Không chỉ thiếu vốn, hộ kinh doanh, doanh nghiệp nhỏ còn đang 'ngại' chuyển đổi số

Nói về các khó khăn của hộ kinh doanh khi chuyển đổi lên doanh nghiệp (DN), ông Quách Chánh Đại Thanh Tâm, chuyên gia tài chính, Giám đốc điều hành Công ty Tapro, đã chỉ rõ một trong những vấn đề đáng lưu tâm là rào cản tâm lý và thói quen. Họ ngại lớn vì sợ thuế, sợ bị kiểm tra. Họ quen quản lý kiểu gia đình, không sổ sách, có tâm lý ngại thay đổi thói quen kinh doanh và tiếp xúc công nghệ mới.

Nhiều rào cản đang “kìm hãm”

Ông Tâm cho rằng rào cản về quản trị và nhân sự cũng là vấn đề đáng lưu tâm đối với các hộ kinh doanh. Họ thiếu kỹ năng quản trị hiện đại, thiếu nhân sự kế toán, tài chính và pháp lý. Họ cũng gặp khó trong việc xây dựng quy trình và phân công trách nhiệm.

Đang có nhiều rào cản nội tại khiến cho các hộ kinh doanh khó chuyển đổi lên doanh nghiệp.

Rào cản vốn và thị trường cũng là trở ngại lớn đối với các hộ kinh doanh. Các hộ kinh doanh khó minh bạch tài chính để vay vốn kinh doanh. Rồi họ còn gặp áp lực cạnh tranh từ DN lớn. Đó là chưa kể đối tác yêu cầu các hộ kinh doanh phải chuẩn mực minh bạch trong khi họ không thể làm được chuyện này.

Một thách thức khác đang làm khó các hộ kinh doanh khi chuyển lên DN chính là rào cản về chi phí và thủ tục hành chính. Tại một hội thảo được tổ chức ở Tp.HCM hôm 8/10 để bàn về việc phát triển đối với hộ kinh doanh, ông Quách Chánh Đại Thanh Tâm lưu ý thủ tục chuyển đổi từ hộ kinh doanh lên DN còn phức tạp, nhiều giấy tờ, rồi vấn đề chi phí thành lập, thuê kế toán, tuân thủ pháp luật. Hơn nữa, các hộ kinh doanh cũng chưa hiểu rõ nghĩa vụ kế toán - thuế.

Trong rào cản về thủ tục cũng cần thấy mặt hạn chế của hộ kinh doanh. Theo đó, phần lớn hộ kinh doanh, đặc biệt là những hộ ở độ tuổi trung niên vẫn quen hoạt động theo kinh nghiệm cá nhân, chưa có sổ sách kế toán bài bản, còn tâm lý e ngại thủ tục hành chính, trong khi DN được trang bị đầy đủ công cụ quản lý, công nghệ và nhân sự chuyên trách.

Ngoài những vấn đề trở ngại nêu trên đối với hộ kinh doanh thì kể cả như các DN nhỏ và vừa cũng đang đối mặt với nhiều khó khăn khiến cho họ “khó lớn”.

Điều này có thể thấy rõ trong báo cáo mới đưa ra của Cục Thống kê (Bộ Tài chính) về kết quả khảo sát tình hình sản xuất kinh doanh của DN trong quý 3/2025, xét về đánh giá của các DN đối với các yếu tố ảnh hưởng đến sản xuất kinh doanh của DN cho thấy, hầu hết các DN đều gặp khó khăn ở cả đầu vào và đầu ra.

Về đầu ra, “nhu cầu thị trường trong nước thấp” và “tính cạnh tranh của hàng trong nước cao” là hai yếu tố ảnh hưởng nhiều nhất đến hoạt động sản xuất kinh doanh của DN với tỷ lệ lựa chọn lần lượt là 49,3% và 44,1%.

Riêng về yếu tố đầu vào cho sản xuất kinh doanh thì giá nguyên, nhiên vật liệu đầu vào, chi phí vận tải kho bãi, chi phí các dịch vụ tăng cao vẫn là khó khăn lớn nhất của DN. Tiếp đến là khó khăn về vốn sản xuất kinh doanh, gặp khó khăn do thiếu nguyên, nhiên, vật liệu. Mặt khác, có 14,6% số DN cho rằng thủ tục hành chính, điều kiện kinh doanh, quy trình đấu thầu còn phức tạp, chồng chéo làm ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất kinh doanh.

