Nâng tầm giá trị Căn cứ bản doanh của Ngô Quyền năm 938
Với giá trị văn hóa lịch sử lớn lao để lại, Từ Lương Xâm không chỉ là nơi tưởng nhớ công ơn của Đức Vương Ngô Quyền, mà còn là niềm tự hào của người dân Hải Phòng nói riêng và cả nước nói chung.
Phó thủ tướng Chính phủ Lê Thành Long vừa ký Quyết định số 152/QĐ-TTg về việc xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt (đợt 17, năm 2025) đối với 5 di tích, trong đó có Cụm di tích Từ Lương Xâm - Căn cứ bản doanh của Ngô Quyền năm 938 (phường Nam Hải, quận Hải An, thành phố Hải Phòng).
Nơi ghi dấu chiến công oanh liệt của dân tộc
Theo Thành đoàn Hải Phòng, Từ Lương Xâm là di tích lịch sử văn hóa lớn gắn với một sự kiện trọng đại của lịch sử dân tộc: Chiến thắng Bạch Đằng lần thứ nhất năm 938 của quân và dân ta dưới sự lãnh đạo mưu trí, sáng suốt của Ngô Quyền, đập tan quân xâm lược Nam Hán, mở ra kỷ nguyên độc lập, tự chủ cho dân tộc.
Nội dung bản “Tiền Ngô Vương thiên tử ngọc phả lục” hiện lưu tại Từ Lương Xâm cho biết: Khi kéo quân về cửa biển Bạch Đằng bố trí thế trận, Ngô Quyền sớm nhận ra vị trí chiến lược quan trọng của làng Dầm - tức làng Lương Xâm (tên cũ là Lãng Thâm) bây giờ. Tại đây, ông đặt một đồn quân lớn là đại bản doanh chỉ huy tiền phương (còn đồn chỉ huy sở được đặt tại làng Cấm (tên chữ là Gia Viên) - khu vực trụ sở UBND TP hiện nay), huy động nhân dân đắp thành vành kiệu, dấu vết nay vẫn còn.
Cổng vào Từ Lương Xâm. Ảnh: Haiphongnews.gov.vn.
Trong bản lược kê lý lịch di tích lịch sử từ Lương Xâm ở Bảo tàng Hải Phòng có đoạn ghi: “Từ Lương Xâm là nơi chứa lương thảo, nơi đóng quân đại bản doanh chuẩn bị cho chiến dịch Bạch Đằng năm 938”.
Do đóng quân tại khu vực Lương Xâm mà Ngô Quyền nhiều lần về đây chỉ huy tác chiến được thần phả của các đình, đền thờ ông ở vùng Đông Bắc này đề cập đến.
Sau khi Ngô Quyền qua đời Từ Lương Xâm trở thành nơi thờ tự ông. Hoạt động thờ tự tại ngôi từ này gắn với lễ hội mang đậm màu sắc văn hóa dân gian, được duy trì qua suốt nhiều thế kỷ.
Kiến trúc độc đáo và lễ hội đặc sắc của Từ Lương Xâm
Theo Cổng thông tin Đối ngoại đa ngôn ngữ Thành phố Hải Phòng, từ Lương Xâm được xây dựng nguy nga từ thời Hậu Lê và trùng tu lại vào thời Nguyễn. Vì vậy, toàn bộ kiến trúc từ hiện nay mang phong cách nghệ thuật thời Nguyễn, chỉ có một số kiến trúc là mang phong cách nghệ thuật thời Lê.
Di tích tọa lạc trên khu đất rộng, cao ráo, có nhiều cây cổ thụ, trên nền bản doanh và kho lương của Ngô Quyền chống giặc Nam Hán năm xưa. Nhìn toàn cảnh, ngôi từ có bố cục kiểu “nội công, ngoại quốc” liên hoàn khép kín. Tức là vào cửa chính, ra cửa chính.
Ba chiếc cọc - chứng tích trong trận chiến trên sông Bạch Đằng. Ảnh: Haiphongnews.gov.vn.
Trong từ hiện còn lưu giữ 3 chiếc cọc Bạch Đằng, là chứng tích của trận Bạch Đằng năm 938. Ngoài ra nơi đây còn lưu giữ được 25 đạo sắc chính và hơn 20 sắc phong được sao lại có niên đại năm 1522 đến năm 1924. Trong các sắc phong đó, nhiều triều đại suy tôn Đức Vương Ngô Quyền là “Thượng đẳng tối linh đại vương”, là “Ngô Vương Thiên tử” và nhiều mỹ tự.
Lễ hội Từ Lương Xâm được tổ chức từ ngày 16 đến 18 tháng Giêng hàng năm kỷ niệm chiến thắng Bạch Đằng và ngày mất của Đức Vương Ngô Quyền) là tập hợp các tập quán xã hội và tín ngưỡng, các tri thức dân gian. Điều này được thực hiện từ xưa kia, sau khi đã tiến hành nghi thức quốc lễ tại Từ Lương Xâm thì đến lượt các tổng, các làng xã xung quanh tổ chức tế lễ Ngô Vương; về cấp độ, việc tế lễ Ngô Quyền do 3 cấp tiến hành: Của nhà nước (thời Ngô, Đinh, Tiền Lê, Lý, Trần) sau này do hàng huyện đảm nhiệm, của hàng tổng và của dân làng sở tại.
Lễ hội Từ Lương Xâm. Ảnh: Thoidai.com.vn.
Trong lễ hội Từ Lương Xâm, cuộc hành lễ của hàng chục làng xã rước kiệu từ đình làng mình tới chầu đã tạo nên sự xúc động tâm linh hướng về cội nguồn mạnh mẽ. Tất cả các kiệu đều đặt ở khu đất rộng trước cửa Linh Từ Lương Xâm để chấm giải. Kiệu nào nhất thì lần sau được vinh dự thay mặt cả đoàn kiệu đứng dâng lễ Thánh Vương trước long sàng.
Nghi thức tế đám Ngô Vương ở Từ Lương Xâm khá đặc biệt, lễ phẩm phải có một bò, một lợn, một dê mổ tế sống (cỗ thái lao), tế xong đem số thịt đó làm cỗ ăn tại đền và chia cho dân đinh. Vào những năm “phong đăng hòa cốc” ở Từ Lương Xâm còn có lệ hợp tế hàng huyện, hợp tế hàng tổng.
Trong lễ hội có nhiều tiết mục văn nghệ, biểu diễn ca múa nhạc dân tộc tái hiện lại chiến thắng Bạch Đằng, các trò chơi dân gian: bịt mắt đập niêu, bịt mắt bắt dê, đu xuân, cờ tướng, cờ người, tổ chức giải bóng đá, bóng chuyền…
Với giá trị văn hóa lịch sử lớn lao để lại cho hậu thế, Từ Lương Xâm không chỉ là nơi tưởng nhớ công ơn của Đức Vương Ngô Quyền, mà còn là niềm tự hào của người dân Hải Phòng nói riêng và cả nước nói chung.
