phạt doanh nghiệp vi phạm. Theo số liệu từ Thanh tra UBCKNN, trong năm 2024, UBCKNN ban hành gần 1.500 quyết định, trong đó có hàng trăm quyết định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực chứng khoán và TTCK. Nhìn chung, phần lớn doanh nghiệp bị xử phạt hành chính do không đáp ứng đầy đủ nghĩa vụ công bố thông tin như công bố thông tin không đúng thời hạn, không đầy đủ, sai lệch. Về phía các công ty chứng khoán, một số đơn vị bị xử lý do vi phạm quy định về hạn chế cho vay, về nhận lệnh và thực hiện lệnh giao dịch của khách hàng…

Số liệu thống kê cho thấy trong các năm 2021-2023, UBCKNN đã xử phạt trung bình mỗi năm từ hơn 400 đến hơn 500 trường hợp tổ chức, cá nhân vi phạm hành chính về chứng khoán. Cụ thể, năm 2021 xử phạt 568 trường hợp vi phạm với tổng số tiền phạt 25,9 tỷ đồng; năm 2022, xử phạt 495 trường hợp vi phạm với tổng số tiền phạt 39 tỷ đồng; năm 2023 xử phạt 475 trường hợp vi phạm với tổng số tiền phạt hành chính là 42,9 tỷ đồng.

Nhìn chung, số vụ việc xử phạt hành chính không tăng nhưng tổng số tiền phạt tăng cho thấy tác động của việc Luật Chứng khoán 2019 và Nghị định 156/2020/NĐ-CP có hiệu lực thi hành, quy định nâng mức phạt tiền tối đa trong lĩnh vực chứng khoán, đồng thời tăng mức phạt tiền đối với các hành vi vi phạm hành chính trong lĩnh vực chứng khoán. Bên cạnh đó, mỗi vụ việc vi phạm của tổ chức, cá nhân có thể bao gồm nhiều hành vi vi phạm hơn, nên tổng số tiền phạt mỗi trường hợp cao hơn; mặt khác cũng cho thấy việc tập trung giám sát, phát hiện, làm rõ và xử lý các vụ việc có vi phạm tính chất nổi cộm, nghiêm trọng với mức phạt cao sẽ làm gia tăng tổng số tiền phạt.

"Trong giai đoạn 2020-2025, UBCKNN đã triển khai 321 đoàn thanh tra, kiểm tra, bao gồm 75 đoàn kiểm tra các giao dịch có dấu hiệu bất thường. Cơ quan quản lý đã ban hành 2.731 quyết định xử phạt vi phạm hành chính, đồng thời chuyển nhiều vụ việc nghiêm trọng sang cơ quan điều tra để xử lý theo quy định pháp luật. Qua đó, UBCKNN đã kịp thời phát hiện, ngăn chặn và xử lý nghiêm minh các hành vi vi phạm, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của nhà đầu tư, góp phần củng cố niềm tin vào TTCK", Phó Chủ tịch UBCKNN Bùi Hoàng Hải thông tin và khẳng định, dưới sự chỉ đạo sát sao của lãnh đạo Bộ Tài chính và bám sát định hướng của Thanh tra Chính phủ, công tác thanh tra, kiểm tra và giám sát trên TTCK đã đạt được nhiều kết quả tích cực, góp phần quan trọng vào việc duy trì sự ổn định, công khai và minh bạch của thị trường.

Hà An