Khi hàng hóa bước ra từ làng

Lào Cai có 27 sản phẩm được chứng nhận là sản phẩm OCOP (Trong ảnh: Các sản phẩm OCOP được trưng bày tại gian hàng giới thiệu nông sản Lào Cai).

Từ nhiều đời nay, giống ớt nhăn địa phương được người dân Mường Khương đem xay với một số gia vị rồi ủ thành món tương ớt để dùng quanh năm. Trong ẩm thực, từ bữa cơm, bát phở đến những món đặc sản như thịt trâu gác bếp, thịt lợn hun khói, lạp xường… món nào cũng cần một chút tương ớt cho tròn vị. Từ một thứ gia vị, tương ớt dần trở thành món đặc sản với hương vị cay, thơm đặc trưng được tạo nên bởi giống ớt bản địa và cách thức chế biến truyền thống, được nhiều “tín đồ” ẩm thực vùng cao biết đến. Không chỉ phục vụ cuộc sống thường ngày, người dân vùng cao Mường Khương bắt đầu chế biến tương ớt để bán cho du khách gần xa. Thế nhưng, để trở thành hàng hóa thực sự, thì tương ớt Mường Khương cần có nhãn hiệu để vươn tới những thị trường mới. Nắm được nhu cầu đó, Hợp tác xã Kinh doanh Tổng hợp Mường Khương sản xuất và chế biến, đóng chai, dán nhãn để bán sản phẩm tương ớt ra thị trường. Với đầy đủ tiêu chí, từ chất lượng sản phẩm, giá trị kinh tế, văn hóa đến yếu tố thị trường… tương ớt Mường Khương trở thành 1 trong 10 sản phẩm OCOP đầu tiên của tỉnh Lào Cai.

Để được “gắn sao”, công nhận là sản phẩm OCOP cấp tỉnh, các sản phẩm hàng hóa từ những ngôi làng phải hội đủ rất nhiều tiêu chí, từ sản xuất, đảm bảo chất lượng theo các tiêu chuẩn khác nhau đến khâu tiêu thụ, xúc tiến thương mại. Vì lẽ đó, với mục tiêu xây dựng sản phẩm thế mạnh trở thành sản phẩm chủ lực, nhiều địa phương bắt tay vào hành trình “hô biến” những sản phẩm quen thuộc, bình dị thường ngày từ những bản làng trở thành hàng hóa. Để làm được điều đó, những nông dân chân lấm tay bùn giữ vai trò quan trọng nhất, bởi họ sẽ trực tiếp trở thành “nhà sản xuất”, quyết định “tiếng tăm” của sản phẩm địa phương.

Những ngày đầu tháng 7, trên cánh đồng thôn Đồng Căm, xã Mường Vi (Bát Xát) nhộn nhịp vào vụ sản xuất mới. Anh Vũ Văn Lập kéo chiếc máy bừa lại gần khóm tre, ngồi xuống bờ ruộng nghỉ ngơi, kéo một hơi thuốc lào giòn giã rồi mới bắt đầu câu chuyện với niềm tự hào không hề giấu giếm: Đi đến đâu, ruộng nào cấy lúa Séng cù thì nhắm mắt vẫn nhận ra bởi nó thơm lắm, vào mùa cấy hay mùa gặt, ngửi mùi thơm nhè nhẹ mà thấy khỏe khoắn hẳn. Ở xã này, có lẽ phải đến 90%, mà không, phải đến 99% hộ cấy lúa Séng cù. Nổi tiếng lắm đấy, ở Lào Cai ai cũng biết Séng cù Mường Vi, mấy năm nay còn được đóng bao, dán nhãn bán đi nhiều nơi.

Nông dân Bát Xát thu hoạch lúa Séng cù.

Séng cù là giống lúa thuần chủng, sức chống chịu sâu bệnh yếu hơn so với những giống lúa khác, người chăm lúa cũng vì thế mà vất vả hơn. Thế nhưng, không phụ lòng người, cứ sau mỗi vụ mùa, toàn bộ sản phẩm lúa của người dân được doanh nghiệp, hợp tác xã thu mua, nên người dân Mường Vi lấy đó làm động lực, chuyên tâm sản xuất giống lúa đặc sản này. Gạo Séng cù cũng là một trong những sản phẩm mà xã Mường Vi lựa chọn để xây dựng thành sản phẩm OCOP. Để đảm bảo được các tiêu chí, người dân trong xã đã liên kết với Hợp tác xã Tiên Phong sản xuất lúa theo đúng quy trình, cam kết về chất lượng sản phẩm. Cũng nhờ những yếu tố đó, sản phẩm gạo Séng cù và gạo lứt Séng cù của hợp tác xã được đánh giá là sản phẩm OCOP 4 sao trong đợt đánh giá năm 2019.

