KỶ NIỆM 80 NĂM NGÀY NHA TRANG - KHÁNH HÒA KHÁNG CHIẾN (23-10-1945 - 23-10-2025): Sáng mãi tinh thần Mặt trận Nha Trang - Khánh Hòa
80 năm đã trôi qua kể từ ngày 23-10-1945, khi quân và dân Nha Trang - Khánh Hòa đồng loạt tấn công địch, mở màn cho 101 ngày đêm chiến đấu anh dũng, kiên cường nhằm vây chặt giặc Pháp tại Nha Trang, tạo thời cơ quý báu cho toàn tỉnh, khu vực Nam Trung Bộ và cả nước tranh thủ củng cố xây dựng thực lực về mọi mặt để sẵn sàng bước vào cuộc kháng chiến lâu dài. Sự kiện ấy đã trở thành mốc son bất tử trong lịch sử dân tộc, biểu tượng sáng ngời của tinh thần yêu nước và ý chí quật cường của người Khánh Hòa.
Những ngày oanh liệt
Sau khi Cách mạng Tháng Tám thành công, chính quyền cách mạng non trẻ ở Khánh Hòa còn bộn bề khó khăn, vừa xây dựng chính quyền, vừa đối phó với âm mưu quay trở lại xâm lược của thực dân Pháp. Đầu tháng 10-1945, quân Pháp điều chiến hạm Risơliơ túc trực trên vùng biển Nha Trang. Trong 2 ngày 6-10 và 12-10-1945, chúng đổ bộ gần 1.000 quân lên bãi biển Nha Trang; đồng thời chiếm các vị trí then chốt ở Nha Trang, tăng cường một số phương tiện chiến tranh. Mục đích thực dân Pháp đánh chiếm Nha Trang - Khánh Hòa nhằm làm bàn đạp mở rộng tiến công ra các tỉnh Nam Trung Bộ và Tây Nguyên; đồng thời uy hiếp trực tiếp con đường chi viện của các lực lượng miền Bắc, miền Trung vào Nam Bộ. Cho nên vây chặt giặc Pháp lại trong Nha Trang để giữ được con đường chi viện cho Nam Bộ là một yêu cầu bức thiết mà Trung ương đã đặt ra cho các đảng bộ và chính quyền cách mạng miền Trung, trực tiếp là Đảng bộ, quân và dân Nha Trang - Khánh Hòa.
Bà Mai Thị Tùng kể với lãnh đạo Hội Cựu chiến binh phường Tây Nha Trang về ngày đầu tham gia Đoàn cứu thương Trưng Trắc năm xưa.
Rạng sáng 23-10-1945, quân và dân Nha Trang - Khánh Hòa đã nhất tề nổ súng tấn công một loạt các vị trí của quân địch, mở đầu cuộc chiến đấu 101 ngày đêm oanh liệt. Trong suốt thời gian ấy, từ nội thành Nha Trang đến các vùng ven, hàng nghìn chiến sĩ, du kích và người dân đã chiến đấu ngoan cường, gây cho địch nhiều tổn thất nặng nề, làm chậm bước tiến của quân Pháp, góp phần quan trọng vào việc củng cố chính quyền cách mạng ở miền Trung và miền Nam. Chính từ Nha Trang - Khánh Hòa, ngọn lửa kháng chiến đã được thổi bùng, lan tỏa ra khắp các tỉnh Nam Trung Bộ, cổ vũ toàn dân đứng lên chiến đấu vì Tổ quốc.
Trong căn nhà nhỏ ở phường Tây Nha Trang, bà Mai Thị Tùng, năm nay gần tròn 100 tuổi, vẫn nhớ như in những ngày đầu kháng chiến. Bà Tùng kể: “Tôi là 1 trong hơn 20 nữ sinh trong trường tham gia Đoàn cứu thương Trưng Trắc. Tôi nhớ mãi buổi lễ tuyên thệ trước bàn thờ Tổ quốc, nhớ những lần cứu chữa thương binh ở bệnh viện tuyến sau. Gọi là bệnh viện nhưng thực chất chỉ là những căn nhà dân”. Hình ảnh những cô gái tuổi mười tám, đôi mươi ngày ấy, tay chưa quen cầm dao kéo mà vẫn gan dạ lao vào giữa bom đạn để cứu chữa thương binh đã trở thành biểu tượng đẹp đẽ của tinh thần cách mạng Nha Trang - Khánh Hòa.
