Lời thì thầm dưới những tán chò nâu

Khi tản bộ trên những đường phố Sài Gòn, người ta chỉ thấy thân chò nâu tẻ nhạt và một tán lá sum suê cao 30 m nếu ngước cổ lên nhìn. Nhưng vòi vọi trên cao là những cành nhánh thanh mảnh lúc lỉu hoa trắng phơn phớt hồng mềm mại như tiếng thì thầm của những cánh bướm. [...]

Khi thật lòng nhìn ngắm bạn sẽ thấy thân chò nâu đẹp như một cây tảo nở hoa hay một con tôm đẻ trứng, sao bạn lại không thể nhận ra vẻ đẹp của nó chứ?

Jean-Baptiste Louis-Pierre chào đời ở đảo Reunion nằm ngoài khơi xa của Madagascar, con trai của một gia đình làm giàu từ mía đường.

Nhưng rồi công việc làm ăn thất bát khi chính quyền bắt đầu thuê nô lệ làm công cho các đồn điền, Louis-Pierre vì vậy đành phải bỏ học, trôi nổi nhiều vùng thuộc địa rồi cuối cùng trụ lại ở Sài Gòn, nơi ông thể hiện gu thẩm mỹ châu Âu bằng cách viền các con đường bằng hai hàng cây chò nâu mà ông tích cóp được từ vùng cao nguyên nhằm mục đích bảo vệ làn da nhạy cảm của người Pháp, đồng thời để truyền bá quan niệm về thiên nhiên của người Tây phương.

Mùa hoa chò nâu ở TP.HCM thu hút giới trẻ. Ảnh: Phạm Ngôn.

Những con số được xịt bằng sơn trắng trên mỗi thân cây chò nâu trong thành phố giúp nhà nước nhận ra cây nào cần tỉa nhánh để lớn mạnh hoặc cây nào cần đốn bỏ để rễ của chúng không làm hỏng cấu trúc lề đường hay phá vỡ ống nước ngầm.

Cây #152: Khi xảy ra nổ súng ở các khu vực, thân cây chò nâu là bia chắn đạn cho những người lính. Bóng mát từ cây chò nâu xoa dịu nỗi đau nơi những tòa cao ốc bị tàn phá, những con đường bị bom đạn. Chúng hiện diện ở đấy làm nền cho những đoạn phim tài liệu.

[...]

Cây #45: Ngày mùng 1 Tết, hoa giấy vướng trong những cái rễ nằm phơi trên mặt đất như tiếng nhạc trôi bềnh bồng trên một vịnh nước. Concerto của một rạn san hô là gì? Tết đối với chò nâu có ý nghĩa ra sao?

Cây #154: Để trồng một cây chò nâu, phải bỏ đi phần cánh chò rồi ngâm hạt trong nước khoảng một, hai giờ, ươm hạt dưới một lớp đất mỏng đã được bón phân; trong vòng 3-4 ngày hạt sẽ nảy mầm; một năm sau cây sẽ mọc cao một mét; trong 3-4 năm đầu chò nâu thích bóng râm sau đó thì hợp với nắng ở phần đời còn lại; trong suốt quá trình này cây chò nâu có thể cao lên đến 40 m; nó có thể sống lâu hơn bạn và những người mà bạn yêu thương.

Cây #36: Để lấy nhựa chò nâu, người ta phải khoan một lỗ nhỏ rồi để nhựa tiết ra dần, giống như nắm tay của một đứa trẻ hé mở từ từ trong giấc ngủ.

Cây #42: Chò nâu được dùng làm nước sơn, dầu bóng, keo dán, giỏ xách, hộp, ván ốp tường, mồi nhen lửa, mực in, thuốc đuổi côn trùng, thuốc nhuận trường, thuốc lợi tiểu, chất kích thích, thuốc sát trùng, than đốt, chất giữ mùi thơm, thuốc nhuộm răng đen và cao trét tàu bè ngăn thấm nước.

Cây #167: Thực vật biểu sinh bám vào thân cây chò nâu bằng cách len vào các kẽ ngách trên thân cây. Loại thực vật chỉ hút không khí và ăn sương mà sống này chẳng làm hại cũng chẳng mang lợi gì cho cây chò nâu, giống như những con hà bám trên thân cá voi hay một người bình thường sinh sống trong xã hội.

Cây #99: Tuyên ngôn của chò nâu là quang hợp và hộ hấp, rễ và rễ giả, nhựa và phấn. Kẻ phát ngôn này mạnh mẽ kinh khiếp và không hề biết thế nào là nản chí. [...]

Cây #6: Trong khi tản bộ xuống đường Nguyễn Đình Chiểu, tôi chợt thấy một thác chò đổ tuôn sau cơn gió hè. Những quả khô bay vòng vèo xuống rồi đáp bất lực trên nền bê tông.

Paul Christiansen / Phương Nam Book và NXB Thế Giới