Đến nay, Lào Cai có 27 sản phẩm được đánh giá và xếp hạng sản phẩm OCOP, trong đó có 1 sản phẩm 5 sao là chè Shan hữu cơ Bắc Hà của Hợp tác xã Chè Bản Liền; 3 sản phẩm đạt hạng 4 sao là gạo Séng cù, gạo lứt Séng cù của Hợp tác xã Tiên Phong Mường Vi, rượu Bản Phố của Hợp tác xã Duy Phong và 23 sản phẩm đạt hạng 3 sao. Những sản phẩm được công nhận hầu hết là sản phẩm truyền thống, nổi tiếng từ lâu của các địa phương mà trước đây được sản xuất manh mún, nhỏ lẻ, cung ứng chủ yếu trong cộng đồng dân cư.

Một trong những nhóm sản phẩm “đáng tiếc” nhất chưa được công nhận là sản phẩm OCOP là sản phẩm thuốc tắm của người Dao đỏ, bởi vướng mắc về những quy định liên quan đến y tế. Chị Tẩn Tả Mẩy sinh ra và lớn lên tại Tả Phìn (Sa Pa), cũng biết nhuộm chàm, thêu thổ cẩm và đi hái lá thuốc như những phụ nữ Dao đỏ khác. Với tâm huyết dành cho truyền thống dân tộc, chị đã xây dựng Hợp tác xã cộng đồng Dao đỏ, chuyên sản xuất các loại thuốc tắm, xà phòng tắm, tinh dầu từ các loại thảo dược tự nhiên. Vì vướng mắc về những quy định liên quan đến sản xuất các sản phẩm dược liệu, những sản phẩm mà chị Mẩy mang tham gia đánh giá các sản phẩm OCOP không đạt tiêu chuẩn. Gói gém những sản phẩm chị đem đến trưng bày để đem về với sự tiếc nuối nhưng vẫn đầy tự hào, chị quyết tâm sẽ phối hợp với các cơ quan chuyên môn giải quyết những thiếu sót. Với chị, dù không được “gắn sao” như những sản phẩm khác, nhưng đây cũng là thành công lớn bởi sản phẩm truyền thống của dân tộc mình được đánh giá là nhiều triển vọng.

Sản phẩm tương ớt Mường Khương được người tiêu dùng ưa chuộng.

Ông Chu Hoàng Nguyện, Chi cục trưởng Chi cục Phát triển nông thôn nhận định: Có thể nói, những sản phẩm của OCOP đều là những sản phẩm bước ra từ làng, xuất phát từ truyền thống dân tộc, tích lũy tinh hoa, bản sắc vùng, miền. Thêm vào đó, những sản phẩm này có sự tham gia của chính người dân, nên việc xây dựng thương hiệu, lên phương án sản xuất, kinh doanh, xúc tiến thương mại đều còn bỡ ngỡ. Thế nhưng, với sự giúp đỡ, hướng dẫn của các cơ quan chuyên môn, của chính quyền địa phương, giờ đây người dân đã có thể làm được, tự mình đưa sản phẩm truyền thống của cộng đồng trở thành hàng hóa, bước ra thị trường.

Trước đây, hàng hóa thường đi từ các nhà máy, xí nghiệp, công xưởng đến thị thành rồi mới đến nông thôn. Việc giao lưu hàng hóa khu vực nông thôn thường kém nhộn nhịp, người dân nông thôn thường chỉ là đối tượng tiêu thụ. Nhưng những năm gần đây, “dòng chảy” về lưu thông hàng hóa có sự thay đổi khi mà nông dân đã bắt tay vào việc sản xuất, tạo dựng thương hiệu và đưa hàng hóa “chảy ngược” đến những thành phố lớn. Khi hàng hóa bước ra từ làng, dù vẫn còn đơn sơ, vẫn kém sức để có thể cạnh tranh với những mặt hàng tên tuổi được sản xuất từ các nhà máy lớn, nhưng lại gói gọn trong đó cả hồn quê dung dị, cả bản sắc, cả truyền thống của những ngôi làng…

Thúy Phượng