Kinh tế báo chí: Đa dạng hóa nguồn thu và cuộc chiến sinh tồn trong kỷ nguyên số

Tại phiên thảo luận về dự án Luật Báo chí (sửa đổi) vào chiều 24.11.2025, nhiều đại biểu Quốc hội đã tập trung phân tích về áp lực tài chính và kiến nghị các cơ chế nhằm bảo đảm nguồn thu hợp pháp, tạo đà cho báo chí phát triển chuyên nghiệp, tự chủ.

Trong buổi chiều qua, có tới 46 ý kiến phát biểu và tranh luận về Dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi)

Thách thức tài chính và sự sụt giảm nguồn thu truyền thống

Trình bày ý kiến thảo luận, Đại biểu Mai Văn Hải (Đoàn ĐBQH tỉnh Thanh Hóa) nêu: Báo cáo tổng kết cho thấy nguồn chi ngân sách nhà nước cho báo chí còn rất thấp, với chi thường xuyên dưới 0,5% và chi đầu tư dưới 0,3%. Trong khi đó, nguồn thu từ quảng cáo trong bối cảnh công nghệ số bị tụt giảm nghiêm trọng, đặc biệt là đối với báo in. Nguồn thu từ quảng cáo trực tuyến của các cơ quan báo chí chỉ còn lại khoảng 30% thị phần.

Tình trạng này tạo ra áp lực tài chính rất lớn, gây khó khăn trong việc duy trì chất lượng nội dung, đầu tư công nghệ và giữ chân nhân lực chất lượng cao, nhất là đối với các cơ quan báo chí cách mạng ở địa phương. Một số đại biểu đã kiến nghị Nhà nước cần có một quỹ tài chính và cơ chế, chính sách vượt trội hỗ trợ các cơ quan báo chí Việt Nam để họ có thể đảm đương tốt vai trò nhiệm vụ chính trị, truyền thông. Đặc biệt, cần có cơ chế ngân sách nhà nước đảm bảo kinh phí hoạt động cho các cơ quan báo chí thuộc tổ chức Đảng, Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị xã hội để tránh tình trạng phải chật vật tìm nguồn thu mà không đảm bảo thực hiện mục đích đã được cấp phép.

ĐB Mai Văn Hải (Đoàn ĐBQH tỉnh Thanh Hóa)

"Nguồn thu hợp pháp khác" và kinh tế báo chí

Vấn đề gây chú ý nhất liên quan đến kinh tế báo chí là quy định tại Điều 21 của dự thảo luật về nguồn thu của cơ quan báo chí.

Đại biểu Lý Anh Thư (An Giang) chỉ ra rằng, dự thảo trình Quốc hội lần này đã bỏ cụm từ “nguồn thu hợp pháp khác theo quy định của pháp luật” so với Tờ trình trước đó.

Kiến nghị của đại biểu là giữ lại cụm từ này, bởi lẽ trong bối cảnh báo chí đang chuyển đổi mô hình kinh tế và đòi hỏi đa dạng hóa nguồn thu, việc bỏ quy định này có thể hạn chế hoạt động sáng tạo và giảm khả năng tự chủ của cơ quan báo chí. Việc giữ lại quy định này sẽ tạo cơ sở pháp lý linh hoạt cho các cơ quan báo chí mở rộng hoạt động và đa dạng hóa nguồn thu, đáp ứng yêu cầu phát triển trong kỷ nguyên số.

Trong bối cảnh báo chí đang chuyển đổi mô hình kinh tế và đòi hỏi đa dạng hóa nguồn thu, việc bỏ “nguồn thu hợp pháp khác theo quy định của pháp luật” trong dự luật có thể hạn chế hoạt động sáng tạo và giảm khả năng tự chủ của cơ quan báo chí.

Bên cạnh đó, dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi) cũng được đánh giá là còn thiếu những khái niệm và quy định về kinh tế báo chí và dịch vụ thu phí đọc báo (Paywall/Subscription). Đây là những hoạt động, loại hình dịch vụ mới khá phổ biến mà các cơ quan báo chí đang chủ động triển khai để đa dạng hóa nguồn thu, điển hình là việc xây dựng và triển khai chiến lược kinh tế báo chí với phân khúc bài báo cao cấp trên báo điện tử tại các cơ quan báo chí tự chủ tài chính ở TP.Hồ Chí Minh.

Cuộc chiến bảo vệ nội dung và doanh thu quảng cáo trá hình

Vấn đề thương mại hóa thông tin và quảng cáo trá hình cũng được đặc biệt quan tâm. Đại biểu Lý Anh Thư nêu rõ tình trạng cơ quan báo chí lồng ghép quảng cáo trong bài viết nhưng không ghi rõ là quảng cáo, gây nhầm lẫn cho độc giả và vi phạm cả hai luật (Báo chí và Quảng cáo). Do đó, luật cần quy định trách nhiệm biên tập, xuất bản đối với nội dung có yếu tố quảng cáo và kiểm soát hoạt động hợp tác truyền thông giữa cơ quan báo chí và các đối tác thương mại.

Mặt khác, trong cuộc chiến sinh tồn, báo chí chính thống còn bị đe dọa nghiêm trọng bởi tình trạng trích dẫn, đăng lại nội dung trái phép. Một bộ phận tổ chức, cá nhân không phải là cơ quan báo chí liên tục đăng lại nội dung gốc nhưng đặt tiêu đề sai lệch, cắt xén, xuyên tạc nghiêm trọng nhằm thu hút tương tác và doanh thu quảng cáo. Điều này đã và đang đe dọa nghiêm trọng đến đời sống kinh tế của báo chí.

Đã có ý kiến đề nghị bổ sung cơ chế bảo vệ nội dung báo chí, yêu cầu các nền tảng tư nhân khi sử dụng lại nội dung báo chí phải đảm bảo giữ nguyên trạng, trả lại giá trị nhận diện cho báo chí. Đồng thời, cần có quy định làm rõ trách nhiệm của người đứng đầu, tránh việc tư nhân lợi dụng sản phẩm của báo chí để trục lợi trong khi cơ quan sản xuất nội dung lại không được thụ hưởng.

Kiến tạo hành lang cho báo chí địa phương tự chủ

ĐB Trương Trọng Nghĩa (Đoàn TP.Hồ Chí Minh)

Để đẩy mạnh khả năng tự chủ tài chính, đại biểu Trương Trọng Nghĩa (Đoàn TP.Hồ Chí Minh) kiến nghị sửa đổi quy định tại Điều 16 để tạo điều kiện cho cơ quan báo chí thuộc tỉnh ủy, thành ủy có thể có cơ quan báo chí trực thuộc và phát triển thành cơ quan truyền thông chủ lực đa phương tiện cấp địa phương. Mô hình này được quy định là có cơ chế đặc thù về tài chính.

Đề xuất này nhằm tạo điều kiện duy trì và tiếp tục phát triển cho các tờ báo địa phương đã tự chủ tài chính tương đối vững chắc nhiều năm, đặc biệt tại các đô thị lớn như Hà Nội và TP.Hồ Chí Minh, nơi có hàng triệu người đọc có khả năng mua bán hằng ngày.

Nam Phong