Hoặc như vấn đề dòng tiền cũng là khó khăn, rào cản chung cho cả hộ kinh doanh và các DN nhỏ. Theo Ts. Nguyễn Tấn Bình, chuyên gia tài chính, việc quản trị về dòng tiền của họ rất yếu. Lỗi thường gặp là dòng tiền không trôi chảy, có lợi nhuận nhưng không có tiền dẫn đến bờ vực phá sản, họ không đủ trình độ để hiểu lỗ lãi là do cái gì.

“Họ còn gặp hạn chế trong việc xây dựng kế hoạch dòng tiền trong dài hạn, không nắm được tầm quan trọng của dòng tiền và lợi ích to lớn từ báo cáo dòng tiền”, Ts. Bình nói.

“Nỗi sợ vô hình”

Cũng theo Ts. Nguyễn Tấn Bình, các DN nhỏ, hộ kinh doanh còn gặp nhiều hạn chế về kỹ năng hoạch định, xây dựng phương án sản xuất kinh doanh nên các phương án sản xuất kinh doanh của họ thường thiếu tính khả thi và chưa có kế hoạch ứng phó với biến động thị trường. Điều đó càng làm cho tính minh bạch và quản trị dòng tiền càng trở nên đầy thách thức.

Trong khi đó, bà Nguyễn Cẩm Chi, Giám đốc Khối Tư vấn Phát triển bền vững MCG Management Consulting, đã chỉ rõ một thực trạng là có những DN nhỏ “chết” vì hết tiền chứ không phải vì thiếu lợi nhuận. Một trong những trạng thái tài chính mà các DN nhỏ thường gặp là doanh thu có thể tăng nhưng tiền mặt không tăng, luôn thiếu vốn lưu động.

Không chỉ có vậy, như với các DN mới gia nhập thị trường, theo bà Chi, trạng thái đầu tư ban đầu của họ là chi nhiều cho máy móc trong khi doanh thu còn hạn chế. Đó là chưa kể trạng thái sản xuất cầm chừng của không ít DN khi đơn hàng ít, doanh thu thấp đã ảnh hưởng lớn đến dòng tiền.

Chính từ những rào cản “kìm hãm” như kể trên đã làm cho nhiều hộ kinh doanh và DN nhỏ không thể “lớn lên” hoặc được xem là “khó lớn”. Điều này càng khiến cho họ khó thích ứng tốt với xu hướng chiến lược chuyển đổi số, hoạt động kinh tế số như hiện nay. Nhất khi mà niềm tin, tầm nhìn và sự can đảm để định hình lại tương lai vẫn còn là dấu hỏi đối với họ ở phía trước.

Theo Ts. Đặng Phạm Thiên Duy (Đại học RMIT), giữa DN nhỏ ở Việt Nam và DN nhỏ quốc tế có sự khác biệt trong văn hóa và thái độ. Nhất là sự khác biệt cốt lõi nằm ở tinh thần cởi mở và tò mò công nghệ.

Với kinh nghiệm của những năm làm việc tại Australia và Mỹ, Ts. Duy nhận định chủ DN ở phương Tây thường sẵn sàng học hỏi, tìm kiếm cơ hội nếu thấy lợi ích rõ ràng, đồng thời được hỗ trợ bởi một hệ sinh thái DN nhỏ đa dạng, từ tư vấn đến triển khai.

Ngược lại, các DN nhỏ ở Việt Nam chịu ảnh hưởng văn hóa Á Đông: thiên về kiểm soát, ngại mạo hiểm, và ít chủ động tìm kiếm tư vấn bên ngoài. Động lực chuyển đổi số nhiều khi xuất phát từ tâm lý “nhìn đối thủ làm gì rồi làm theo” thay vì khởi đi từ một tầm nhìn chiến lược độc lập.

Ngoài ra, Ts. Duy cũng chỉ rõ về “nỗi sợ vô hình” của các DN nhỏ ở Việt Nam đối với các công nghệ mới, điển hình như Trí tuệ nhân tạo (AI). “Nỗi sợ vô hình” này bắt nguồn từ sự thiếu hiểu biết, họ sợ những gì mà mình chưa rõ.

Hơn thế nữa, rào cản trong chuyển đổi số đối với các hộ kinh doanh, DN nhỏ còn nằm ở sự xung đột giữa ưu tiên ngắn hạn và lợi ích dài hạn. Họ thường tập trung cho sự sống còn tức thời, trong khi chuyển đổi số lại được xem là có tính dài hạn, nên dễ bị gác lại. Tư duy “ăn chắc mặc bền” vốn giúp cho họ tồn tại, nhưng lại có thể trở thành lực cản trên hành trình số hóa.

Thế Vinh