Ông Trương Đình Quý (96 tuổi, phường Nam Nha Trang) là người hoạt động cách mạng thời kỳ đó kể lại rành rẽ chuyện năm xưa. Khi còn là cậu bé làm thuê cho một xưởng in sát rạp chiếu phim Tân Tân, ông Quý đã sớm được chủ xưởng (là một cán bộ hoạt động bí mật) giác ngộ cách mạng. “Một buổi tối, tụi mật thám và quân Pháp họp trong rạp chiếu phim. Tôi leo tường để nghe ngóng nắm tình hình nhưng khi vừa nhô đầu lên thì bị phát hiện. Chúng giương súng định bắn, may mà tôi kịp nhảy xuống trốn lên căn cứ Đồng Găng rồi tham gia lực lượng du kích đánh Pháp ở Mặt trận 23-10”, ông Quý kể lại, giọng vẫn dâng trào xúc động.
Ông Trương Đình Quý kể về những ngày tham gia Mặt trận 23-10.
Câu chuyện của những nhân chứng lịch sử như bà Tùng, ông Quý là những mảnh ghép quý giá của lịch sử, góp phần tái hiện tinh thần chiến đấu ngoan cường của quân và dân Nha Trang - Khánh Hòa trong những ngày đầu toàn quốc kháng chiến, với niềm tin sắt đá vào độc lập, tự do của Tổ quốc.
Tiếp nối truyền thống vẻ vang
80 năm sau những ngày lịch sử ấy, trong không khí thiêng liêng hướng về cội nguồn, cấp ủy, chính quyền, các đoàn thể, lực lượng vũ trang và các tầng lớp Nhân dân trong tỉnh lại tổ chức nhiều hoạt động ý nghĩa như: Dâng hương, dâng hoa tại Tượng đài 23 tháng 10 (phường Tây Nha Trang), thăm hỏi các chiến sĩ và thân nhân chiến sĩ 23-10, thăm lại các địa chỉ đỏ gắn với những ngày đầu kháng chiến. Ở các địa phương, những buổi sinh hoạt truyền thống, nói chuyện lịch sử, gặp mặt nhân chứng… diễn ra trang trọng, xúc động, góp phần khơi dậy niềm tự hào và trách nhiệm trong mỗi người con Khánh Hòa hôm nay.
Các học sinh Trường THCS Võ Văn Ký về thăm căn nhà nơi anh hùng liệt sĩ Võ Văn Ký sinh ra và lớn lên.
Trên mặt trận giáo dục truyền thống cho thế hệ trẻ, nhiều trường học đã tích cực tổ chức hoạt động về nguồn, giúp học sinh hiểu sâu sắc hơn giá trị lịch sử. Ông Nguyễn Anh Hữu -Phó Hiệu trưởng phụ trách Trường THCS Võ Văn Ký (phường Tây Nha Trang) chia sẻ: “Hằng năm, cứ vào dịp tháng 10, nhà trường tổ chức tuyên truyền trước cờ, dâng hương tại Tượng đài 23 tháng 10, viếng Nghĩa trang liệt sĩ Hòn Dung và thăm ngôi nhà của anh hùng liệt sĩ Võ Văn Ký ở thôn Đại Tập (xã Hòa Trí). Qua đó, các học sinh thêm tự hào, hiểu hơn ý nghĩa của Mặt trận Nha Trang - Khánh Hòa và tấm gương hy sinh cao cả của anh hùng liệt sĩ Võ Văn Ký mà ngôi trường vinh dự được mang tên”. Cùng với đó, Đoàn Thanh niên các địa phương đã và đang lan tỏa mạnh mẽ các hoạt động giáo dục truyền thống. Mỗi hoạt động không chỉ giúp đoàn viên, thanh niên thêm hiểu về lịch sử mà còn nuôi dưỡng khát vọng cống hiến cho quê hương”.
Cô và trò Trường Tiểu học Phương Sài dâng hoa, dâng hương tại Tượng đài 23 tháng 10.
Trên vùng đất của những chiến công oanh liệt năm xưa, người dân Khánh Hòa đang viết tiếp trang sử mới bằng khát vọng hòa bình, thịnh vượng và hạnh phúc. Và mỗi khi tháng 10 về, Tượng đài 23 tháng 10 lại sáng lên trong lòng phố biển, nhắc nhở các thế hệ hôm nay và mai sau rằng độc lập, tự do, hạnh phúc hôm nay được đánh đổi bằng máu xương của cha anh, để từ đó nâng cao ý thức trách nhiệm vun đắp, xây dựng quê hương ngày càng tươi đẹp.
