Luật Thương mại điện tử: Mở đường cho kinh tế số vận hành minh bạch

Từ nhu cầu thực tiễn đến khung pháp lý nền tảng

Thương mại điện tử tại Việt Nam đã và đang phát triển với tốc độ nhanh, quy mô ngày càng lớn và mức độ thâm nhập ngày càng sâu vào mọi lĩnh vực của đời sống kinh tế - xã hội. Từ những giao dịch trực tuyến đơn giản, thương mại điện tử đã mở rộng sang các mô hình phức hợp như sàn đa dịch vụ, bán hàng qua mạng xã hội, livestream thương mại, nền tảng xuyên biên giới, thanh toán số và logistics thông minh. Sự phát triển đó đặt ra yêu cầu ngày càng rõ ràng về một khuôn khổ pháp lý đủ mạnh, đồng bộ và linh hoạt để điều chỉnh lĩnh vực mang tính động, mở và xuyên biên giới.

Quá trình xây dựng Luật Thương mại điện tử vì vậy được đặt trong bối cảnh Việt Nam đẩy mạnh chuyển đổi số quốc gia và chủ động tham gia vào dòng chảy kinh tế số toàn cầu. Việc xây dựng luật không chỉ xuất phát từ yêu cầu quản lý trong nước, mà còn gắn với yêu cầu hội nhập, tiệm cận các chuẩn mực pháp lý quốc tế về thương mại số, bảo vệ dữ liệu, trách nhiệm nền tảng và bảo vệ người tiêu dùng trên môi trường số.

Thương mại điện tử tại Việt Nam đã và đang phát triển với tốc độ nhanh. Ảnh minh họa

Từ góc nhìn chuyên gia, PGS. TS Nguyễn Thường Lạng cho rằng, kinh tế số là một xu hướng không thể đảo ngược, gắn chặt với tiến bộ của công nghệ số, trí tuệ nhân tạo và dữ liệu lớn. Trong dòng chảy đó, thương mại điện tử không chỉ là một lĩnh vực kinh doanh mới, mà đã trở thành một lực lượng sản xuất mới của nền kinh tế hiện đại. “Việt Nam đang tham gia ngày càng chủ động vào xu hướng này và vì vậy, một đạo luật về thương mại điện tử mang tính nền tảng là điều tất yếu”, PGS. TS Nguyễn Thường Lạng nhấn mạnh.

Ngày 10/12/2025, tại kỳ họp thứ 10 của Quốc hội khóa XV, Luật Thương mại điện tử chính thức được thông qua, đánh dấu lần đầu tiên Việt Nam có một khung pháp lý chuyên ngành, điều chỉnh toàn diện hoạt động thương mại điện tử. Luật không chỉ kế thừa các nguyên tắc pháp lý đã được xác lập trước đó, mà còn mở rộng phạm vi điều chỉnh sang những lĩnh vực mới, như trách nhiệm của nền tảng trung gian, chuẩn hóa quy trình giao dịch điện tử, xác thực danh tính người bán, quản lý dữ liệu giao dịch và cơ chế giải quyết tranh chấp trên môi trường số.

Đáng chú ý, luật đặt trọng tâm vào việc bảo đảm tính minh bạch, công bằng của thị trường, làm rõ trách nhiệm của các chủ thể tham gia và tăng cường bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. Các quy định về hợp đồng điện tử, thanh toán, lưu trữ dữ liệu, truy xuất nguồn gốc được chuẩn hóa nhằm tạo nền tảng pháp lý cho các giao dịch diễn ra an toàn, đáng tin cậy và có khả năng kiểm soát.

Nhìn từ góc độ phát triển, việc ban hành Luật Thương mại điện tử không đơn thuần là bổ sung một công cụ quản lý, mà là bước chuyển quan trọng trong tư duy pháp lý, khi Nhà nước chuyển từ cách tiếp cận “theo kịp thực tiễn” sang chủ động kiến tạo không gian phát triển cho thương mại số.

Ý nghĩa dài hạn đối với kinh tế số

Theo PGS. TS Nguyễn Thường Lạng, Luật Thương mại điện tử trước hết đóng vai trò thúc đẩy sự phát triển của thương mại điện tử theo đúng hướng, tạo tiền đề cho kinh tế số vận hành một cách hoàn chỉnh. Luật góp phần bảo đảm các giao dịch diễn ra công bằng, minh bạch, bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng của các chủ thể tham gia, đồng thời tăng cường ngăn chặn các hành vi gian lận, thiếu trung thực trên môi trường số. Bên cạnh đó, luật còn có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo vệ lợi ích người tiêu dùng, lợi ích quốc gia và tạo dựng môi trường kinh doanh phù hợp với xu hướng hội nhập quốc tế.

Một điểm nhấn quan trọng của Luật Thương mại điện tử là việc chuẩn hóa các quy trình giao dịch, từ giao kết hợp đồng điện tử, thanh toán đến lưu trữ dữ liệu giao dịch. Theo PGS. TS Nguyễn Thường Lạng, những quy định này, tất yếu làm phát sinh chi phí tuân thủ đối với doanh nghiệp. Doanh nghiệp phải đầu tư xây dựng hạ tầng công nghệ, hệ thống quản trị số, kết nối với các hệ thống quản lý của Nhà nước và thường xuyên nâng cấp để đáp ứng yêu cầu pháp lý.

PGS. TS Nguyễn Thường Lạng

Trong ngắn hạn, điều này có thể khiến chi phí đầu tư ban đầu và chi phí biên của doanh nghiệp tăng lên, trong khi doanh thu chưa kịp gia tăng. Nhiều doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp mới, phải chấp nhận giai đoạn chưa đạt điểm hòa vốn. Tuy nhiên, nếu nhìn trong dài hạn, khi hệ thống đã vận hành ổn định và quy mô giao dịch mở rộng, chi phí trung bình sẽ giảm xuống, tạo ra lợi thế theo quy mô và nâng cao năng lực cạnh tranh.

Theo phân tích của PGS. TS Nguyễn Thường Lạng, chính việc số hóa đồng bộ, tuân thủ chặt chẽ các quy trình chuẩn sẽ giúp doanh nghiệp vận hành nhanh hơn, hiệu quả hơn, tiếp cận được lượng khách hàng lớn hơn và từ đó đạt được doanh thu, lợi nhuận cao hơn. Đây là lợi thế cốt lõi của thương mại số và kinh tế số, nơi tốc độ và quy mô quyết định năng lực cạnh tranh.

Từ góc độ quản trị nhà nước, Luật Thương mại điện tử giúp Nhà nước có công cụ pháp lý để điều tiết thị trường hiệu quả hơn, đồng thời đóng vai trò kiến tạo, thúc đẩy phát triển hạ tầng thương mại điện tử thông minh. Luật tạo điều kiện để Nhà nước trở thành một nhân tố kích hoạt, dẫn dắt sự phát triển của doanh nghiệp, các nền tảng trong nước và quốc tế, cũng như các lĩnh vực liên quan trong hệ sinh thái kinh tế số.

Luật Thương mại điện tử thúc đẩy phát triển thương mại điện tử, góp phần hình thành xã hội số, doanh nghiệp số và công dân số. Đây là một đạo luật mang tính tiền đề, có ý nghĩa chiến lược đối với sự phát triển dài hạn của nền kinh tế Việt Nam trong bối cảnh chuyển đổi số và hội nhập sâu rộng.

Minh Trang