Mô hình đô thị 15 phút:Xu hướng phát triển không gian bền vững

Tuy nhiên, một số thách thức đang đặt ra đòi hỏi phải có các giải pháp đồng bộ để triển khai.

Nhiều dự án bất động sản ở Hà Nội đã quy hoạch các tiện ích thiết yếu như trường học, bệnh viện, trung tâm thương mại, công viên và khu vui chơi gần khu dân cư. Trong ảnh: Một góc Khu đô thị Vinhomes Smart City. Ảnh: Quang Thái

Định hướng phát triển tại nhiều khu vực

Mô hình đô thị 15 phút là định hướng phát triển không gian được áp dụng cho một số khu vực trên địa bàn thành phố Hà Nội tại Đồ án Điều chỉnh Quy hoạch chung xây dựng Thủ đô Hà Nội đến năm 2045, tầm nhìn đến năm 2065. Giải pháp này nhằm tạo ra các khu vực sống tiện lợi, nơi người dân có thể tiếp cận dễ dàng các dịch vụ thiết yếu như giáo dục, y tế, mua sắm, giải trí trong phạm vi đi bộ hoặc đạp xe 15 phút. Nhờ đó, đây được coi là xu hướng phát triển đô thị bền vững, giảm ùn tắc giao thông và nâng cao chất lượng cuộc sống.

Cụ thể, khu vực phát triển mở rộng đô thị ra khu vực phía Tây và Nam, thuộc địa giới hành chính các quận, huyện trước đây như Đan Phượng, Hoài Đức, Hà Đông, Thanh Trì, Bắc Từ Liêm, Nam Từ Liêm, Thanh Oai, Thường Tín được định hướng nghiên cứu quy hoạch phát triển mới, đề xuất một số khu vực đô thị nén, mô hình TOD (định hướng phát triển giao thông công cộng) tối ưu hóa tầng cao, thiết lập các khu ở hiện đại mật độ cao, tăng quy mô diện tích không gian xanh và các không gian công cộng tại các khu vực đầu mối giao thông công cộng.

Khu vực này sẽ được phát triển cân đối hạ tầng xã hội và hạ tầng kỹ thuật đối với các khu vực ngoài TOD để bảo đảm phát triển một chuỗi các đô thị hiện đại đồng bộ, tiếp cận nội đô thông qua hệ thống đường sắt đô thị trong vòng 15 phút, có sức thu hút lớn để từng bước giãn mật độ tập trung dân cư, giảm áp lực hạ tầng cơ sở khu vực nội đô lịch sử.

Tại khu vực nội đô, đồ án cũng định hướng yếu tố mới, tính đột phá thông qua các giải pháp quy hoạch và quản lý đô thị thông minh. Đáng lưu ý, các khu dân cư hiện hữu trong quá trình chỉnh trang được định hướng áp dụng mô hình đô thị 15 phút có sự tham gia của cộng đồng. Trong mỗi khu dân cư có đủ các tiện ích hạ tầng xã hội hiện đại, dịch vụ đô thị, ga tàu điện…

Thực tế, khái niệm đô thị 15 phút (được đề xướng bởi Giáo sư Carlos Moreno tại Đại học Sorbonne, Pháp vào năm 2016) đã được triển khai tại Hà Nội. Nhiều dự án bất động sản ở Hà Nội đã hướng tới mô hình này bằng cách quy hoạch các tiện ích thiết yếu như trường học, bệnh viện, trung tâm thương mại, công viên và khu vui chơi gần khu dân cư để người dân có thể tiếp cận dễ dàng trong vòng 15 phút đi bộ hoặc đi xe đạp.

Những thách thức cần vượt qua

Theo Kiến trúc sư Vũ Hoàng Yến (Đại học Kiến trúc Hà Nội), trong bối cảnh đô thị đang diễn ra tốc độ phát triển chưa từng có, cùng với đó là những vấn đề cấp thiết liên quan đến môi trường và chất lượng sống trong các khu vực đô thị, việc triển khai thành công mô hình đô thị 15 phút không dễ dàng. Các thách thức từ việc cập nhật quy hoạch đô thị đến việc bảo đảm tiếp cận công bằng cho mọi cư dân đều yêu cầu sự nỗ lực liên tục từ chính phủ, các nhà quy hoạch và cộng đồng.

Kiến trúc sư Vũ Thái Mạnh Linh (Công ty cổ phần Kiến trúc quốc tế Times Mirror) cho rằng, nhiều thách thức đặc thù xuất phát từ đặc điểm quy hoạch, hạ tầng và văn hóa. Thách thức về hạ tầng thể hiện qua tình trạng quy hoạch thiếu đồng bộ tại các đô thị lớn. Cụ thể, theo Bộ Xây dựng, chỉ khoảng 15% tuyến đường tại Hà Nội có đủ vỉa hè cho người đi bộ, trong khi hệ thống giao thông công cộng chỉ đáp ứng 10-15% nhu cầu di chuyển. Mật độ xe máy cao (trên 500 xe/1.000 dân) tạo ra áp lực lớn lên hạ tầng giao thông hiện có.

Về quy hoạch, mô hình phân khu chức năng cứng nhắc trong quy hoạch truyền thống. Trong đó, Quy chuẩn QCVN 01:2021/BXD của Bộ Xây dựng về quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về Quy hoạch xây dựng vẫn chưa có hướng dẫn cụ thể cho phát triển đa chức năng theo mô hình này. Ngoài ra, nhiều hạn chế còn đến từ sự thiếu cơ chế phối hợp liên ngành giữa các lĩnh vực quy hoạch, giao thông, môi trường và đầu tư cũng như rào cản văn hóa - xã hội bao gồm thói quen sử dụng xe máy, tâm lý chuộng nhà mặt phố, và thiếu ý thức về không gian công cộng. Đặc biệt, thách thức lớn về vấn đề tài chính khi ngân sách đô thị hạn hẹp và phụ thuộc nhiều vào nguồn thu từ đất đai. Chi phí giải phóng mặt bằng cao (chiếm 30-70% tổng vốn đầu tư) làm tăng khó khăn trong cải tạo đô thị.

Từ các thách thức trên, nhiều giải pháp triển khai phù hợp được đề xuất, trong đó có việc rà soát và sửa đổi QCVN 01:2021/BXD để bổ sung quy định về phát triển đa chức năng; xây dựng chỉ tiêu cụ thể về tỷ lệ đất dành cho không gian công cộng (tối thiểu 10-15%) hay áp dụng cơ chế điều chỉnh linh hoạt hệ số sử dụng đất cho các dự án đa chức năng và thí điểm mô hình TOD tại các nhà ga đường sắt đô thị (metro) và xe buýt nhanh (BRT).

Về hạ tầng và công nghệ, các đô thị lớn sẽ ưu tiên đầu tư hệ thống đường đi bộ an toàn và làn đường xe đạp kết nối các khu chức năng; phát triển xe buýt cỡ nhỏ linh hoạt phục vụ các tuyến ngắn trong phường, xã; ứng dụng nền tảng số trong quản lý đô thị và cung cấp dịch vụ công…

Theo Kiến trúc sư Vũ Thái Mạnh Linh, việc triển khai mô hình đô thị 15 phút đòi hỏi phương pháp tiếp cận có hệ thống và linh hoạt, được điều chỉnh phù hợp với bối cảnh đặc thù của đô thị. Các giải pháp trước mắt cần ưu tiên tập trung vào việc cải thiện hệ thống hạ tầng đi bộ, phát triển giao thông công cộng cỡ nhỏ và điều chỉnh các quy định về quy hoạch theo hướng linh hoạt hơn.

Bảo Hân